3 bước giúp bạn tránh bị lợi dụng và thao túng

Những người sống vị tha, biết hợp tác và có trái tim nhân hậu chính là chất keo gắn kết các mối quan hệ và cả xã hội lại với nhau. Thế nhưng, chính lòng tốt ấy đôi khi lại trở thành mục tiêu bị thao túng và lợi dụng bởi những kẻ mang tâm địa ích kỷ và toan tính. Vậy, người tốt cần làm gì để vừa giữ được tâm ý đẹp đẽ, vừa bảo vệ bản thân khỏi những chiêu trò trục lợi? Hãy cùng khám phá.

Vì sao chúng ta sống tử tế và hợp tác?

Trước hết, để trả lời câu hỏi trên, ta cần hiểu điều gì đã thúc đẩy con người sống vị tha, biết quan tâm và sẵn lòng đáp lại người khác. Theo tổng hợp nghiên cứu của Romano, Saral và Wu (2022), có ba lý do chính khiến con người cư xử tử tế và biết đền đáp:

• Kỳ vọng: Họ tin rằng người khác cũng sẽ đối xử tử tế, tích cực và biết quan tâm đến mình.
• Lo ngại về danh tiếng: Họ quan tâm đến việc người khác đánh giá mình thế nào, và muốn được nhìn nhận theo chiều hướng tích cực.
• Kỳ vọng về những lần gặp lại trong tương lai: Họ cho rằng mình có thể sẽ còn tiếp tục gắn bó với ai đó, và muốn tạo dựng một mối quan hệ tốt đẹp dài lâu.

Danh sách này thậm chí còn chưa tính đến những động cơ như trục lợi cá nhân hay ham muốn lãng mạn, bởi hành vi sống tử tế và hợp tác vốn xuất phát từ niềm tin rằng người khác cũng tốt đẹp, rằng chính bản thân mình là người tốt, và rằng những mối quan hệ tương lai sẽ đáng trân trọng. Nói một cách đơn giản, đây là niềm lạc quan trong các mối quan hệ – một tinh thần rất tích cực và đầy cảm hứng. Nhưng trớ trêu thay, chính niềm lạc quan ấy lại có thể bị lợi dụng bởi những người không mang thiện ý.

image: Daniel M Ernst/Shutterstock

Người tử tế bị lợi dụng như thế nào?

Trong cuốn sách Attraction Psychology (2022), tôi từng chia sẻ rằng, niềm tin và sự lạc quan có thể trở thành con dao hai lưỡi – đặc biệt là trong những mối quan hệ tình cảm. Những kẻ mưu mô thường lợi dụng các yếu tố sau: kỳ vọng tốt đẹp, nỗi lo danh tiếng, hay mong muốn duy trì mối quan hệ trong tương lai. Từ đó, họ áp dụng ba chiến lược thao túng phổ biến:

• Lợi dụng kỳ vọng tích cực bằng cách nhận quá nhiều mà không đáp lại tương xứng.
• Đánh vào tâm lý muốn giữ hình ảnh tốt bằng cách tặng quà hay giúp đỡ một cách khéo léo để khiến bạn thấy áy náy và có nghĩa vụ phải đáp lại.
• Lừa dối về tương lai, bằng cách hứa hẹn những điều họ không có ý định thực hiện, chỉ để đạt được thứ mình muốn ở hiện tại.

Bất kỳ chiêu trò nào trong số đó cũng đều dẫn đến một mối quan hệ thiếu công bằng, thậm chí còn khiến người tử tế mất đi lòng tin và niềm hy vọng. Vậy người tốt phải làm gì? Làm sao để họ vừa giữ được sự lạc quan, vừa tự bảo vệ được mình?

3 bước giúp bạn không bị lợi dụng

May mắn thay, qua nhiều năm quan sát, tôi đã nhận ra một số bước đi giúp người tử tế vừa có thể vun đắp mối quan hệ một cách tích cực và đầy thỏa mãn, vừa tránh bị lợi dụng. Mỗi bước đều giúp bạn hiểu rõ động cơ bên trong của mình và bảo vệ bản thân khỏi một kiểu thao túng cụ thể. Nếu bạn muốn có những mối quan hệ lành mạnh mà không bị cuốn vào vòng xoáy đau lòng, hãy thử những bước sau:

1. Đi từ từ và quan sát hành động của họ

Ai cũng mong muốn tin vào những điều tốt đẹp ở người khác. Nhưng một số người lại lợi dụng chính niềm tin ấy để nhận thật nhiều mà chẳng hồi đáp gì. Vậy nên, trước khi đầu tư tình cảm, thời gian hay công sức vào một ai đó, hãy bắt đầu từ những điều nhỏ bé và xem cách họ phản ứng thế nào.

Thay vì chỉ dựa vào cảm tính, bạn hãy quan sát xem liệu người kia có thực sự trân trọng những gì bạn đã làm hay không. Họ có đáp lại bằng hành động hay chỉ biết nhận về mà chẳng bao giờ cho đi?

Tùy theo cách họ ứng xử, bạn có thể chọn cách đáp trả tương xứng. Nếu họ biết ơn và cũng hào phóng lại, hãy tiếp tục cho đi và xây dựng kết nối. Nhưng nếu họ cứ mãi đòi hỏi mà không đền đáp, thì đã đến lúc dừng lại, ít nhất là cho đến khi họ thể hiện sự biết ơn và sẵn sàng bù đắp.

2. Làm rõ ý định để tránh bị thao túng

Ngoài việc tin vào người khác, chúng ta còn muốn được họ yêu mến và giữ gìn hình ảnh tốt đẹp trong mắt mọi người. Tuy nhiên, những kẻ thao túng lại biết tận dụng điểm yếu đó. Họ có thể tặng bạn một món quà bất ngờ, nói lời hay ý đẹp, rồi ngầm tạo ra cảm giác bạn đang mắc nợ họ. Sau đó, họ dùng cảm giác tội lỗi ấy để đòi hỏi điều họ thật sự muốn.

Vì thế, đừng để vẻ bề ngoài hào nhoáng làm mờ mắt. Hãy tỉnh táo nhìn vào ý định thực sự của người kia. Liệu họ có đang chờ đợi một điều cụ thể từ bạn? Và bạn có thực sự muốn bắt đầu một mối quan hệ hay sự trao đổi gì với họ hay không?

Nếu bạn chưa rõ mục đích của họ, hoặc bạn không thoải mái đáp lại, thì đừng nhận những gì họ trao. Và cũng đừng cố đáp trả bằng một hành động giả tạo nào đó. Nếu bạn lỡ nhận rồi và cảm thấy mắc nợ, hãy nhớ rằng bạn có quyền đáp lại theo cách của bạn, không phải theo cách họ mong muốn. Cuối cùng, bạn là người quyết định mình sẽ trả ơn như thế nào, nhất là khi bạn chưa hề yêu cầu điều gì từ họ ngay từ đầu.

3. Xác định hệ quả cho các mối quan hệ tương lai

Ai cũng muốn xây dựng những mối quan hệ bền vững – nhất là khi ta tin rằng còn nhiều lần gặp lại. Nhưng không phải ai cũng nghĩ như vậy. Một số người sẵn sàng đưa ra những lời hứa hẹn xa vời để đạt được mục đích trước mắt, rồi chẳng hề có ý định thực hiện chúng. Vậy nên, thay vì tin vào lời hứa suông, hãy dành thời gian tìm hiểu ý định thực sự của họ cho tương lai.

Hãy quan sát cách họ nói về bản thân và hình ảnh họ xây dựng trong mắt người khác. Họ có đáng tin không? Họ từng giữ lời với người khác – hoặc với chính bạn – chưa? Đồng thời, hãy nói rõ hậu quả nếu họ không giữ lời. Hãy cho họ biết rằng, nếu họ dối trá, bạn có thể chấm dứt mối quan hệ hoặc nói cho người khác biết họ không đáng tin.

Nếu họ lưỡng lự trước điều kiện bạn đưa ra, hoặc bạn cảm thấy không tin tưởng họ, thì đừng chấp nhận lời hứa dài hạn. Hãy để họ chứng minh giá trị của mình bằng hành động trước. Nếu không, hãy quay về bước đầu tiên – hoặc rời đi để tìm một mối quan hệ khác đáng giá hơn.

Kết
Lòng tốt là một món quà quý giá nhưng đừng để nó trở thành cánh cửa dẫn bạn đến sự tổn thương. Bạn hoàn toàn có thể sống chân thành, đầy yêu thương, nhưng vẫn tỉnh táo và biết bảo vệ bản thân. Chỉ cần đi chậm lại, quan sát, làm rõ và đặt giới hạn, bạn sẽ giữ được trái tim ấm áp mà không bị ai dập tắt ánh sáng của chính mình.

Tài liệu tham khảo:

Nicholson, J. S. (2022). Attraction Psychology: Solutions for Successful Dating and Relationships.

Romano, A., Saral, A. S., & Wu, J. (2022). Direct and indirect reciprocity among individuals and groups. Current Opinion in Psychology, 43, 254–259. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2021.08.003

Tác giả: Jeremy Nicholson M.S.W., Ph.D. 

Nguồn: 3 Steps to Avoid Being Manipulated and Used | Psychology Today