Liệu sự tương đồng giữa bạn và người yêu có quan trọng?

Từ những nét tính cách như hướng ngoại cho đến những thói quen thường ngày, có vô vàn cách để một cặp đôi “hợp cạ” với nhau. Và giờ đây, nghiên cứu mới đang tìm cách lý giải liệu sự tương đồng đó có thực sự mang lại ích lợi gì không.

Người xưa vẫn hay hỏi: “Chim nào bầy nấy” hay “trái dấu hút nhau”? Kho tàng tục ngữ đầy rẫy những quan niệm dân gian về chuyện giống nhau hay khác nhau trong tình yêu, và ai trong chúng ta chắc hẳn cũng có thể nghĩ ra một vài ví dụ để minh chứng cho cả hai quan điểm đó. Có thể bạn từng gặp một đôi cứ như thể hai nửa của cùng một tâm hồn: nói thay lời nhau, mê cùng sở thích, và gọi cùng món ăn mỗi khi đi ăn ngoài. Nhưng cũng có thể bạn biết một cặp lâu năm chẳng giống nhau chút nào: cô ấy trầm lặng, mê sách, còn anh ấy náo nhiệt, thích tiệc tùng; anh thì dậy sớm, cô lại thức khuya. Thậm chí, có thể có những cặp đôi hạnh phúc quanh bạn mà điểm chung và điểm khác biệt của họ đan xen một cách kỳ lạ. Những ví dụ ấy cho thấy: không dễ gì tìm ra một công thức chung cho sự hấp dẫn giữa hai con người.

Vậy còn khoa học nói gì? Hàng chục năm nghiên cứu đã khẳng định rằng tính cách có ảnh hưởng đến hầu như mọi khía cạnh trong đời sống con người: từ cách ta vượt qua khó khăn hàng ngày, theo đuổi mục tiêu dài hạn, đến cách ta kết nối với người khác. Một số nét tính cách nhất định—như sự ổn định cảm xúc hay tính tận tâm—được chứng minh là có liên hệ bền vững với mức độ hài lòng trong mối quan hệ. Tuy nhiên, ảnh hưởng của sự tương đồng trong tính cách lại không hề đơn giản.

Photo by Jacobs Stock Photography/Getty Images

Nhiều nghiên cứu cho thấy con người có xu hướng chọn bạn đời có điểm giống mình ở một số phương diện—hiện tượng này được gọi là "chọn lọc theo kiểu tương đồng". Lý do cũng khá dễ hiểu: sự giống nhau có thể giúp ta thấu hiểu nhau hơn, giảm bớt xung đột, và cùng hướng đến những mục tiêu chung—những yếu tố quan trọng để xây dựng một mối quan hệ hài hòa và bền vững. Hiện tượng này được ghi nhận rõ rệt trong những lĩnh vực như giá trị xã hội (ví dụ: xu hướng chính trị, tôn giáo) hay lối sống (như việc uống rượu, tập thể dục).

Bạn có thể nghĩ rằng các cặp đôi yêu nhau thường sẽ giống nhau cả về tính cách, và rằng sự giống nhau ấy sẽ giúp mối quan hệ hạnh phúc hơn. Gần đây, chúng tôi đã tiến hành một nghiên cứu để kiểm nghiệm điều này.

Việc tìm ra câu trả lời không đơn giản như ta tưởng, bởi vì tính cách không chỉ là một yếu tố đơn lẻ. Khi nghiên cứu về tính cách, các nhà tâm lý thường tập trung vào các đặc điểm—những khuynh hướng rộng lớn và tương đối ổn định trong cách con người suy nghĩ, cảm nhận và hành xử. Một hệ thống phân loại nổi tiếng là Mô hình Năm Nhân tố Lớn (Big Five), bao gồm: cởi mở, tận tâm, hướng ngoại, dễ chịu và bất ổn cảm xúc (hay còn gọi là thần kinh tính). (Nói nôm na, chúng miêu tả khuynh hướng của một người: thích khám phá, chăm chỉ, hòa đồng, ấm áp, và lo âu.) Những đặc điểm này rất hữu ích trong việc dự đoán hành vi và kết quả cuộc sống—nhưng chúng chỉ vẽ nên một bức tranh phác họa tổng thể mà thôi. Thực tế, mỗi đặc điểm lớn lại là tập hợp của nhiều đặc điểm nhỏ hơn. Chẳng hạn, "hướng ngoại" bao gồm cả nhiệt tình, thân thiện và sự tự tin.

Một cách khác để hiểu sâu hơn về tính cách là đi xa hơn những đặc điểm đơn thuần ấy. Dù chúng có thể mô tả một ai đó, bạn có lẽ sẽ không chỉ dùng chúng để nói về người yêu hay bạn thân. Bạn sẽ nghĩ đến những điều như mục tiêu sống, động lực hay thói quen hàng ngày của họ. Có thể bạn cũng để ý họ đã thay đổi ra sao theo thời gian, và cách họ kể nên câu chuyện đời mình. Tầng sâu hơn này được gọi là “sự thích nghi đặc trưng”—nó nói đến cách con người thể hiện tính cách trong ngữ cảnh cuộc sống thực của họ. Những yếu tố này cũng có thể đóng vai trò quan trọng trong việc chọn bạn đời và mức độ hài lòng trong mối quan hệ.

Giống nhau ở những đặc điểm liên quan trực tiếp đến mối quan hệ có thể quan trọng hơn là giống nhau ở các nét tính cách chung chung

Trong nghiên cứu của chúng tôi, câu hỏi khởi đầu tưởng như rất đơn giản: Liệu các cặp đôi có xu hướng giống nhau về tính cách không? Phần lớn các nghiên cứu trước đây cho thấy mức độ tương đồng vừa phải giữa các cặp đôi, nghiêng về giả thuyết “chim nào bầy nấy”. Tuy nhiên, một số nghiên cứu khác lại gợi ý về hiệu ứng bổ sung, trong đó hai người có xu hướng khác biệt nhau, dẫn đến quan điểm “trái dấu hút nhau”. Để làm sáng tỏ vấn đề này, chúng tôi đã tiếp cận ở nhiều tầng mức tính cách khác nhau như đã nêu ở trên. Ngoài ra, chúng tôi còn sử dụng nhiều nguồn đánh giá: không chỉ là bài trắc nghiệm do chính người đó tự làm, mà còn có phần đánh giá từ người bạn đời của họ.

Trong một nghiên cứu, chúng tôi phân tích dữ liệu đã thu thập trước đó từ hai nhóm: các cặp đôi đang yêu nhau chưa đầy một năm, và các cặp vợ chồng trong hai năm đầu làm cha mẹ. Ở cả hai nhóm, chúng tôi đều thấy có sự tương đồng giữa hai người. Tuy nhiên, sự tương đồng rõ ràng hơn nhiều ở tầng sâu—tức là những yếu tố thích nghi đặc trưng. Những đặc điểm này gắn chặt với mối quan hệ, chẳng hạn như: khả năng thấu cảm và công nhận cảm xúc của nhau; cách giải quyết xung đột, như xu hướng hợp tác thay vì đối đầu; hay mức độ tin tưởng lẫn nhau. Kết quả cho thấy, việc giống nhau ở những khía cạnh trực tiếp ảnh hưởng đến cách vận hành của một mối quan hệ có lẽ quan trọng hơn nhiều so với sự tương đồng ở những nét tính cách chung chung khi chọn bạn đời hoặc duy trì tình cảm sau giai đoạn đầu.

Không phải khía cạnh nào của tính cách cũng cho thấy xu hướng chọn người giống mình. Chẳng hạn, đặc điểm “dễ xúc động” (một phần trong nhóm bất ổn cảm xúc) lại cho thấy xu hướng ngược lại: các cặp đôi thường có mức độ trái ngược ở điểm này. Điều đó hợp lý nếu xem đây là cơ chế cân bằng cảm xúc, khi một người giữ vai trò làm điểm tựa cho người kia. Bởi nếu cả hai cùng dễ kích động hay tâm trạng thất thường, môi trường cảm xúc trở nên hỗn loạn—điều không mấy lý tưởng để xây dựng một mối quan hệ dài lâu.

Thú vị thay, các cặp đôi thường cảm nhận rằng tính cách của người kia giống mình hơn thực tế so với chính những gì họ tự đánh giá về bản thân. Điều này đặc biệt đúng với những đặc điểm liên quan đến cảm xúc tích cực hay tiêu cực. Phát hiện này cho thấy: cảm giác “hợp nhau” trong tình yêu không hẳn chỉ đến từ việc chọn được người đồng điệu ngay từ đầu, mà còn đến từ cách ta dần dần nhìn nhận và thấu hiểu nhau theo thời gian.

Theo lẽ thường, người ta tin rằng sự tương đồng trong tính cách sẽ giúp cặp đôi hòa hợp hơn, ít xung đột hơn. Thế nhưng, nghiên cứu của chúng tôi lại đặt dấu hỏi cho quan điểm này. Để nhìn rõ điều gì thật sự có tác động, chúng tôi phải tách bạch ảnh hưởng của từng người. Ví dụ, nếu bạn là người rất hướng ngoại, hoặc người yêu bạn như vậy, thì điều đó có thể góp phần vào cảm giác hạnh phúc trong mối quan hệ. Nhưng điều đó không có nghĩa là việc cả hai đều hướng ngoại chính là lý do khiến mối quan hệ ấy viên mãn; có thể đơn giản là tính cách của từng người riêng rẽ đã có ảnh hưởng tích cực. Khi chúng tôi kiểm soát các yếu tố này, thì kết quả cho thấy không có bằng chứng rõ ràng nào rằng sự “hợp nhau” về tính cách lại mang đến sự hài lòng lớn hơn trong tình yêu.

Dù vậy, không thể khẳng định rằng sự giống nhau hoàn toàn vô ích. Vì tất cả các cặp đôi tham gia nghiên cứu đều đã ở trong một mối quan hệ ổn định — chứ không phải ở giai đoạn mới chớm nở — nên cũng có khả năng rằng sự tương đồng về tính cách đã đóng vai trò trong việc vượt qua những thử thách ban đầu.

Ngoài ra, còn nhiều cách khác mà sự giống nhau có thể ảnh hưởng đến mức độ hài lòng trong tình yêu. Những phát hiện kể trên dựa vào thiết kế nghiên cứu theo dõi truyền thống, nghĩa là theo dõi người tham gia suốt nhiều tuần, tháng hay thậm chí nhiều năm. Tuy nhiên, tính cách vốn dĩ là tổng hòa của vô vàn khoảnh khắc nhỏ bé, vô số hành vi li ti trong cuộc sống thường nhật. Ta có thể hiểu tính cách và ảnh hưởng của nó qua cách nó biến đổi theo từng thời điểm. Ví dụ, bạn có thể rất quyết đoán và sôi nổi khi chủ trì cuộc họp, nhưng lại thu mình và lặng lẽ khi về đến nhà vào cuối ngày dài mệt mỏi.

Trong một nghiên cứu khác, chúng tôi mời các cặp đôi ghi lại trạng thái tính cách của bản thân và của người yêu năm lần mỗi ngày, liên tục trong một tuần. Một kết quả đáng chú ý là: mức độ “đồng điệu cảm xúc”—tức là việc trạng thái cảm xúc của hai người biến chuyển cùng nhịp với nhau—có liên hệ chặt chẽ với mức độ hài lòng trong mối quan hệ, thậm chí còn mạnh hơn cả sự giống nhau về tính cách. Chẳng hạn, khi hai người cùng cảm thấy vui vẻ hay hào hứng vào cùng thời điểm, họ thường cảm thấy hạnh phúc hơn trong tình yêu. Hãy nghĩ đến niềm vui giản dị khi cả hai cùng bật cười vì một câu chuyện hài, hay cùng phấn khởi trước một tin vui—chính những khoảnh khắc nhỏ bé ấy có thể có ý nghĩa hơn nhiều so với việc bạn và người ấy có “giống nhau” về hướng nội hay cẩn trọng đến đâu. Nói cách khác, điều quan trọng không hẳn là chúng ta “giống nhau” thế nào, mà là chúng ta “chuyển động cùng nhau” ra sao trong dòng chảy cuộc sống.

Tựu trung, những phát hiện này có thể mang lại đôi chút nhẹ nhõm cho những cặp đôi không thấy mình quá giống nhau về mặt tính cách. Nếu bạn và người ấy khác nhau ở một vài điểm cốt lõi, điều đó không đồng nghĩa với việc mối quan hệ của bạn sẽ gặp rắc rối. Thay vào đó, hãy nghĩ đến việc: liệu bạn có thường chia sẻ cảm xúc cùng nhau không? Có ủng hộ những mục tiêu và nhu cầu của nhau không? Có thể dựa vào nhau trong những lúc khó khăn hay không?

Và nếu bạn là một nửa của cặp đôi “giống nhau như hai giọt nước”, thì có thể chính sự tương đồng đó đã đưa hai người đến gần nhau từ thuở đầu. Nhưng biết đâu, đó không phải là yếu tố quan trọng nhất để giữ gìn hạnh phúc lâu dài. Dù là trường hợp nào, thì chất lượng của mối kết nối cảm xúc, và cách hai người cùng nhau trưởng thành, có thể quan trọng không kém — thậm chí còn hơn — so với việc hai bạn có bao nhiêu điểm chung trong tính cách.

Tác giả: 

Phuong Linh L Nguyen là nhà khoa học dữ liệu cấp cao tại Allianz Life. Cô hoàn thành chương trình tiến sĩ ngành tâm lý học về tính cách tại Đại học Minnesota, Twin Cities. Nghiên cứu của cô tập trung vào sự biến đổi trong các khác biệt cá nhân về tâm lý ở từng người theo thời gian.

Moin Syed là giáo sư tâm lý học tại Đại học Minnesota, Twin Cities. Ông nghiên cứu về sự hình thành bản sắc và phát triển tính cách trong bối cảnh văn hóa, đồng thời quan tâm đến siêu khoa học và phương pháp nghiên cứu trong ngành tâm lý.

Nguồn: Does it matter if your romantic partner is similar to you? | Psyche.co