5 dấu hiệu tinh tế của sang chấn từ việc bị bỏ rơi hoặc bị phớt lờ

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH:

• Việc bị bỏ rơi để lại ảnh hưởng dai dẳng đến tận tuổi trưởng thành, đặc biệt khi điều đó xảy ra trong những năm tháng phát triển quan trọng.
• Một số dấu hiệu phổ biến của sang chấn bỏ rơi là cảm giác tự ti và khó khăn trong việc xây dựng sự thân mật.
• Một số biểu hiện ít ai ngờ tới có thể bao gồm khao khát kiểm soát và xu hướng tự lập quá mức.

Bobby vốn nổi tiếng là người rất tự lập, đến mức ngay cả khi bị cảm cúm phải nằm liệt giường, anh cũng từ chối mọi sự giúp đỡ từ bạn bè. Tính tự lập thái quá này đôi khi bị người khác hiểu nhầm là sự từ chối, và họ không ít lần bày tỏ lo lắng về việc anh dường như luôn né tránh sự hỗ trợ từ người khác.

“Tôi cũng không rõ vì sao, nhưng tôi chỉ đơn giản là không muốn nhận sự giúp đỡ từ bất kỳ ai,” anh chia sẻ. “Cảm giác đó khiến tôi không thoải mái chút nào.”

Khi nhìn sâu hơn vào quá khứ của Bobby, người ta phát hiện anh từng bị bỏ rơi khi còn rất nhỏ. Năm 14 tuổi, mẹ anh đã đuổi anh ra khỏi nhà sau khi phát hiện anh uống rượu cùng bạn dưới tầng hầm. Ban đầu, anh tá túc nhà huấn luyện viên bóng đá vài tháng, rồi sau đó bỏ học khi mới 15 tuổi.

“Tôi buộc phải học cách tự chăm sóc bản thân,” anh kể. “Tôi không biết một điều gì khác. Khi ai đó giúp tôi làm điều mà tôi nghĩ mình phải tự làm, tôi lại cảm thấy xấu hổ, hoặc thấy mình mang ơn họ.”

Bị bỏ rơi là một dạng bạo hành trẻ em nghiêm trọng – và chỉ gần đây, chúng ta mới bắt đầu hiểu sâu hơn về nó. Trước đây, việc bỏ rơi hay phớt lờ trẻ thường chỉ được gắn với tình trạng bị thiếu thốn vật chất trầm trọng, nhưng giờ đây chúng ta biết rằng nó còn phức tạp và rộng lớn hơn thế. Những tổn thương này có thể khiến trẻ đang lớn gặp phải các vấn đề về sức khỏe tinh thần, thể chất, khó khăn trong gắn bó tình cảm, và các chứng bệnh liên quan đến căng thẳng kéo dài.¹²³

Một vài dấu hiệu phổ biến của sang chấn bỏ rơi là cảm giác thiếu giá trị và khó khăn trong việc mở lòng. Tuy nhiên, loại sang chấn này còn có thể biểu hiện theo những cách âm thầm hơn, khó nhận ra hơn.

Source: goodinteractive from Pixabay

Dưới đây là những dấu hiệu ít được biết đến của sang chấn do bị bỏ rơi – những dấu hiệu có thể rất khó để nhận ra, dù là ở chính mình hay người thân yêu:

Khó tin tưởng người khác, kể cả người đã gắn bó nhiều năm

Người từng trải qua sang chấn bỏ rơi thường mang nỗi sợ ngấm ngầm rằng người khác sẽ rời bỏ họ, dù thực tế không có nguy cơ nào hiện hữu. Điều này có thể khiến họ khó lòng đặt trọn niềm tin vào người khác – kể cả những người đã luôn tử tế, không hề gây tổn thương cho họ. Nỗi sợ ấy len lỏi và âm thầm làm rạn nứt các mối quan hệ: họ có thể nghi ngờ lời nói, phân tích quá mức hành vi của người khác. Ngay cả khi mong muốn xây dựng mối quan hệ hay tình bạn, họ vẫn âm thầm né tránh sự thân mật vì nỗi lo sợ bị bỏ rơi một lần nữa. Điều này có thể tạo nên một chuỗi các mối quan hệ hời hợt, xa cách.

Tự lập quá mức

Để tránh bị tổn thương lần nữa, một số người sống sót sau sang chấn bỏ rơi có thể chọn cách lệ thuộc vào chính mình một cách cực đoan. Họ từ chối sự giúp đỡ, kể cả khi đang rất cần – giống như Bobby. Điều này có thể bắt nguồn từ niềm tin rằng không ai đáng để họ tin tưởng, hoặc từ cảm giác tội lỗi khi được người khác giúp đỡ. Với những người như Bobby, việc nhờ vả ai đó đồng nghĩa với việc mang ơn – một điều khiến họ khó chịu.

Luôn cảm thấy cô đơn, kể cả khi đang có người yêu

Những người từng bị bỏ rơi đôi khi cảm thấy không thể kết nối thực sự với người khác, dù họ đang trong một mối quan hệ. Dù có mặt bên người yêu, họ vẫn thấy mình lạc lõng, cô độc – luôn lo sợ rằng nhu cầu của mình sẽ không được đáp ứng, hoặc sớm muộn gì người ấy cũng sẽ rời bỏ mình, kể cả khi chẳng có dấu hiệu nào cho thấy điều đó. Một số người có thể trở nên phụ thuộc hoặc bám víu quá mức, trong khi số khác lại né tránh cảm xúc thân mật, đẩy người khác ra xa trước khi họ kịp đến gần. Trớ trêu thay, người sống sót sau sang chấn bỏ rơi thường rất khao khát sự gắn kết, nhưng đồng thời cũng sợ hãi nỗi đau và sự dễ tổn thương đi kèm với nó.

Nhu cầu kiểm soát quá mức

Một người mang sang chấn bỏ rơi có thể tìm cách kiểm soát mọi mặt trong các mối quan hệ hay môi trường xung quanh, nhằm tránh cảm giác bất an hoặc dễ bị tổn thương. Họ sợ rằng nếu không kiểm soát được, họ sẽ lại bị từ chối hay bỏ rơi. Những người này thường cố gắng điều khiển hành vi người khác, hoặc kiểm soát tình huống để cảm thấy an toàn trước điều chưa biết. Nhiều thân chủ của tôi từng tìm cách điều khiển cảm xúc của người khác, chỉ để tránh bị ảnh hưởng bởi cơn giận hay nỗi buồn của họ. Khi không kiểm soát được hoàn cảnh, lòng tự trọng của họ dễ sụp đổ – nhất là khi họ cảm thấy mình bị từ chối hoặc bị người khác xa cách. Dù là sự xa cách thật hay chỉ là cảm giác, nó đều có thể khiến họ rơi vào trạng thái kiệt sức về cảm xúc và hoang mang trong các mối quan hệ.

Luôn cảm thấy có lỗi

Nhiều người sống sót sau sang chấn bỏ rơi kể rằng họ thường xuyên thấy mình làm điều gì đó sai, dù không biết rõ điều gì. Điều này không quá khó hiểu, bởi cảm giác tội lỗi và xấu hổ có liên hệ mật thiết với việc bị cha mẹ từ chối hay bỏ rơi.¹³ Khi một đứa trẻ hoặc thiếu niên bị bỏ rơi, chúng thường không thể hiểu được trọn vẹn tình huống, và vì thế sẽ quy trách nhiệm về phía mình. Trong giai đoạn phát triển, trẻ em học cách lý giải cảm xúc và trải nghiệm của mình. Khi bị bỏ rơi, trẻ thường tiếp nhận sự việc ấy như một lỗi lầm của chính mình. Rất nhiều thân chủ của tôi chia sẻ rằng họ cảm thấy có lỗi khi đứng lên bảo vệ bản thân – dù trong thâm tâm, họ biết mình xứng đáng được đối xử tốt hơn.

Nếu bạn hoặc người thân thấy mình có những biểu hiện này, có thể đã đến lúc tìm kiếm sự giúp đỡ thông qua trị liệu hoặc những nguồn hỗ trợ khác nhằm chữa lành những tổn thương cũ. Viết nhật ký, đọc sách tự chữa lành, hoặc tham gia các nhóm hỗ trợ cũng có thể giúp bạn cảm thấy được chia sẻ và thấu hiểu. 

Tài liệu tham khảo:

Marici M, Clipa O, Runcan R, Pîrghie L. (2023). Is Rejection, Parental Abandonment or Neglect a Trigger for Higher Perceived Shame and Guilt in Adolescents? Healthcare (Basel). 2023 Jun 12;11(12):1724. doi: 10.3390/healthcare11121724. PMID: 37372842; PMCID: PMC10298591.

Bennett D.S., Sullivan M.W., Lewis M. (2010). Neglected children, shame-proneness, and depressive symptoms. Child Maltreatment. 15:305–314

Ogelman H.G. (2015). Predictor effect of parental acceptance-rejection levels on resilience of preschool children. Procedia-Soc. Behav. Sci. 174:622–628. 

Avdibegoviü E., Brkiü M. (2020). Child neglect-causes and consequences. Psychiatr. Danub. 32:337–342

Davies P., Cicchetti D., Hentges R.F. (2015). Maternal unresponsiveness and child disruptive problems: The interplay of uninhibited temperament and dopamine transporter genes. Child Dev. 86:63–79.

Nguồn: 5 Subtler Signs of Trauma After Neglect or Abandonment | Psychology Today