Bỏ qua một cách thông minh: nghệ thuật lọc tiếng ồn trong tâm trí

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH

• Bỏ qua có chủ đích cũng quan trọng như tư duy phản biện trên mạng.
• Nghiên cứu cho thấy ba công cụ then chốt giúp ta bảo vệ tâm trí: tự điều hướng (self-nudging), đọc ngang (lateral reading) và không cho “kẻ gây rối” ăn mồi.
• Luyện tập chú ý có chọn lọc giúp giữ đầu óc sáng suốt và sức khỏe tinh thần trong thế giới số.

Nhân Tuần lễ Hiểu biết Truyền thông, tôi muốn nhắc đến một kỹ năng thường bị lãng quên nhưng vô cùng quan trọng: nghệ thuật bỏ qua một cách có chọn lọc. Chúng ta thường được khuyên phải “tư duy phản biện” khi tiếp nhận thông tin trên mạng — và đúng, điều đó rất cần thiết. Nhưng trong nền kinh tế chú ý ngày nay, chỉ tư duy thôi chưa đủ.
Giờ đây, ta còn cần phải biết điều gì không nên bận tâm.

Hiểu biết truyền thông không chỉ là khả năng phân tích thông tin, mà còn là nhận ra điều gì nên để ngoài tai.

Các nhà tâm lý học và giáo dục học cho rằng: biết cách bỏ qua cũng quan trọng như biết cách suy nghĩ. Kỹ năng này, được gọi là critical ignoring – “bỏ qua có chủ đích”, là khả năng lọc bớt những nội dung kém chất lượng hoặc mang tính thao túng, để dành trọn sự chú ý hữu hạn của ta cho những gì thật sự đáng giá. Nghiên cứu đã chỉ ra ba cách thực hành chính giúp con người sống giữa biển thông tin ngày càng hỗn loạn.

1. Tự điều hướng: sắp lại môi trường số của bạn

Giống như ta cất bánh kẹo vào tủ cao để hạn chế ăn vặt, ta cũng có thể tái thiết kế không gian kỹ thuật số của mình để tránh xa “đồ rác thông tin”. Đây là cách ngăn cám dỗ trước khi nó xuất hiện.

Ví dụ:

• Đặt giới hạn thời gian dùng mạng xã hội (qua Screen Time, Focus mode...).
• Chuyển điện thoại sang chế độ đen trắng để giảm sức hút thị giác.
• Bỏ theo dõi hoặc tắt tiếng những tài khoản “rác” khiến bảng tin ngập lụt.
• Tạm khóa những nền tảng gây xao nhãng khi cần tập trung.

Cá nhân tôi từng đặt hẹn giờ cho các ứng dụng mạng xã hội, và nhận ra mình tiết kiệm được hàng giờ mỗi ngày, đầu óc nhẹ nhõm hơn hẳn. Điều này phù hợp với nghiên cứu cho thấy: ngắt Facebook trong một tháng giúp mỗi người “lấy lại” khoảng một giờ mỗi ngày, đồng thời tăng hạnh phúc và giảm cực đoan chính trị.

Image: G. Lombardo/Adobe Stock

2. Đọc ngang: cách kiểm chứng thông minh hơn

Khi gặp một thông tin lạ, đừng chỉ đọc trong bài viết đó. Hãy rời trang, mở tab mới và tra cứu về nguồn, tác giả, hoặc nội dung được nêu ở nhiều nơi khác. Đó chính là cách các chuyên gia kiểm chứng thông tin chuyên nghiệp vẫn làm.

Cụ thể:

• Mở thêm tab.
• Tìm thông tin về tổ chức, tác giả hoặc tuyên bố.
• So sánh từ nhiều nguồn tin đáng tin cậy và công cụ tìm kiếm khác nhau.

Cách đọc “ngang” này hiệu quả hơn nhiều so với việc cố phân tích một trang lạ lẫm chỉ bằng những gì nó cung cấp.
Nó giúp ta nhận diện sai lệch nhanh hơn và chính xác hơn.

3. Đừng nuôi “kẻ gây rối”: ngắt nguồn phần thưởng chú ý

Tôi luôn khuyên mọi người đừng phản ứng với kẻ gây rối, và thật vui khi thấy nghiên cứu đồng tình. Những “troll” – kẻ chuyên phát tán thông tin sai lệch, kích động, hay quấy rối người khác – sống nhờ vào sự chú ý của bạn. Chính mỗi lượt phản hồi, mỗi lần tranh cãi là “phần thưởng” khiến chúng hứng thú tiếp tục.

Quy tắc rất đơn giản:

• Đừng trả lời, đừng tranh luận, đừng chỉnh sai. Đó chính là điều họ muốn.
• Chặn, bỏ qua, và báo cáo những trường hợp tệ nhất.

Khi bạn ngừng “cho ăn”, họ mất đi động lực.
Dù đó là tài khoản tự động hay người thật, việc không tham gia luôn giúp bạn bình yên hơn.

Một kỷ nguyên mới của tri thức

Trước đây, giáo dục luôn nhấn mạnh việc chú ý và phân tích thông tin. Nhưng trong thế giới số, chính sự chú ý của ta mới là món hàng bị khai thác. Vì vậy, học cách bỏ qua một cách có chiến lược (chứ không phải bỏ qua bừa bãi) là điều thiết yếu để giữ lấy tự do nội tâm giữa cơn bão thông tin ô nhiễm.

“Bỏ qua có chủ đích” không thay thế cho tư duy phản biện, nó mở đường cho tư duy ấy hoạt động. Khi ta biết lọc bỏ tiếng ồn, tâm trí sẽ có chỗ trống để suy xét, để hiểu sâu, và để dành năng lượng cho những điều thực sự đáng giá.

Tác giả: Matthew Facciani, Ph.D.

Nguồn: Ignore Smarter: The Psychology of Filtering Out the Noise | Psychology Today