Cách xây dựng một nền văn hóa xuất sắc trong gia đình

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH

• Nhận diện những cách giải quyết vấn đề đa dạng để xây dựng động lực gia đình bền vững hơn.
• Làm gương trong việc học chủ động để nuôi dưỡng sự thấu cảm và bình thường hóa những chật vật.
• Khuyến khích những cuộc “đấu trí” trí tuệ để mài giũa tư duy phản biện.

Nhiều gia đình (có con hay chưa) đều mong muốn tạo dựng một nền văn hóa xuất sắc, nơi mỗi người đều lớn lên, đóng góp và nở rộ theo cách của mình. Nhưng ở đây có một sự giằng co: không ai muốn ngôi nhà của mình trở thành nồi áp suất, hay rơi vào những định kiến tiêu cực thường gắn với các gia đình quá chú trọng thành tích.

Năm chiến lược dưới đây cho thấy cách tạo ra một môi trường nuôi dưỡng kỷ luật tự thân và tham vọng bằng cách thiết lập những điều kiện để chúng tự nhiên xuất hiện. Điều quan trọng là những nguyên tắc này đủ linh hoạt để phù hợp với những con người có thế mạnh rất khác nhau.

1. Tôn vinh những cách giải quyết vấn đề khác nhau nhưng đều hiệu quả

Nếu gia đình bạn có ít nhất hai người (người lớn hoặc trẻ em) biết nhân, hãy thử một thí nghiệm nhỏ. Mỗi người hãy tính nhẩm 12 × 15 và chú ý xem mình đã làm như thế nào để có thể mô tả lại cách nghĩ. Đừng dùng giấy bút. Đây là bài toán tính trong đầu.
Khi mọi người đều đã thử xong, hãy chia sẻ phương pháp của mình cho nhau.

Khi nhiều người cùng làm bài này, có người tính 12 × 10 rồi cộng thêm 12 × 5. Có người lại lấy 10 × 15 cộng với 2 × 15. Thực tế, có ít nhất bảy cách làm phổ biến. Ý nghĩa của bài tập này là để thấy rằng có rất nhiều con đường hợp lệ để đi đến lời giải. Mỗi người chúng ta đều có những lối tắt riêng trong tư duy. Rất dễ để nghĩ rằng ai cũng nên dùng cùng một “cách tốt nhất” để đạt mục tiêu. Thí nghiệm đơn giản này cho thấy chính những xa lộ tư duy khác nhau ấy lại có thể tạo nên một tập thể mạnh mẽ hơn.

2. Nhận Ra Những Thế Mạnh Mà Bản Thân Mỗi Người Không Tự Thấy

Con bạn sắp xếp bài tập gọn gàng trong những bìa hồ sơ phân màu và nghĩ rằng “ai cũng làm thế mà”. Người bạn đời của bạn xử lý đồ đạc hỏng hóc theo trình tự rõ ràng thay vì thử lung tung, nhưng lại cho rằng đó chỉ là lẽ thường. Còn bạn thì giỏi đặt câu hỏi làm rõ để tránh nhầm lẫn và rắc rối và bạn cũng mặc nhiên nghĩ rằng ai cũng suy nghĩ như vậy.
Những kỹ năng cảm thấy tự nhiên nhất lại thường là những thứ ta không nhận ra.

Ai trong chúng ta cũng có những năng lực ít được tán dương. Điều này đúng với mọi lứa tuổi, từ đứa trẻ nhỏ với sự hứng khởi lan tỏa làm cả nhà vui lây, đến đứa trẻ yêu nghệ thuật với dòng tranh vẽ không ngừng nghỉ, tô điểm cho ngôi nhà và nhắc mọi người nhớ về giá trị của sáng tạo. Khi bạn giúp người khác nhận ra những thế mạnh mà chính họ không nhìn thấy, bạn đang khuyến khích mỗi người đóng góp bằng con đường và lối tắt riêng của mình, thay vì ép tất cả phải rập khuôn theo một khuôn mẫu.

Image: pixs4u/Shutterstock

3. Làm gương trong việc học chủ động, không chỉ là thành tích

Cách dễ nhất để xây dựng một văn hóa học hỏi là để mọi người đều đang học một điều gì đó. Khi người lớn làm gương trong việc học chủ động, điều đó gửi đi thông điệp rằng học tập là lựa chọn của những con người có năng lực, chứ không phải thứ bị ép buộc. Con người nói chung, và trẻ em nói riêng, vốn được lập trình để bắt chước người khác.

Khi ta đang học, ta thường có nhiều sự thấu cảm hơn với những người cũng đang học. Nếu đã lâu rồi bạn chưa từng cảm thấy choáng ngợp trước kiến thức mới, bạn sẽ khó nhớ được việc học có thể khiến ta mong manh đến nhường nào. Việc cởi mở chia sẻ về những khó khăn và cảm xúc trong quá trình học (bối rối, nản lòng, những khoảnh khắc “vỡ ra”) giúp chúng trở nên bình thường và dễ chấp nhận hơn với tất cả mọi người.

4. Nâng cấp môi trường chung thông qua những lựa chọn cá nhân

Ngày nay, chúng ta đều hiểu cách thuật toán nội dung vận hành. Chỉ cần bạn xem một video về một chủ đề nào đó, rất nhanh thôi, bạn sẽ thấy mình dành hàng giờ mỗi tuần cho chính chủ đề ấy, vì thuật toán khéo léo liên tục đưa nó đến trước mắt bạn. Hiệu ứng này không chỉ giới hạn ở mạng xã hội. Những lựa chọn của chúng ta ảnh hưởng đến môi trường tương lai theo rất nhiều cách. Hơn nữa, trong gia đình, sự tiếp xúc môi trường của một người thường lan sang những người khác, tạo nên một kiểu “thuật toán gia đình” rộng lớn hơn nhiều so với giải trí đơn thuần.

Hãy thử nghĩ xem những điều này xảy ra như thế nào:

• Người bạn đời của bạn cũng nghe những podcast mà bạn bật trong xe.
• Con bạn kết bạn, và cha mẹ của những người bạn ấy có thể truyền cảm hứng hơn, hoặc có nghề nghiệp, mối quan tâm, triết lý sống đa dạng hơn vòng bạn bè của bạn.
• Bạn tham gia một lớp yoga ở thư viện, và rồi cả nhà dành nhiều thời gian hơn ở thư viện, hoặc đọc nhiều sách hơn vì cùng đi theo hay vì bạn mang sách về nhà.

Những lựa chọn cá nhân tạo ra sự tiếp xúc chung. Bạn có thể âm thầm nâng cấp môi trường của gia đình thông qua các quyết định cá nhân, chứ không cần giảng dạy trực tiếp hay gây áp lực.

5. Xây dựng sự thoải mái với những cuộc tranh luận trí tuệ

Giả sử gia đình bạn có một quy tắc, như không ai được xỏ tai trước 13 tuổi, hay giới hạn thời gian màn hình, hoặc không bỏ dở hoạt động giữa chừng. Bạn có thể chọn cách “nhà tôi, luật tôi”. Hoặc bạn có thể khuyến khích những cuộc tranh luận mang tính triết lý, dù có thay đổi quyết định hay không.

Hãy thử tiếp nhận một chút tinh thần tranh biện xã hội của người Pháp. Những cuộc “đấu trí” thiện chí giúp mỗi cá nhân hiểu thế giới sâu hơn, tinh luyện tư duy, khám phá những câu hỏi đạo đức và xã hội phức tạp, rèn luyện tư duy phản biện và dám chất vấn quyền lực. Một nền văn hóa xuất sắc luôn có chỗ cho ý tưởng được đặt câu hỏi, chứ không chỉ được chấp nhận.

Những chiến lược tinh tế nuôi dưỡng phát triển mà tránh được cạm bẫy áp lực

Những đội nhóm tốt nhất luôn lớn hơn tổng các cá nhân cấu thành, và gia đình cũng vậy. Sự xuất sắc không đến từ việc mỗi người đều hoàn hảo, hay tất cả phải làm theo cùng một cách. Nó nảy nở khi những thế mạnh khác nhau kết hợp lại, khi sự mong manh được đặt cạnh nỗ lực, và khi môi trường âm thầm nâng đỡ sự phát triển theo những cách tinh tế, có hệ thống. Chúng ta hoàn toàn có thể tránh được những cạm bẫy của áp lực và chủ nghĩa hoàn hảo, mà vẫn nuôi dưỡng kỷ luật tự thân, khát vọng và tư duy phản biện, bằng cách tạo ra một cấu trúc vô hình, nơi những phẩm chất ấy có thể lặng lẽ đâm chồi và nở hoa.

Nguồn: How to Build a Culture of Excellence in Your Family | Psychology Today

Tác giả: Alice Boyes Ph.D.