Hệ quả đáng kinh ngạc của việc cắt bỏ ruột thừa

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH

• Ruột thừa không vô dụng; nó là nơi dự trữ vi khuẩn dự phòng.
• Việc cắt ruột thừa đồng nghĩa với loại bỏ một phần mô quan trọng, ảnh hưởng đến hệ vi sinh đường ruột.
• Do trục ruột – não, điều này có thể tác động đến sức khỏe tâm thần.
• Hiện có ngày càng nhiều phương án thay thế phẫu thuật.

“Tôi chắc rằng một ngày nào đó, ta sẽ phát hiện ra rằng bộ não cũng vô dụng như ruột thừa.” 

— Scott McClanahan

Ruột thừa, phần ruột nhỏ, mảnh như con sâu treo lủng lẳng bên ruột già, từ lâu bị coi là vô dụng, ngoại trừ với các bác sĩ phẫu thuật, những người được trả công hậu hĩnh để cắt bỏ nó.

Thế nhưng gần đây, “kẻ bị ruồng bỏ” ấy lại được minh oan. Các nhà khoa học nhận ra rằng ruột thừa thực ra có một nhiệm vụ chính đáng: giúp khôi phục hệ vi sinh đường ruột sau những tổn thương nghiêm trọng.

Ngộ độc thực phẩm, kháng sinh, tiêu chảy hay chế độ ăn nghèo nàn đều có thể tàn phá sự đa dạng của vi sinh vật trong ruột. Và ruột thừa chính là “kho dự trữ” tự nhiên, nơi ẩn náu của những vi khuẩn có lợi, sẵn sàng tái tạo cả hệ vi sinh. Về mặt sinh học, ruột thừa là một tuyến bạch huyết nhỏ, sản xuất ra IgA, một yếu tố miễn dịch quan trọng giúp “chăm sóc khu vườn vi sinh” trong cơ thể: diệt trừ vi khuẩn xấu và nuôi dưỡng những vi khuẩn tốt.

Vì sao cơ thể lại được thiết kế như vậy?

Điều gì khiến hệ vi sinh đường ruột quan trọng đến mức ta cần một “hệ thống dự phòng”? Câu trả lời nằm ở sự thật rằng có những việc chỉ vi khuẩn mới làm được, còn cơ thể con người thì không.

Ví dụ, vitamin B12 không được tạo ra bởi thực vật hay động vật, chỉ có vi khuẩn mới sản xuất được. Vitamin Kcũng chủ yếu đến từ vi khuẩn đường ruột. Ở loài ăn cỏ, vi khuẩn còn biến cỏ khô thành các axit béo giàu năng lượng. Sau hàng triệu năm cùng tiến hóa, cơ thể con người đã “giao khoán” nhiều nhiệm vụ sống còn cho những sinh vật tí hon ấy.

Image: AShvets/Shutterstock. LinkedIn image: PaeGAG/Shutterstock

Tuyến phòng thủ đầu tiên

Hệ vi sinh đường ruột là lá chắn đầu tiên chống lại mầm bệnh. Dù hệ miễn dịch giúp đỡ, nhưng phần lớn “công việc nặng nhọc” do chính vi khuẩn thực hiện, chúng cạnh tranh, kìm hãm hoặc tiêu diệt tác nhân gây bệnh, đôi khi trước cả khi hệ miễn dịch nhận ra mối nguy.

Khi hệ vi sinh bị tổn hại, mầm bệnh có thể trỗi dậy, khiến ruột “rò rỉ”, vi khuẩn hoặc độc tố lan khắp cơ thể, thậm chí lên não. Và đó có thể là vai trò quan trọng nhất của hệ vi sinh: bảo vệ não khỏi độc tố và vi khuẩn xâm nhập. Khi chức năng này bị suy yếu, hậu quả có thể là sương mù trí tuệ, trầm cảm, hay những rối loạn cảm xúc khác.

Mối liên hệ giữa ruột và tâm trí

Các rối loạn tâm thần, từ tâm thần phân liệt, lo âu đến sa sút trí tuệ, đều có mối liên hệ với hệ vi sinh. Đó là nền tảng của cái gọi là “trục ruột – não”. Vậy nếu ai đó từng bị cắt ruột thừa khi còn nhỏ, khiến hệ vi sinh bị ảnh hưởng, liệu họ có nguy cơ cao hơn mắc bệnh tâm thần?

Câu trả lời, theo một nghiên cứu mới công bố trên PLOS Mental Health, là có thể. Nghiên cứu quy mô lớn ở Thụy Điển, với 752 người tham gia, cho thấy những ai bị cắt ruột thừa khi còn nhỏ có tỷ lệ rối loạn tâm thần cao hơn 20%. Các dạng rối loạn phổ biến gồm trầm cảm, rối loạn lưỡng cực và lo âu.

Một phát hiện tình cờ

Các nhà khoa học ban đầu chỉ định nghiên cứu tắc ruột sau phẫu thuật, nhưng khi xem lại hồ sơ, họ phát hiện tỷ lệ rối loạn tâm thần cao bất ngờ ở nhóm từng cắt ruột thừa khi nhỏ. Họ đặt câu hỏi: liệu chính viêm ruột thừa, chứ không phải phẫu thuật, mới là nguyên nhân? Kết quả cho thấy những người từng bị viêm ruột thừa nhưng không phẫu thuật lại không có nguy cơ tăng rối loạn tâm thần, và yếu tố gây mê cũng bị loại trừ.

Vì vậy, nhóm tác giả khuyến nghị bác sĩ nên xem xét kỹ trước khi chỉ định phẫu thuật, và nếu có thể, nên điều trị bảo tồn. Họ viết “Vì viêm ruột thừa là cấp cứu ngoại khoa phổ biến nhất ở trẻ em, phát hiện này có thể ảnh hưởng sâu rộng đến sức khỏe tâm thần toàn cầu.”

Giải pháp thay thế phẫu thuật

Một số thử nghiệm lâm sàng gần đây cho thấy kháng sinh có thể điều trị được viêm ruột thừa, giúp tránh phải mổ. Tuy nhiên, hiệu quả của phương pháp này vẫn còn đang được tranh luận. Tất nhiên, kháng sinh cũng có mặt trái, nó có thể làm tổn thương chính hệ vi sinh mà ruột thừa bảo vệ. Nhưng nếu dùng đúng cách, ruột thừa vẫn có thể phục hồi và giúp tái tạo lại hệ vi sinh sau đó. Dù vậy, hơn 90% bệnh nhân viêm ruột thừa vẫn bị cắt bỏ. Con dao mổ vẫn “ngự trị”. Trong y học, tiến bộ đôi khi chậm chạp vì uy tín cá nhân lấn át bằng chứng. Nghiên cứu này có thể là bước ngoặt giúp thay đổi điều đó.

Nguyên nhân thật sự của viêm ruột thừa

Các phát hiện mới cho thấy viêm ruột thừa xuất phát từ sự mất cân bằng hệ vi sinh, đặc biệt là do vi khuẩn khoang miệng xâm nhập như Fusobacterium, Porphyromonas, Parvimonas. Điều này có nghĩa là, nếu biết chăm sóc hệ vi sinh đường ruột và miệng tốt hơn, ta có thể phòng ngừa viêm ruột thừa ngay từ đầu. Đặc biệt, việc tăng cường vi khuẩn sinh butyrate như Ruminococcus giúp chữa lành và nuôi dưỡng các tế bào niêm mạc ruột, bao gồm cả ruột thừa.

Cần thêm nhiều nghiên cứu, nhưng việc bổ sung chất xơ vào chế độ ăn có thể giúp giảm nguy cơ cắt ruột thừa, và gián tiếp, giảm cả nguy cơ rối loạn tâm thần. Một thay đổi nhỏ trong bữa ăn, có thể là cái giá quá rẻ để giữ gìn cả thể xác lẫn tinh thần.

References

Håkanson, Cecilia Arana, Fredrik Stiger, Nele Brusselaers, and Helene Engstrand Lilja. “Childhood Appendectomy and Subsequent Psychiatric Illness.” PLOS Mental Health 2, no. 1 (January 16, 2025): e0000219.

Girard-Madoux, Mathilde J. H., Mercedes Gomez de Agüero, Stephanie C. Ganal-Vonarburg, Catherine Mooser, Gabrielle T. Belz, Andrew J. Macpherson, and Eric Vivier. “The Immunological Functions of the Appendix: An Example of Redundancy?” Seminars in Immunology, Redundancy and Robustness in Immunity, 36 (April 1, 2018): 31–44.

ACS. “Most Patients with Appendicitis Can Have Antibiotics as Their First Treatment, Rather Than Appendectomy.” Accessed January 19, 2025.

Blohs, Marcus, Alexander Mahnert, Kevin Brunnader, Christina Flucher, Christoph Castellani, Holger Till, Georg Singer, and Christine Moissl-Eichinger. “Acute Appendicitis Manifests as Two Microbiome State Types with Oral Pathogens Influencing Severity.” Gut Microbes 15, no. 1 (n.d.): 2145845.

Nguồn: A Stunning Consequence of Having Your Appendix Removed | Psychology Today

Tác giả: Scott C. Anderson