Hiệu ứng Diderot - Vì sao bạn dễ tiêu tiền vào những thứ không cần thiết

Gần như cả cuộc đời, triết gia nổi tiếng người Pháp Denis Diderot đã sống trong cảnh nghèo khó; nhưng vào năm 1765 thì tất cả đều thay đổi.

Khi ấy, Diderot đã 52 tuổi và con gái ông thì sắp kết hôn, nhưng ông lại không đủ tiền lo của hồi môn cho con. Dù nghèo túng, Diderot vẫn được nhiều người biết đến vì ông là nhà đồng sáng lập và tác giả của bộ Encyclopédie, một trong những bộ bách khoa toàn thư đầy đủ nhất mọi thời đại.

Khi nữ hoàng Catherine Đại đế của nước Nga biết Diderot gặp khó khăn tài chính, bà đã đề nghị mua lại thư viện của ông với giá 1.000 bảng Anh, tương đương 50.000 đô-la Mỹ vào năm 2015. Thoáng chốc, Diderot đã trở nên giàu có.

Không lâu sau thương vụ may mắn này, Diderot đã mua một chiếc áo choàng mới màu đỏ tươi. Đó là lúc mọi chuyện trở nên không ổn.

HIỆU ỨNG DIDEROT

Chiếc áo choàng đỏ của Diderot rất đẹp. Thực ra, nó đẹp đến mức ông lập tức nhận ra rằng nó trông thật lạc lõng giữa những vật dụng bình thường trong nhà. Theo lời ông, chiếc áo choàng và các đồ vật còn lại của ông “không hài hòa và tương xứng với nhau”. Vị triết gia sớm cảm thấy muốn mua thêm vài món đồ mới cho xứng với vẻ đẹp của chiếc áo choàng.

Ông thay thảm cũ bằng một chiếc thảm mới xuất xứ từ Damascus. Ông trang trí nhà cửa bằng những bức tượng xinh đẹp và một cái bàn ăn tốt hơn. Ông mua một cái gương mới đặt bên trên chiếc áo choàng, và “ông bỏ cái ghế rơm ra tiền sảnh và thay thế nó bằng một cái ghế da.”

Hành vi mua sắm theo hứng này được biết đến với tên gọi “Hiệu ứng Diderot”.

Theo Hiệu ứng Diderot, việc sở hữu một món đồ mới thường tạo ra tâm lý mua sắm nhiều hơn và dẫn đến “vòng xoáy mua sắm” khiến chúng ta tiêu tiền vào những thứ mình không thật sự cần. Kết quả là chúng ta mua những thứ mà trước kia mình chẳng bao giờ cần để được hạnh phúc hoặc thỏa mãn.

LÝ DO CHÚNG TA MUỐN SỞ HỮU NHỮNG THỨ MÌNH KHÔNG CẦN

Giống như bao người khác, tôi là một nạn nhân của Hiệu ứng Diderot. Tôi vừa mua một chiếc ô tô mới và kết cục là tôi đã sắm thêm đủ thứ đồ linh tinh khác để đặt vào xe. Tôi mua đồng hồ đo áp suất vỏ xe, một đầu sạc điện thoại di động trên xe ô tô, một cây dù, một bộ dụng cụ sơ cứu, một con dao bỏ túi, một cái đèn pin, vài cái chăn cứu hộ và thậm chí là dụng cụ cắt dây an toàn.

Xin nói rõ rằng tôi đã sở hữu chiếc xe cũ gần 10 năm và chưa bao giờ cảm thấy cần thiết phải mua bất cứ thứ gì tôi đề cập ở trên. Thế nhưng sau khi tậu chiếc xe mới bóng loáng, tôi bị rơi vào vòng xoáy mua sắm hệt như Diderot.

Bạn có thể bắt gặp những hành vi tương tự ở nhiều khía cạnh khác trong cuộc sống:

Bạn mua một chiếc đầm mới và giờ bạn phải mua thêm đôi giày với cặp bông tai cho tương xứng.

Bạn mua thẻ thành viên thể thao CrossFit và không lâu sau, bạn lại bỏ tiền ra mua nào là ống lăn (dụng cụ mát-xa cơ sau khi tập thể dục), băng quấn đầu gối, dây quấn cổ tay và những bộ thực đơn ăn kiêng kiểu Paleo.

Bạn sắm cho con mình một cô búp bê và tiếp tục mua thêm nhiều phụ kiện cho búp bê mà trước giờ bạn không biết là có tồn tại.

Bạn mua một chiếc ghế sô-pha mới và bỗng không thấy vừa ý cách bày trí phòng khách nhà mình. Những cái ghế kia? Cái bàn cà phê đó ư? Cái thảm này ư? Tất cả đều phải thay đổi.

Xu hướng tự nhiên của cuộc sống là sự tích lũy. Chúng ta hiếm khi nghĩ đến việc đơn giản hóa, loại bỏ hoặc giảm bớt, mà thay vào đó là luôn tích lũy, thêm vào, nâng cấp và tạo ra thêm.

HIỂU RÕ HIỆU ỨNG DIDEROT

Hiệu ứng Diderot cho thấy rằng cuộc sống của bạn không ngừng có thêm nhiều thứ, vì vậy, bạn cần biết cách lựa chọn, loại bỏ và tập trung vào những thứ thật sự quan trọng. Sau đây là một số cách giúp bạn làm được điều đó:

1. Bớt tiếp xúc với quảng cáo. Hầu như mỗi thói quen đều được kích hoạt bởi một nhân tố kích thích hoặc tín hiệu gợi nhắc. Một trong những cách nhanh nhất để giảm sức mạnh của Hiệu ứng Diderot là ngay từ đầu, hãy tránh những tín hiệu gợi nhắc khiến bạn thực hiện thói quen mua sắm. Hủy nhận các email quảng cáo. Gọi điện đến những tờ tạp chí thường gửi ca-ta-lô cho bạn và ngừng đăng ký nhận ca-ta-lô. Gặp gỡ bạn bè ở công viên thay vì ở trung tâm mua sắm. Chặn các trang web mua sắm yêu thích của bạn bằng các công cụ như Freedom.

2. Mua các vật dụng phù hợp với hiện tại. Bạn không cần phải đổi mới tất cả mọi thứ mỗi khi sắm một món đồ mới. Khi bạn mua quần áo mới, hãy tìm mua những bộ đồ phù hợp với những thứ sẵn có trong tủ áo. Khi bạn mua thiết bị điện tử, hãy đảm bảo nó phù hợp với những thiết bị trong nhà để tránh mua thêm đồ sạc, nắn điện hoặc dây cáp mới.

3. Tự đặt ra giới hạn cho bản thân. Juliet Schor đã đưa ra một ví dụ tuyệt vời như sau:

“Hãy tưởng tượng, một nhóm công dân trong thành phố tổ chức cho các bậc phụ huynh ký cam kết không mua giày thể thao cho con quá 50 đô-la. Nhân viên ở trường mẫu giáo của con bạn yêu cầu chi không quá 75 đô-la cho mỗi bữa tiệc sinh nhật. Hội giáo viên và phụ huynh thuyết phục 80% phụ huynh hạn chế thời gian xem tivi của con mình không quá một tiếng mỗi ngày.

Bạn có muốn ai đó trong cộng đồng mình hoặc trường học của con mình tiên phong thực hiện những điều tương tự vậy không? Tôi nghĩ hàng triệu phụ huynh người Mỹ sẽ đồng ý. Tivi, giày dép, quần áo, tiệc sinh nhật, đồng phục thể dục – đó là những thứ mà các phụ huynh thường cảm thấy họ phải mua cho con cái trên mức cần thiết và có thể đáp ứng thoải mái cho con.”

Juliet Schor, trích trong quyển The Overspent American

4. Mua thêm một, cho đi một. Mỗi lần bạn mua một món đồ mới, hãy cho đi một món đồ cũ. Mua tivi mới? Hãy đem tặng chiếc tivi cũ thay vì chuyển nó sang phòng khác. Mục tiêu là ngăn không cho số lượng đồ đạc của bạn tăng lên. Hãy luôn chọn lựa kỹ càng để cuộc sống của bạn chỉ chứa đựng những thứ làm bạn vui vẻ, hạnh phúc.

5. Sống một tháng mà không sắm đồ mới. Đừng cho phép bản thân mình mua bất kỳ món gì mới trong một tháng (tất nhiên là ngoại trừ nhu yếu phẩm). Thay vì mua máy cắt cỏ mới, hãy mượn máy cắt cỏ của hàng xóm. Mua áo ở cửa hàng đồ cũ thay vì ở trung tâm mua sắm. Càng nghiêm khắc với bản thân thì chúng ta càng giỏi xoay xở hơn.

6. Từ bỏ mong muốn có thêm nhiều thứ. Mong muốn sở hữu của con người là vô tận. Bạn sẽ luôn muốn nâng cấp thứ gì đó. Mua một chiếc Honda mới ư? Bạn có thể nâng cấp lên Mercedes. Mua chiếc Mercedes mới? Bạn sẽ nâng cấp lên Bentley. Mua Bentley? Bạn lại nâng cấp lên Ferrari. Mua Ferrari? Bạn đã bao giờ nghĩ đến chuyện tậu phi cơ riêng chưa? Hãy nhận ra rằng mong muốn sở hữu vật chất chỉ là một lựa chọn mà tâm trí bạn đưa ra, chứ không phải mệnh lệnh mà bạn phải tuân theo.

Kết lại

Xu hướng tự nhiên của chúng ta là tiêu thụ nhiều hơn chứ không phải ít đi. Mặc dù vậy, tôi tin rằng việc thực hiện những bước thiết thực để hạn chế thói quen mua sắm theo hứng sẽ giúp cuộc sống của chúng ta tốt đẹp hơn.

Đối với tôi, mục tiêu của tôi không phải là sở hữu ít đồ đạc nhất có thể mà là sở hữu vừa đủ đồ đạc. Tôi hy vọng bài viết này sẽ giúp bạn tìm ra cách để làm điều đó.

Diderot từng nói, “Hãy lấy ví dụ của tôi làm một bài học. Nghèo khó có tự do của nghèo khó; giàu sang có trở ngại của giàu sang.”

Tác giả: James Clear

Nguồn dịch: https://ubrand.cool/courses/vi-sao-ban-de-tieu-tien-vao-nhung-thu-khong-can-thiet