Tại sao lòng tốt cũng có thể là sự không hành động

Tôi dành nhiều thời gian để phân tích cách trẻ em và thanh thiếu niên thể hiện lòng tốt trong môi trường học đường (và trong những bối cảnh rộng lớn hơn như gia đình và xã hội). Trong các nghiên cứu về lòng tốt, người ta có xu hướng tập trung vào những hành động có thể quan sát được, những điều mà các nhà nghiên cứu như tôi có thể ghi nhận, phân loại và báo cáo như những biểu hiện nổi bật.

Kết quả từ một nghiên cứu gần đây của tôi cùng các cộng sự, đăng trên Tạp chí Học tập Cảm xúc và Xã hội, khảo sát 479 học sinh trung học cho thấy những hành động tử tế phổ biến ở lứa tuổi này bao gồm giúp đỡ người khác, trao tặng, và thể hiện sự quan tâm, chăm sóc. Một ví dụ điển hình là một học sinh trung học nhớ lại khoảnh khắc nhận được một cái ôm như một hành động tử tế đầy ý nghĩa.

Với học sinh nhỏ tuổi hơn, để tiếp cận những ví dụ về lòng tốt, chúng tôi yêu cầu các em vẽ lại một hành động tử tế mà mình đã làm ở trường. Vì ở những lớp đầu cấp tiểu học, việc té ngã diễn ra khá thường xuyên, nên một trong những ví dụ hay gặp là một em học sinh dừng lại để đỡ bạn dậy khi bạn bị ngã. Chúng tôi sử dụng phương pháp “mã hóa tại chỗ”, tức là xác định ai có mặt trong bức vẽ và chuyện gì đang diễn ra, đồng thời ghi lại chính xác lời kể của học sinh sau khi hoàn thành bức tranh. Nhờ cách làm này, ngay cả những em mới biết vẽ, nét còn vụng về, cũng có thể chia sẻ câu chuyện về lòng tốt của mình.

Những ví dụ về hành động tử tế xuất hiện khắp nơi trong các tài liệu giáo dục và tâm lý học, như một minh chứng rõ ràng cho biểu hiện bên ngoài của lòng tốt: những hành vi có thể nhìn thấy (ví dụ như giúp người bị ngã, chia đồ ăn với bạn, hay giữ cửa cho thầy cô...). Thật vậy, chúng tôi thường hỏi học sinh rằng các em đã “thể hiện” lòng tốt như thế nào. Trong các nghiên cứu, học sinh thường được yêu cầu kể lại hoặc mô tả những hành động tử tế mình từng làm, hoặc lên kế hoạch cho một hành động tử tế trong tương lai.

Tuy nhiên, trong quá trình nghiên cứu, tôi đã nhận thấy một nhóm hành vi tử tế đặc biệt, đó là những hành động mang tính kiềm chế, tức là những điều học sinh không làm. Đây là những hành vi không gây chú ý, dễ bị bỏ qua, nhưng lại thể hiện rõ khả năng tự điều chỉnh của các em.

Chẳng hạn, như ví dụ từ một học sinh trung học cơ sở đã chọn “Kiềm chế không buông lời xúc phạm”, điều này cho thấy rằng đôi khi, không làm một việc gì đó cũng là một biểu hiện của lòng tốt. Tương tự, một học sinh tiểu học nhỏ tuổi khác đã chọn không cười nhạo người khác, dù có cơ hội làm vậy.

Khi cha mẹ và thầy cô muốn nuôi dưỡng lòng tốt nơi trẻ, điều quan trọng là họ cần nhận thức rằng trẻ em và thanh thiếu niên có thể thể hiện lòng tốt bằng nhiều cách, không chỉ là những hành động “hoành tráng” hay dễ thấy. Đôi khi, lòng tốt chính là sự lặng lẽ của tự chủ, là việc chọn không làm một điều gì đó, dù hoàn toàn có thể.

Tôi chưa chính thức đưa câu hỏi này vào nghiên cứu nào, nhưng tôi đang nghiêng về việc hỏi theo hướng: “Hãy kể về một lần em thể hiện lòng tốt bằng cách kiềm chế bản thân.” Hoặc: “Đã bao giờ em tử tế bằng cách không làm điều gì đó chưa? Hãy kể cho cô nghe.”

Giữa vô vàn những nghiên cứu về lòng tốt, điều quan trọng là các nhà khoa học cần hỏi trẻ em và thanh thiếu niên về nhiều cách mà các em thể hiện sự tử tế, trong đó có cả sự im lặng đầy bản lĩnh của việc tự kiềm chế. Bởi vì, đôi khi, chính trong sự không hành động ấy, lòng tốt lại hiện lên một cách sâu sắc và thuần khiết nhất. 

Tài liệu tham khảo:

Binfet, J. T., Godard, J. P., Green, F. L. L., & Willcox, A. (2025). High school students’ conceptualizations of kindness: A mixed-methods portrait. Social and Emotional Learning: Research, Practice, and Policy. https://doi.org/10.1016/j.sel.2025.100089

Binfet, J. T. (2020). Kinder than we might think: How adolescents are kind. Canadian Journal of School Psychology, 35, 87–99. https://doi.org/10.1177/0829573519885802

Binfet, J. T. (2016). Kindness at school: What children’s drawings reveal about themselves, their teachers, and their learning communities. Journal of Childhood Studies, 41, 29–42. https://doi.org/10.18357/jcs.v41i2.16097

Tác giả: John-Tyler Binfet Ph.D.

Nguồn: Why Kindness Can Also Be an Absence of Action | Psychology Today