Làm sao để ngừng kiểm soát mọi thứ

Bạn có phải là người hay kiểm soát? Nếu câu trả lời là “có”, bạn không hề đơn độc. Đây cũng từng là cuộc chiến thầm lặng của riêng tôi suốt nhiều năm. Và dù tôi chưa thể hoàn toàn dứt khỏi mong muốn cầm lái mọi thứ, tôi đã tìm được vài cách giúp mình giữ nó trong tầm kiểm soát và tôi muốn chia sẻ cùng bạn trong bài viết này.

Nhưng trước khi nói đến việc thay đổi, ta cần hiểu: kiểm soát là gì, và vì sao ta lại trở nên như vậy?

Dấu hiệu bạn là người hay kiểm soát

• Bạn muốn biết điều gì sẽ xảy ra, nó xảy ra thế nào và khi nào.
• Bạn lên kế hoạch quá mức và bực bội khi mọi thứ lệch khỏi dự tính.
• Bạn ám ảnh cả những chi tiết nhỏ bé nhất.
• Bạn nghĩ chỉ có một cách duy nhất để làm mọi việc - cách của bạn.
• Bạn hay soi xét, chỉ trích người khác.
• Bạn chỉ đạo, can thiệp, hoặc quản lý vi mô.
• Bạn đặt ra những tiêu chuẩn phi thực tế.
• Bạn muốn tự quyết mọi kế hoạch để mọi việc diễn ra đúng ý mình.
• Bạn không thích sự thay đổi (trừ việc chính bạn là người khởi xướng).
• Bạn ghét bị bất ngờ.
• Bạn lo âu hoặc tức giận khi không biết chuyện gì sẽ xảy ra, mọi thứ không theo ý mình, hoặc người khác đưa ra “những lựa chọn tồi”.
• Bạn khó lòng tin tưởng ai đó.

Source: Djim Loic/Unsplash

Vì sao con người lại muốn kiểm soát?

Phần lớn hành vi kiểm soát bắt nguồn từ nỗi lo âu và sợ hãi. Khi thế giới xung quanh trở nên mơ hồ, hỗn loạn, ta tự nhiên muốn kiểm soát để cảm thấy an toàn hoặc ít nhất là cảm thấy mọi thứ ổn hơn.

Nhưng trớ trêu thay, ta không thể kiểm soát người khác, cũng không thể kiểm soát mọi tình huống. Vì thế, nỗ lực kiểm soát chỉ khiến ta thêm thất vọng, mệt mỏi và làm tổn thương các mối quan hệ.

(Lưu ý: nếu bạn kiểm soát người yêu hoặc người thân một cách cực đoan, điều này có thể trở thành sự lạm quyền và mang tính bạo hành.)

Kiểm soát và chủ nghĩa hoàn hảo

Thói quen kiểm soát thường xuất hiện ở những người lớn lên trong môi trường gia đình đầy biến động, thiếu an toàn, hoặc không thể đoán trước, điều này còn được gọi là “mối phụ thuộc cảm xúc” (codependency).

Kiểm soát cũng gắn chặt với chủ nghĩa hoàn hảo, vốn cũng bắt nguồn từ lo âu và sợ hãi. Những người cầu toàn luôn khao khát sự chắc chắn, sợ rủi ro, chỉ muốn làm điều gì đó khi biết mình sẽ thành công. Họ khắt khe, cứng nhắc, và cực kỳ nghiêm khắc với bản thân (và thường là với người khác).

Có người kiểm soát chính bản thân họ: ép mình đạt điểm tuyệt đối, kiểm soát thức ăn, cơ thể…Có người kiểm soát người khác: nhắc nhở, chỉ trích, đòi hỏi. Và một số người như nhiều người trong chúng ta, làm cả hai.

Làm sao để ngừng kiểm soát?

1. Đối diện nỗi sợ của chính mình

Bởi vì gốc rễ của kiểm soát là sợ hãi, ta cần thành thật hỏi mình:

• Mình đang sợ điều gì sẽ xảy ra nếu không kiểm soát được người này hoặc chuyện này?
• Mình có đang phóng đại, tưởng tượng kết cục tồi tệ nhất không?
• Điều mình lo lắng có thực sự có khả năng xảy ra?

Nhiều khi ta nghĩ mọi thứ sẽ sụp đổ, nhưng thực tế thì không đến mức đó.
Và đôi khi, đúng là chuyện xấu sẽ xảy ra, nhưng ta không thể làm gì để ngăn được. Lúc ấy, điều duy nhất ta có thể làm là chấp nhận điều nằm ngoài tầm tay mình.

2. Thực hành chấp nhận

Ta chỉ có thể kiểm soát chính mình. Hiểu được điều này giúp ta nhẹ nhõm hơn, bớt gánh vác và thôi cố gắng để mọi thứ phải hoàn hảo.

Nhưng chấp nhận không dễ, nhất là khi bạn cảm thấy lo âu.

Hãy tập:

• ở lại với hiện tại,
• quan sát cảm xúc,
• trở về hơi thở,
• dùng các giác quan để kết nối với khoảnh khắc đang diễn ra.

Bạn cũng có thể tự nhắc mình: kiểm soát không giúp ích gì cả.

Hãy tự hỏi:

• Điều gì thuộc quyền kiểm soát của mình, và điều gì không?
• Thói quen kiểm soát gây ra vấn đề gì trong các mối quan hệ?
• Có cách nào khác để đối diện nỗi sợ mà không kiểm soát người khác?
• Làm sao để giữ sự tỉnh thức thay vì sống với giả định và dự đoán?

3. Tập linh hoạt hơn

Nhận diện tư duy “tất cả hoặc không gì cả”, thứ khiến ta tin rằng chỉ có một cách đúng duy nhất: cách của mình.

Thực tế thì:

• Có nhiều cách hợp lý để làm một việc.
• Không phải vấn đề nào cũng là của ta để giải quyết.
• Ôm đồm mọi rắc rối chỉ khiến ta kiệt sức và phá hỏng mối quan hệ.

Ta không chỉ có hai trạng thái: “kiểm soát hoàn toàn” hoặc “bất lực hoàn toàn”.
Khi ta thôi kiểm soát người khác, ta đang:

• chọn tin rằng họ có khả năng tự quyết,
• và nếu họ sai, đó là bài học của họ, không phải trách nhiệm của ta.

Ngày ta hiểu rằng ta không phải cứu cả thế giới, ta sẽ bắt đầu biết cách thở nhẹ hơn, sống dễ dàng hơn, và yêu thương khỏe mạnh hơn.

Buông xả không vô tâm.
Buông xả là một hành động của niềm tin và tình thương.

4. Tập một câu thần chú

Thay đổi thói quen và suy nghĩ cần thời gian. Ta rất dễ trượt về lối cũ. Một câu thần chú sẽ giúp ta giữ vững ý định:

• Tôi không cần kiểm soát mọi thứ.
• Tôi chịu đựng được sự không chắc chắn.
• Tôi chỉ có thể kiểm soát chính mình.
• Cách của tôi không phải là cách duy nhất.
• Tôi tôn trọng lựa chọn của người khác.

Hãy chọn một câu chạm đến bạn hoặc tự tạo câu riêng và lặp lại mỗi ngày.

Cuối cùng, hãy dịu dàng với chính mình

Thay đổi là một hành trình dài, đôi khi chậm chạp. Đòi hỏi bản thân quá nhiều chỉ khiến bạn thêm mệt mỏi. Hãy kiên nhẫn. Hãy tử tế với chính mình. Bạn đang học cách thả lỏng, và đó là một món quà cho chính bạn, và cho tất cả những người bạn yêu thương.

Tác giả: Sharon Martin, DSW, LCSW

Nguồn: How to Stop Being Controlling | Psychology Today