Làm sao để tránh những mối quan hệ tồi tệ

Trong những bài viết trước, tôi đã chia sẻ về những đặc điểm có thể khiến một người trở thành bạn đời lý tưởng, hay ngược lại. Tôi cũng đã từng đề cập đến những chiến lược giúp nhận diện một người vừa hấp dẫn vừa phù hợp với bạn, và thậm chí là cách tránh rơi vào các kiểu thao túng trong tình yêu để giữ cho mối quan hệ luôn công bằng, tử tế cho cả hai phía.

Dù những chủ đề ấy đều rất quan trọng trong hành trình yêu và gắn bó, thì ở bài viết này, tôi muốn nhìn vào vấn đề từ góc độ rộng hơn, cụ thể là: làm sao để tránh rơi vào một mối quan hệ tồi, và làm thế nào để bắt đầu xây dựng những mối quan hệ tốt đẹp hơn. Với những câu hỏi mang tính nền tảng ấy, tôi quay trở lại với những phát hiện từ khoa học:

Lý thuyết trò chơi và chiến lược ứng xử

Lần này, câu trả lời của tôi bắt đầu từ một cuốn sách về Lý thuyết trò chơi của Dixit và Nalebuff (2008), có tên The Art of Strategy: A Game Theorist’s Guide to Success in Business and Life. Lý thuyết trò chơi là một nhánh khoa học sử dụng mô hình toán học để dự đoán cách con người sẽ cạnh tranh hoặc hợp tác trong những tình huống cụ thể. Dù các tác giả không nói trực tiếp đến chuyện tình cảm, họ lại nêu ra nhiều khái niệm có thể áp dụng rất hiệu quả để xây dựng những mối quan hệ hài hòa và trao đổi công bằng. Một điểm đặc biệt thú vị là phần phân tích sự khác biệt giữa đe dọa(dẫn đến trừng phạt) và hứa hẹn (dẫn đến phần thưởng) trong những tương tác giữa người với người.

Dixit và Nalebuff (2008) viết:

“Một lời đe dọa có thể ít tốn kém hơn, thậm chí là không tốn gì cả nếu nó hiệu quả. Nếu lời đe dọa khiến người kia thay đổi hành vi đúng như mong muốn của bạn, thì bạn chẳng cần thực hiện hành động tốn kém mà mình từng đe dọa. Trong khi đó, một lời hứa, nếu thành công, thì bạn buộc phải thực hiện, tức là nếu người kia làm theo điều bạn muốn, bạn sẽ phải trao đi hành động có giá trị mà mình đã hứa trước đó.”

Họ minh họa điều này bằng một ví dụ:
“Nếu một công ty có thể đe dọa nhân viên rằng họ sẽ phải chịu hậu quả khủng khiếp nếu làm việc không hiệu quả, thì công ty có thể tiết kiệm được khoản tiền đáng kể, thay vì phải trả thưởng như đã hứa để khuyến khích nỗ lực.”

Image: Dean Drobot/istock

Tương tác tích cực và tiêu cực

Từ đó có thể thấy, với lối tư duy ích kỷ thuần túy, người ta có thể bị cám dỗ chọn đe dọa thay vì hứa hẹn. Bởi nếu đạt được điều mình muốn mà không phải trả giá, thì tại sao phải hứa hẹn, phải cho đi, khi chỉ cần hạ thấp, khiến đối phương cảm thấy tội lỗi hay sợ hãi là đã đủ để điều khiển họ?

Nhưng... hành vi đó không phải không có cái giá phải trả.

Cái giá ấy là: nó khiến đối phương không còn cảm thấy thỏa mãn. Cũng giống như việc chẳng ai muốn làm lâu dài cho một công ty chỉ biết trừng phạt mà không trả công xứng đáng, thì phần lớn những người đang yêu cũng không muốn ở lại trong một mối quan hệ chỉ toàn tiêu cực và thiếu đi sự nuôi dưỡng. Theo nghiên cứu của Gottman và Silver (2015), trong một mối quan hệ lành mạnh và hạnh phúc, tỉ lệ tương tác lý tưởng là 1 lần tiêu cực đối với 5 lần tích cực. Họ cũng chỉ ra bốn kiểu tương tác có thể báo trước sự tan vỡ là: chỉ trích, khinh thường, im lặng rút lui, và phản kháng phòng vệ. Một người có thể bị đe dọa hay coi thường trong một khoảng thời gian nào đó, nhưng nếu không nhận lại được điều gì xứng đáng, thì họ sẽ dần mất đi sự thỏa mãn, và cuối cùng là rời đi.

Tránh mối quan hệ độc hại và xây nên điều tốt đẹp

Từ những điều vừa nói, ta có thể bắt đầu phân biệt rõ hơn đâu là mối quan hệ lành mạnh, đâu là thứ nên tránh xa. Thậm chí, ta có thể học cách nhận diện những sự trao đổi kiểu “cho không, nhận cả” ngay từ sớm, để không sa chân vào. Cụ thể, nếu một người (dù là đối tác hay người đang tìm hiểu) bắt đầu mối tương tác bằng những lời đe dọa, chê bai, hoặc khiến bạn cảm thấy tội lỗi để bạn làm điều gì đó cho họ, thì rất có thể họ chẳng có gì để trao lại cho bạn, hoặc đơn giản là chẳng hề có ý định trao gì. Dù là trường hợp nào, thì kiểu trao đổi đó cũng không thể đem đến sự thỏa mãn thực sự và bạn nên mạnh dạn tránh xa.

Ngược lại, đó cũng là lý do vì sao muốn xây dựng một mối quan hệ tử tế thì trước hết phải bắt đầu từ sự trao đi những điều tích cực và tránh dùng những hình thức trừng phạt hay áp đặt. Đó là cách duy trì một mối gắn bó thật sự làm cả hai bên cảm thấy được nuôi dưỡng. Điều này không có nghĩa là mỗi sự cho đi phải được đong đếm chính xác với sự nhận lại, mà là, nếu có sự lệch pha nào đó, thì sự chênh lệch ấy được nhìn nhận như một món quà và được đáp lại bằng lòng biết ơn chân thành – chứ không phải bằng những lời than vãn, đe dọa hay đòi hỏi quyền lợi.

Dĩ nhiên, điều trên chỉ đúng trong trường hợp bạn thật sự không nợ gì nhau (và ngược lại). Còn nếu một người làm điều sai, thì họ cần có những bước tích cực để sửa chữa và chuộc lỗi. Vẫn có những cách tôn trọng để giải quyết bất đồng, hay giúp bạn đời từ bỏ một thói quen xấu. Nhưng nếu bạn cứ mãi đeo đuổi thứ mình "được hứa" và liên tục tin vào những lời hứa thay đổi từ một người không bao giờ thực hiện, thì đó sẽ là một cuộc rượt đuổi vô vọng. Trong trường hợp đó, tốt hơn hết là hãy kết thúc, một cách nhân hậu nhất có thể, để mở ra cơ hội cho một mối quan hệ khác xứng đáng hơn.

Tóm lại, nếu bạn muốn có một mối quan hệ lành mạnh, hãy tránh xa những người dùng đe dọa, xúc phạm hoặc thao túng để đạt được điều họ muốn, mà không mang lại cho bạn điều gì có giá trị. Và bản thân bạn cũng đừng đối xử với ai theo cách như vậy. Hãy hướng đến một mối quan hệ mà cả hai đều có thể trao cho nhau những điều tốt đẹp, nơi cả hai cùng biết ơn, cùng vun đắp, và cùng được nuôi dưỡng trong yêu thương thật sự.

Tác giả: Jeremy S. Nicholson, M.A., M.S.W., Ph.D. 

Tài liệu tham khảo:

Dixit, A. K., & Nalebuff, B. (2008). The art of strategy: a game theorist's guide to success in business and life. New York, NY: W. W. Norton & Company.

Gottman, J., & Silver, N. (2015). The seven principles for making marriage work: A practical guide from the country's foremost relationship expert. New York, NY: Harmony Books.

Nguồn: How to Avoid Bad Relationships | Psychology Today