Làm sao những người khao khát tình yêu lại rơi vào những mối quan hệ “mập mờ”

Có một hiểu lầm phổ biến trong văn hoá hiện đại và các lời khuyên tình cảm ngày nay: rằng bạn phải bắt đầu bằng tình dục không ràng buộc với người đang hẹn hò, rồi “lướt” dần vào một mối quan hệ nghiêm túc hay một cuộc hôn nhân. Thế nhưng, đó hoàn toàn không phải là cách mà sự hấp dẫn hay quá trình hình thành một mối quan hệ thực sự vận hành. Thậm chí, nó còn đi ngược lại nhiều phát hiện của khoa học xã hội và những động lực nền tảng của hành vi kết đôi lãng mạn.

Nói một cách đơn giản, như tôi đã trình bày trong cuốn Attraction Psychology (Nicholson, 2022), có hai con đường khác nhau trong chuyện hẹn hò và kết đôi, ngắn hạn và dài hạn. Về mặt lý thuyết, bạn có thể chuyển đổi giữa hai con đường này, nhưng làm vậy sẽ làm giảm cơ hội đạt được điều bạn thật sự hướng tới. Chẳng hạn, nếu bạn muốn sự thỏa mãn tình dục tức thời và đa dạng, thì đối xử với buổi hẹn hò như một hành trình tìm người yêu lâu dài có thể khiến những ai chỉ muốn vui chơi nhất thời phải bỏ chạy. Ngược lại (và đây mới là điều quan trọng), nếu bạn mong một mối quan hệ lâu dài và có cam kết, thì việc “lên giường” trước khi xây dựng niềm tin và một cam kết độc quyền nào đó có thể làm cơ hội ấy giảm đi và còn khiến bạn dễ trở thành đối tượng bị lợi dụng bởi những người chẳng bao giờ có ý định gắn bó với bạn.

Dù vậy, những hiểu lầm này vẫn tiếp tục tồn tại. Vậy nên, hãy cùng nhìn sâu hơn vào các nghiên cứu xoay quanh chủ đề này. Và trong quá trình đó, chúng ta sẽ khám phá vì sao những quan niệm sai lầm ấy lại cố chấp bám lấy cuộc sống hiện đại đến vậy.

Image: maksymiv_yura / freepik 

Định hướng xã hội – tình dục và sự đổi thay của xã hội

Trọng tâm của vấn đề này nằm ở khái niệm Định hướng xã hội – tình dục (Sociosexual Orientation) (Simpson & Gangestad, 1991), tức mục tiêu kết đôi của mỗi người: hoặc là quan hệ tình dục không ràng buộc và đề cao sự đa dạng (Định hướng Không hạn chế – Unrestricted), hoặc là tình dục gắn với sự cam kết và thân mật cảm xúc (Định hướng Hạn chế – Restricted). Định hướng này ảnh hưởng đến hành vi, thái độ và mong muốn tình dục (Penke & Asendorpf, 2008). Giống như nhiều đặc điểm khác về tình dục, định hướng này dường như cũng bị chi phối một phần bởi yếu tố di truyền và sinh học (Bailey, Kirk, Zhu, Dunne & Martin, 2000).

Vậy điều đó có ý nghĩa gì? Về bản chất, không phải ai cũng khao khát “tình một đêm”. Thực tế, với những người tìm kiếm khoái cảm và ham muốn, tình dục không ràng buộc có thể là một trải nghiệm tích cực. Nhưng với những người cảm thấy bị buộc phải làm vậy (đặc biệt là để mong đạt được một mối quan hệ lâu dài), trải nghiệm ấy lại gây ra nhiều tác động tiêu cực (Vrangalova, 2015). Vì thế, người có định hướng không hạn chế thường muốn tình dục không cam kết và các mối quan hệ ngắn hạn, trong khi người có định hướng hạn chế lại mong tình dục gắn với sự cam kết lâu dài.

Nhưng nếu vậy, tại sao văn hoá hiện đại và các lời khuyên lại cứ tôn vinh chiến lược “không ràng buộc”? Về cơ bản, điều này xuất phát từ sự phá vỡ các khuôn mẫu và quy tắc xã hội khi xã hội phát triển (Simpson & Gagnon, 1986) còn được gọi là hậu mô hình (Post-Paradigmatic). Sự thay đổi này làm giảm bớt những ràng buộc như vai trò giới hay các bước hẹn hò truyền thống; nhưng đồng thời, nó cũng đem lại ít chỉ dẫn hơn, dẫn đến những vấn đề hẹn hò lộn xộn của thời nay. Nói ngắn gọn, quá trình này giúp những người có định hướng không hạn chế bớt cảm giác bị áp chế, nhưng nó cũng làm xói mòn các khuôn mẫu và quy trình tán tỉnh vốn từng hỗ trợ rất nhiều cho những người có định hướng hạn chế trong việc xây dựng một mối quan hệ bền lâu.

Sự lựa chọn bạn đời dài hạn và ngắn hạn

Bên cạnh sự khác biệt cá nhân về định hướng xã hội – tình dục, con người cũng dùng những tiêu chuẩn rất khác nhau khi chọn một người bạn đời lâu dài so với khi chọn một mối quan hệ thoáng qua (Csajbók và Berkics, 2017). Cụ thể, khi nghĩ về một mối gắn bó lâu dài, chúng ta ưu tiên những phẩm chất như sự ấm áp, ổn định và vị thế. Ngược lại, khi tìm một mối quan hệ ngắn hạn, người ta thường đặt nặng ngoại hình và đam mê. Việc một người chỉ có “bộ tiêu chuẩn” này mà thiếu “bộ tiêu chuẩn” kia thường là lý do khiến họ mãi mắc kẹt trong vai “chỉ là bạn” hoặc “bạn tình không ràng buộc”.

Đi sâu hơn, ta thấy các tiêu chuẩn dài hạn và ngắn hạn này cũng khác nhau giữa nam và nữ. Nguyên nhân chủ yếu là đàn ông khi tìm kiếm tình dục ngắn hạn, không có cam kết, thường dễ chấp nhận những phụ nữ không đạt các tiêu chí dành cho mối quan hệ lâu dài, trong khi tiêu chuẩn của phụ nữ với đàn ông vẫn ở mức cao ở cả hai khía cạnh (Kenrick, Groth, Trost & Sadalla, 1993). Nói cách khác, đàn ông có xu hướng tìm kiếm tình dục ngắn hạn với những phụ nữ mà họ sẽ không bao giờ cân nhắc cho một mối quan hệ nghiêm túc. Vì vậy, đặc biệt là với phụ nữ trong những tương tác khác giới, việc “quan hệ cho vui” không dẫn đến cam kết; thậm chí còn khiến đối phương đánh giá thấp các phẩm chất dài hạn của họ và làm giảm cơ hội gắn bó về sau.

Relationship hay Situationship?

Gom lại mọi mảnh ghép, ta thấy rằng (1) nỗ lực kết đôi dài hạn và ngắn hạn được dẫn dắt bởi những định hướng xã hội – tình dục khác nhau, và (2) bạn đời dài hạn và ngắn hạn được lựa chọn dựa trên những tiêu chí cũng khác nhau. Vì vậy, một mặt, những người có định hướng hạn chế sẽ tìm kiếm tình yêu lâu dài và tình dục có cam kết, ưu tiên bạn đời ấm áp, ổn định và có vị thế. Mặt khác, những người có định hướng không hạn chế tìm kiếm sự hứng khởi ngắn hạn và tình dục không ràng buộc, thích những đối tượng hấp dẫn và đầy đam mê.

Trái ngược với hai cách tiếp cận trên, những người cố thử chiến lược hiện đại – “quan hệ trước rồi tính sau”, thường phát hiện rằng “bạn tình có lợi ích” hiếm khi dẫn đến cam kết thật sự. Thực tế, chỉ khoảng 15% các mối quan hệ kiểu “mập mờ” tiến triển thành một mối quan hệ nghiêm túc (Machia, Proulx, Ioerger & Lehmiller, 2020). Hơn nữa, trong số những tình huống có thể đi xa hơn, lý do là cả hai người đã nói chuyện rõ ràng và thống nhất với nhau về mục tiêu đó trước khi quan hệ. Nói cách khác, họ thảo luận về việc xây dựng mối quan hệ và cam kết độc quyền trước, chứ không phải quan hệ trước rồi hy vọng phép màu xảy ra.

Tìm kiếm tình yêu dài lâu

Từ tất cả những điều trên, có thể thấy chiến lược “quan hệ rồi hy vọng” trong thời hiện đại là sai lệch và dễ gây hiểu nhầm. Nếu bạn có định hướng không hạn chế, có thể nó mang lại cho bạn những trải nghiệm vui vẻ trong ngắn hạn. Nhưng nếu bạn thuộc kiểu hạn chế và mong một tình yêu bền lâu, chiến lược đó không những không giúp bạn mà còn khiến bạn khó tận hưởng chính chuyện ấy (Theiss & Solomon, 2007).

Vì vậy, nếu bạn muốn tìm một người bạn đời thật sự, bạn cần hẹn hò theo một cách khác! Cụ thể, bạn cần dành thời gian tìm hiểu đối phương, thống nhất mục tiêu mối quan hệ, xây dựng niềm tin và có một cam kết độc quyền trước khi bước vào chuyện thân mật. Nếu không, bạn có thể đang đi sai hướng, nghe theo những lời khuyên thiếu thực tế, và đặt cuộc đời tình cảm của mình vào một canh bạc mà phần thua lại nằm về phía bạn. 

Tác giả: Jeremy S. Nicholson, M.A., M.S.W., Ph.D.   

References

Nicholson, J. S. (2022). Attraction Psychology: Solutions for Successful Dating and Relationships.

Bailey, J. M., Kirk, K. M., Zhu, G., Dunne, M. P., & Martin, N. G. (2000). Do individual differences in sociosexuality represent genetic or environmentally contingent strategies? Evidence from the Australian twin registry. Journal of Personality and Social Psychology, 78(3), 537–545. https://doi.org/10.1037/0022-3514.78.3.537

Csajbók, Z., & Berkics, M. (2017). Factor, factor, on the whole, who's the best fitting of all?: Factors of mate preferences in a large sample. Personality and Individual Differences, 114, 92–102. https://doi.org/10.1016/j.paid.2017.03.044

Kenrick, D. T., Groth, G. E., Trost, M. R., & Sadalla, E. K. (1993). Integrating evolutionary and social exchange perspectives on relationships: Effects of gender, self-appraisal, and involvement level on mate selection criteria. Journal of Personality and Social Psychology, 64(6), 951–969. https://doi.org/10.1037/0022-3514.64.6.951

Machia, L. V., Proulx, M. L., Ioerger, M., & Lehmiller, J. J. (2020). A longitudinal study of friends with benefits relationships. Personal Relationships, 27(1), 47–60. https://doi.org/10.1111/pere.12307

Penke, L., & Asendorpf, J. B. (2008). Beyond global sociosexual orientations: A more differentiated look at sociosexuality and its effects on courtship and romantic relationships. Journal of Personality and Social Psychology, 95(5), 1113–1135. https://doi.org/10.1037/0022-3514.95.5.1113

Simon, W., & Gagnon, J. H. (1986). Sexual scripts: Permanence and change. Archives of Sexual Behavior, 15(2), 97–120. https://doi.org/10.1007/BF01542219

Simpson, J. A., & Gangestad, S. W. (1991). Individual differences in sociosexuality: Evidence for convergent and discriminant validity. Journal of Personality and Social Psychology, 60(6), 870–883. https://doi.org/10.1037/0022-3514.60.6.870

Theiss, J. A., & Solomon, D. H. (2007). Communication and the emotional, cognitive, and relational consequences of first sexual encounters between partners. Communication Quarterly, 55(2), 179-206. https://doi.org/10.1080/01463370601036663

Vrangalova, Z. (2015). Does casual sex harm college students’ well-being? A longitudinal investigation of the role of motivation. Archives of Sexual Behavior, 44(4), 945–959. https://doi.org/10.1007/s10508-013-0255-1

Nguồn: How People Seeking Love Land in Situationships | Psychology Today