Làm sao xoa dịu nỗi thất vọng

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH

• Sự mơ hồ tạo nên gánh nặng nhận thức và khơi dậy phản ứng sợ hãi.
• Thật khó để chúng ta đạt được mọi điều mình muốn hay khao khát.
• Tập trung vào hiện tại là một cách tốt để chống lại xu hướng tiêu cực mặc định của bản thân.

Cuộc sống đôi khi thực sự khiến ta thất vọng, nhất là khi ta tin rằng ta chỉ hạnh phúc khi ở bên một người duy nhất nào đó, có một chức danh công việc nhất định, hay sở hữu căn nhà với hàng rào gỗ trắng như mơ. Ta tưởng rằng đạt được “một điều duy nhất ấy” chính là minh chứng cho vinh quang cá nhân. Nhưng nhà tâm lý học Tara Well, tại trường Barnard College, nhắc rằng thất vọng nằm đâu đó giữa kỳ vọng và thực tại. Có vô vàn cách khiến ta sa vào cái bẫy bất mãn; chính những mong muốn quá cụ thể khiến ta dễ rơi vào thất vọng nặng nề, bởi hiếm khi chúng ta có được hết những gì mình muốn. Kỳ vọng rằng cuộc đời phải rực rỡ có thể dẫn ta đến sự bất mãn.

Những kỳ vọng cố định đẩy ta vào hố sâu thất vọng. Lối sống hiện đại lại càng thúc đẩy kiểu nghĩ ấy về hạnh phúc; những thiết bị, đồ chơi, máy móc mở ra khép vào trơn tru khiến ta mặc định rằng thế giới phải vận hành theo ý mình. Tất nhiên, tôi phải có những thứ này chứ. Sau bao chuyện tôi đã trải qua, tôi xứng đáng với tất cả.

Ta kỳ vọng, rồi ta không có được điều mình muốn. Thay vào đó, cuộc sống lại thường mơ hồ, và sự mơ hồ dễ khiến ta chênh vênh. Ta muốn kiểm soát. Mọi thứ sẽ dễ chịu hơn khi cuộc sống diễn ra quen thuộc và có thể đoán trước. Ta không hoảng sợ khi sống trong guồng quen. Nhưng khi cuộc sống trở nên bất định, ta có xu hướng nghĩ về những điều tồi tệ có thể xảy ra. Sự mơ hồ tạo thêm gánh nặng cho não bộ; nó khiến trí óc mệt mỏi và khơi dậy phản ứng sợ hãi. “Ôi không, tôi chẳng biết chuyện gì đang diễn ra.”

Dù nỗi thất vọng của ta là gì, bộ não con người vốn có khuynh hướng tiêu cực. Như người tiền sử, ta luôn dõi mắt tìm hiểm nguy; ta phải cảnh giác với cái xấu mọi lúc. Khi cảm xúc dâng cao, ta chú ý đến nó. Sự chú ý ấy có thể trở thành một vòng lặp trong tâm trí. Sự nghĩ ngợi quá mức có thể khiến hệ thần kinh hoạt động quá tải và kích hoạt phản ứng sợ hãi, ta hoặc bỏ chạy, hoặc chiến đấu. Ta thậm chí có thể gặp các triệu chứng cơ thể như tim đập nhanh hay căng cơ. Tất cả những điều ấy lại càng củng cố vòng lặp tiêu cực.

Điều đáng chú ý là từ năm 2006 đến 2022, cảm xúc tiêu cực trên toàn thế giới như lo âu, sợ hãi, buồn bã, giận dữ, đều gia tăng. Hiện tại, con người trở nên dè chừng và bi quan hơn.

Source: Zwiebackesser_Shutterstock 

Sự cởi mở với điều mơ hồ lại là một cơ hội.

Trẻ nhỏ bẩm sinh đã biết suy nghĩ mở, một phẩm chất tuyệt vời để sống với những điều chưa biết. Alison Gopnik, tại Đại học California, Berkeley, đã nghiên cứu khả năng nhận thức của trẻ. Trong một nghiên cứu, bà cho người lớn và trẻ em xem một món đồ chơi phát nhạc, dạy họ cách bật nó bằng một số khối nhất định. Phần tiếp theo yêu cầu bật đồ chơi bằng một bộ khối hoàn toàn mới. Người lớn giữ khư khư cách cũ, còn lũ trẻ lập tức bỏ hết phương pháp trước đó và thử mọi cách mới để làm món đồ chơi hoạt động. Ta sinh ra vốn cởi mở, không đóng lại.

Trẻ con luôn sống trong khoảng khắc Hiện Tại. Chúng biết cách hiện diện trọn vẹn. Và ta cũng nên như vậy. Khi ta hiện diện, bao lo nghĩ có thể rơi khỏi vai. Tại sao nghệ sĩ piano trông như ngây ngất giữa bản concerto? Tại sao vận động viên thấy phê khi chạy, hay nhà toán học thăng hoa khi giải được phương trình phức tạp? Nhà tâm lý học Mihaly Csikszentmihalyi, người đặt ra khái niệm “dòng chảy”, phát hiện rằng khi ta đắm mình vào một việc làm cuốn hút, thời gian và không gian như chuyển dịch. Đó là dòng chảy thiền định, cốt lõi của việc sống trong khoảnh khắc.

Cảm giác dịu mềm ấy có thể đi cùng ta trong đời sống thường ngày; tập trung vào giây phút này là một cách tốt để chống lại những suy nghĩ cứng nhắc và tiêu cực. Khi ta đắm mình trong việc ta đang làm, ta chạm đến chính mình, nhưng không sa vào chính mình. Ngược lại, ngụp lặn mãi trong những điều “đáng lẽ phải vậy” hay “đã có thể như thế” sẽ không giúp ta sống một cuộc đời có ý nghĩa, cũng chẳng giúp ta nhớ vì sao cuộc sống đáng sống.

Sống trong hiện tại chính là nền tảng của một tâm trí khỏe mạnh.

Adapted from the book How to Be Less Miserable. Blackstone Publishing, 2025.

References

The Role of Negative Affect in Shaping Populist Support: Converging Field Evidence From Across the Globe. American Psychologist. April 2025. G. Ward, et al. 

The Scientist in the Crib: Minds, brains, and how children learn. William Morrow & Co. Gopnik, A., Meltzoff, A. N., & Kuhl, P. K. (1999).

Tác giả: Lybi Ma

Nguồn: How to Fix Disappointment | Psychology Today