Làm thế nào để phá vỡ vòng lặp và trở thành một người cha mẹ tích cực hơn

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH

• Bạn không nhất thiết phải lặp lại những sai lầm của quá khứ khi nuôi dạy chính con mình.
• Tự nhận thức khi đang rối bời cảm xúc có thể giúp bạn tránh được nhiều cạm bẫy trong việc làm cha mẹ.
• Hãy cân nhắc các lựa chọn của mình với tư cách là cha mẹ, để không phản ứng chỉ dựa trên phản xạ ban đầu.

Chúng ta đều thích tin rằng mình đủ sáng suốt để đưa ra những lựa chọn tốt đẹp hơn cho con cái, thay vì lặp lại những thiếu sót trong cách nuôi dạy của cha mẹ mình ngày trước. Ta muốn con biết rằng chúng được yêu thương, và muốn chuẩn bị cho con một cuộc đời tốt đẹp nhất có thể. Thế nhưng, dù mục tiêu là vậy, dù đã cố gắng rất nhiều, vẫn có những lúc ta giật mình nhận ra mình đang làm y hệt những điều cha mẹ từng làm, những điều đã từng khiến ta khó chịu, thậm chí phát điên.

Chẳng hạn, đã bao giờ bạn trong lúc bực bội buột miệng nói với con một câu mà ngày xưa cha mẹ từng nói với bạn khi bạn còn là một thiếu niên chưa? Nếu có, thì có lẽ bạn đã nhận ra mình vừa bị cuốn vào một khuôn mẫu cũ. Phần lớn chúng ta đều từng như vậy, không phải vì ta cố tình lựa chọn, mà vì đó là một phản xạ đã được kích hoạt khi cảm xúc dâng trào.

Image: Harbucks/Shutterstock

Nội tâm hóa những lời nói của cha mẹ

Chúng ta đều có xu hướng mang vào bên trong mình những điều cha mẹ từng nói, cả tích cực lẫn tiêu cực. Hơn nữa, dù được nuôi dạy theo cách nào, thì đó thường là tất cả những gì ta biết. Vì thế, việc lặp lại những gì đã được nội tâm hóa dễ trở thành cách phản ứng mặc định mỗi khi ta rơi vào trạng thái xáo trộn cảm xúc. Ngay cả khi ta nhận ra cha mẹ mình không hoàn hảo và đã mắc sai lầm, ta vẫn có xu hướng quay về cách họ từng xử lý mọi việc khi ta bị con cái làm cho quá tải về cảm xúc.

Chính vì vậy, việc trở thành những bậc cha mẹ có sự tự nhận thức là vô cùng quan trọng. Hầu hết chúng ta đều đang cố gắng hết sức. Khi biết quay vào bên trong, ta có thể nhận ra có những lúc mình tức giận nhiều hơn mức cần thiết so với tình huống. Và trong những khoảnh khắc ấy, ta có thể đã phản ứng theo cách chẳng giúp ích gì. Thường thì đó là vì ta đang dựa vào những điều mình từng hấp thụ từ thời thơ ấu, những điều đôi khi không phải là lựa chọn tốt nhất trong hoàn cảnh hiện tại.

Hãy nghĩ về những lần bạn nói ra đúng một câu mà cha mẹ từng nói với bạn, dù ngày xưa bạn rất ghét câu nói đó. Khi điều ấy xảy ra, có lẽ bạn sẽ tự hỏi vì sao mình lại lặp lại một lời nói từng khiến mình tổn thương khi còn nhỏ, để rồi nói nó với chính con mình. Thậm chí, bạn có thể giật mình, há hốc miệng, không tin nổi rằng câu nói ấy lại vừa thốt ra từ chính miệng mình.

Trở nên tự nhận thức hơn

Một trong những cách để ta trở nên tự nhận thức hơn là nhận ra những khuôn mẫu không lành mạnh trong cách mình được nuôi dạy, và đủ linh hoạt để nhận ra khi nào mình đang trượt vào những lối mòn ấy. Ở tuổi thiếu niên, con cái sẽ phản kháng lại các ranh giới của cha mẹ. Đó là hành vi hoàn toàn bình thường, khi các em đang nỗ lực hình thành bản sắc riêng. Khi ta mất kiểm soát và trút giận bằng lời nói, ta có thể gây ra những tổn thương mà bản thân không hề hay biết, làm suy giảm sự tự tin và lòng tự trọng của con. Vì thế, điều quan trọng là phải xem xét cách ta nói chuyện với con, để nâng đỡ và trao sức mạnh cho con, thay vì làm con tổn thương.

Sau cùng, mục tiêu của chúng ta là gieo vào lòng con một hệ niềm tin tích cực, để con cảm thấy ổn với chính con người mình. Nếu luôn ghi nhớ mục tiêu đó, ta có thể tránh để những mong manh cảm xúc của bản thân kéo mình xuống, khiến ta phản ứng không phù hợp. Khi ta trau dồi cách giao tiếp hiệu quả, thông điệp của ta sẽ được lắng nghe, ranh giới của ta được tôn trọng, và lòng tự trọng của con được củng cố. Nghe có ổn không? Chìa khóa của việc làm cha mẹ hiệu quả là không để những xáo trộn cảm xúc của chính mình kéo ta trở lại kiểu nuôi dạy mang tính phản ứng. Nuôi dạy phản ứng là khi cảm xúc nắm quyền điều khiển, và ta quan tâm nhiều hơn đến việc cho con thấy “ai mới là người có quyền” hơn là kết nối với con và cùng giải quyết vấn đề. Chính trong những lúc căng thẳng ấy, ta thường quay về với cách phản ứng đã được gieo vào mình từ cha mẹ ngày xưa, chứ không phải điều ta thực sự cảm thấy là tốt nhất cho tình huống hiện tại.

Đừng để sự bực bội cản đường

Rất nhiều điều bật ra khi ta bực bội thực chất là những “chương trình cũ”. Ta thường chạm vào những vết thương và rối loạn của chính mình để phản ứng theo cách mà ngày xưa người lớn đã phản ứng với ta. Vì vậy, những quyết định tệ nhất, những điều ta từng ghét cay ghét đắng khi còn là trẻ con, lại dễ xuất hiện nhất khi ta bị cuốn vào phản ứng cảm xúc. Điều này có thể làm tổn hại đến uy tín làm cha mẹ và mối quan hệ tổng thể giữa ta với con. Để làm cha mẹ hiệu quả hơn, ta cần có khả năng lựa chọn điều tốt nhất cho con, thay vì chỉ phản ứng bốc đồng vì đang khó chịu.

Làm cha mẹ hiệu quả có nghĩa là thay vì chỉ phản ứng, ta thực sự lựa chọn lời nói và hành động của mình. Ta giữ cho mình sự tỉnh táo và suy xét, để đưa ra những quyết định nuôi dạy tích cực nhất. Càng vững vàng, càng không nổi nóng, con càng có xu hướng lắng nghe ta. Bởi lẽ, khi ta bị cuốn vào cảm xúc của chính mình và buông lời công kích một cách phản xạ, trong mắt con, ta có thể trở nên mất kiểm soát. Càng được nhìn nhận là điềm tĩnh và ổn định, ta càng có khả năng giữ vững hiệu quả trong vai trò làm cha mẹ.

Nguồn: How to Break the Cycle and Become a More Positive Parent | Psychology Today

Tác giả: David Schwartz LMFT