Liệu sự nhạy cảm với sự từ chối có đang âm thầm làm tổn hại các mối quan hệ của bạn?

Nhiều đứa trẻ lớn lên trong những mái nhà thiếu vắng tình cảm, đầy kiểm soát hoặc thậm chí bạo hành thường xuyên bị gán cho cái mác “quá nhạy cảm”, một kiểu hợp lý hóa quen thuộc của cha mẹ khi họ buông ra lời lẽ độc địa. Mẹ tôi từng nói điều đó với tôi không biết bao nhiêu lần, đặc biệt là những lúc tôi dám lên tiếng phản bác bà.

Dĩ nhiên, ai trong chúng ta cũng đều cảm thấy đau khi bị từ chối, con người vốn là sinh vật cần được kết nối và thuộc về. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng nỗi đau do bị xã hội chối bỏ kích hoạt đúng những vùng não như nỗi đau thể xác. Hóa ra, từ “đau lòng” lại mang nghĩa đen nhiều hơn chúng ta tưởng.

Tuy nhiên, với những người mang kiểu gắn bó lo âu - đeo bám, thì sự nhạy cảm với từ chối lại xuất hiện với mức độ cao hơn nhiều, và từ đó tác động đến hành vi của họ theo những cách rất phức tạp.

Image: Fa Barboza/Unsplash

Hiểu về kiểu gắn bó lo âu - đeo bám và nguồn gốc của nó

Những đứa trẻ được nuôi dưỡng bởi cha mẹ thấu hiểu, yêu thương và hỗ trợ đầy đủ thường phát triển kiểu gắn bó an toàn. Chúng biết cách kết nối tình cảm sâu sắc, có cái tôi vững vàng, và xây dựng những mối quan hệ nuôi dưỡng sự trưởng thành về mặt cảm xúc.

Ngược lại, trẻ em lớn lên trong môi trường mà nhu cầu cảm xúc bị lơ là hoặc chỉ được đáp ứng một cách thất thường thường phát triển một trong ba kiểu gắn bó không an toàn: né tránh - khinh suất, né tránh - sợ hãi, hoặc lo âu - đeo bám.

Dù kiểu né tránh - sợ hãi cũng có thể khiến người ta nhạy cảm với sự từ chối, nhưng sự nhạy cảm ấy bộc lộ rõ rệt nhất ở những người mang kiểu gắn bó lo âu - đeo bám. Những người này cảm thấy chỉ khi có một mối quan hệ họ mới có giá trị vì trong họ là sự tự ti sâu sắc về bản thân đi kèm với việc lý tưởng hóa người khác. Đồng thời, họ luôn sống trong trạng thái cảnh giác cao độ, sợ hãi những dấu hiệu bị ruồng bỏ hay phản bội. Họ cần được trấn an liên tục, nhưng khi cảm thấy có nguy cơ bị từ chối, họ dễ phản ứng dữ dội. Ở trong một mối quan hệ với họ có thể trở thành điều vừa mệt mỏi vừa đầy căng thẳng.

Hiểu về sự nhạy cảm với sự từ chối

Khi nhắc đến “sự nhạy cảm với sự từ chối,” người ta thường nghĩ ngay đến việc bị người mình yêu chối bỏ, nỗi đau tột cùng khi ai đó rời bỏ bạn. Nhưng thực ra, đó chỉ là một phần nhỏ. Sự nhạy cảm này ảnh hưởng đến con người ở nhiều cấp độ, tác động đến kỳ vọng của họ trong mọi tương tác, từ chuyện nhỏ đến chuyện lớn, và dẫn đến những hành vi phức tạp.

Thang đo được hai nhà nghiên cứu Geraldine Downey và Scott Feldman xây dựng nhằm nghiên cứu sinh viên đại học đã bao phủ nhiều tình huống có khả năng bị từ chối, từ những tình huống nhẹ nhàng (như hỏi mượn ghi chú của bạn học, xin thêm tiền tiêu vặt từ cha mẹ, xin thầy cô hỗ trợ thêm trong môn học), đến những tình huống cá nhân hơn (như ngỏ lời hẹn hò với người lạ, tìm cách làm lành với bạn sau khi bạn làm họ buồn, nhờ bạn giúp đỡ), cho tới những tình huống mang tính quyết định và dễ gây tổn thương sâu sắc (như đề nghị người yêu chuyển về sống chung, hỏi bạn trai xem liệu anh ấy có thực lòng yêu bạn không, hay tìm cách nói chuyện với ai đó sau một cuộc cãi vã nảy lửa).

Những tình huống này dù được thiết kế cho sinh viên, nhưng hoàn toàn có thể áp dụng cho đời sống người lớn. Người tham gia khảo sát được hỏi về mức độ lo lắng trước phản ứng của người kia, cũng như dự đoán họ nghĩ đối phương sẽ phản ứng ra sao. Và không ngạc nhiên gì, những người có mức độ nhạy cảm với từ chối cao thường thấy mọi tình huống trên đều đáng lo ngại hơn nhiều so với những người không quá bận tâm đến việc bị từ chối.

Các nghiên cứu khác đã theo dõi ảnh hưởng của sự nhạy cảm này trong các mối quan hệ thân mật. Một nghiên cứu của Geraldine Downey, Antonio Freitas và các cộng sự đã đặt giả thuyết rằng những người nhạy cảm với từ chối có thể tự cuốn mình vào vòng xoáy của một lời tiên tri tự ứng nghiệm. Chính nỗi ám ảnh về khả năng bị từ chối khiến họ phản ứng thái quá, thậm chí hung hăng, với cả những tín hiệu nhỏ nhất. Và hệ quả là, người yêu, người bạn, người thân... lần lượt rời xa họ. Và đúng là kết quả nghiên cứu đã xác nhận điều đó.

Có phải bạn đang như thế? Dấu hiệu của sự nhạy cảm với từ chối

Nếu bạn từng thấy mình liên tục vướng vào những mối quan hệ đầy kịch tính và bất ổn, dù là tình bạn hay tình yêu, hoặc nếu bạn đã từng nghĩ rằng có lẽ mình “quá nhạy cảm,” hãy thử tự hỏi:

• Liệu sự nhạy cảm này có bắt nguồn từ thời thơ ấu? Bạn có từng bị phớt lờ, gạt ra bên lề, hay bị dạy rằng tình yêu thương và sự hỗ trợ là điều phải đánh đổi hoặc điều kiện?
• Khi không trong mối quan hệ, bạn cảm thấy thế nào về chính mình? Liệu bạn có cảm giác mình kém giá trị hơn người khác?
• Nếu có xung đột trong mối quan hệ, bao nhiêu phần trăm là do bạn khơi mào?
• Bạn có thường bị thu hút bởi những người khiến nỗi lo âu trong bạn thêm dữ dội? Bạn có hay rơi vào vai trò “người làm vừa lòng”? Hay lúc nào cũng ở thế phòng thủ?
• Bạn thường cãi nhau với bạn bè, người yêu bao nhiêu lần? Có thấy một mẫu hình lặp lại nào không?
• Khi bị kích động, bạn đòi hỏi người kia trấn an như thế nào? Bạn có thường xuyên nâng cao “mức yêu cầu”?
• Khi ai đó không gọi lại như đã hứa, bạn nghĩ họ bận rộn, hay bạn lập tức hoảng loạn?

Làm sao để đối diện và thay đổi chính mình

Giải pháp tốt nhất là làm việc với một nhà trị liệu giỏi, để bạn có thể thoát khỏi những vòng xoáy do chính mình tạo nên. Bên cạnh đó, những kỹ thuật tự hỗ trợ cũng rất hữu ích, như xác định các tình huống dễ kích hoạt bạn, học cách kiểm soát phản ứng, tự cho mình một khoảng dừng tinh thần để nhìn nhận tình huống dưới góc độ của người ngoài, và học cách tự xoa dịu bản thân.

Tất cả những điều này được trình bày đầy đủ hơn trong cuốn sách Daughter Detox: Recovering from an Unloving Mother and Reclaiming Your Life (Tạm dịch: Giải độc tâm hồn của một người con gái: hồi phục sau khi trưởng thành trong một gia đình không yêu thương và giành lại cuộc sống của bạn), vốn là nơi bài viết này được trích dẫn. 

Tài liệu tham khảo:

Campbell, Lorne, Jeffry A. Simpson, Jennifer Boldry, and Deborah A. Kashy. Perceptions of Conflict and Support in Romantic Relationships: The Role of Attachment Anxiety. Journal of Personality and Social Psychology, 2005, vol. 88(3), pp. 510-531.

Downey, Geraldine, and Scott I. Feldman. Implications of Rejection Sensitivity for Intimate Relationships. Journal of Personality and Social Psychology, 1996, vol. 70(6), pp. 1327-1343.

Downey, Geraldine, Antonio L. Freitas, Benjamin Michaelis, and Hala Khouri. The Self-Fulfilling Prophecy in Close Relationships: Rejection Sensitivity and Rejection by Romantic Partners. Journal of Personality and Social Psychology, 1998, vol. 75(2), pp. 545-560.

Nguồn: Is Rejection Sensitivity Hacking Your Relationships? | Psychology Today