Người yêu và sức khỏe tinh thần của bạn: khi tình yêu trở thành cả nguồn sức mạnh lẫn gánh nặng

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH

• Dù tình yêu có thể mang đến hạnh phúc, nó cũng có thể là nguồn gốc của căng thẳng và xung đột.
• Thực tế, căng thẳng trong mối quan hệ yêu đương là một chỉ báo mạnh mẽ không kém các yếu tố chính khác dẫn đến bệnh tâm thần.
• Xây dựng khả năng phục hồi tâm lý có thể giúp các cặp đôi vượt qua áp lực tình cảm và ngăn ngừa sự khởi phát của các rối loạn tâm thần.

Tại Hoa Kỳ, cứ hai người thì có một người sẽ đáp ứng các tiêu chí chẩn đoán một rối loạn tâm lý nào đó trong đời. Một nguyên nhân lớn dẫn đến các vấn đề này có thể đến từ việc khó thích nghi với căng thẳng và xung đột trong các mối quan hệ tình cảm.

Dù tình yêu đôi lứa có thể mang lại cảm giác được an ủi, an toàn, được hỗ trợ và tăng sức mạnh tinh thần, nó cũng có thể là cội nguồn của áp lực, lo âu và trầm cảm.

Một nghiên cứu gần đây của S. C. South, Đại học Purdue, đã đào sâu mối liên hệ giữa căng thẳng trong mối quan hệ và bệnh lý tâm thần. Bài báo được công bố trong số tháng 6 của Current Directions in Psychological Science và sẽ được trình bày ở đây.

Liệu căng thẳng trong tình yêu có dẫn đến bệnh tâm thần?

Căng thẳng trong các mối quan hệ yêu đương có liên hệ với hàng loạt vấn đề sức khỏe tâm thần như rối loạn lo âu, ám ảnh, trầm cảm, rối loạn lưỡng cực, rối loạn stress sau sang chấn, rối loạn ăn uống và lạm dụng chất kích thích. Trong đó, trầm cảm là bệnh được nghiên cứu nhiều nhất trong bối cảnh xung đột hôn nhân. Sau khi tổng hợp các kết quả nghiên cứu, South kết luận rằng trầm cảm có mối quan hệ tiêu cực ở mức độ trung bình với sự hài lòng trong hôn nhân. Và đây là một phát hiện đáng chú ý.

Để dễ hình dung, mức độ liên quan giữa trầm cảm và các yếu tố nguy cơ lớn như giới tính, trình độ học vấn, chủng tộc, tiền sử gia đình và lạm dụng thời thơ ấu, đều bằng hoặc thấp hơn mức độ liên hệ giữa trầm cảm và căng thẳng trong hôn nhân.

Một câu hỏi quan trọng được đặt ra là: Liệu chính xung đột tình cảm gây ra bệnh tâm thần, hay bệnh tâm thần làm nảy sinh những rạn nứt trong quan hệ yêu đương?

Nhiều nghiên cứu theo dõi lâu dài trước đây cho thấy, thường thì chính khó khăn trong mối quan hệ là nguyên nhân dẫn đến các vấn đề tâm lý, chứ không phải ngược lại. Chẳng hạn, một nghiên cứu phát hiện ra rằng, ban đầu, những người không bị trầm cảm nhưng đang trong một mối quan hệ bất mãn có nguy cơ bị trầm cảm cao gấp gần ba lần so với những người trong mối quan hệ hạnh phúc.

Source: OpenClipart-Vectors/Pixabay

Vì sao căng thẳng trong tình cảm lại liên quan đến bệnh tâm thần?

Cả yếu tố di truyền lẫn môi trường đều có thể góp phần tạo nên xung đột trong tình yêu và các triệu chứng rối loạn tâm thần. Thêm vào đó, ảnh hưởng sinh học đến bệnh lý tâm thần có thể yếu đi hoặc mạnh lên tùy thuộc vào mức độ căng thẳng và mâu thuẫn trong mối quan hệ mà một người đang trải qua.

Nói cách khác, mô hình “tổn thương – căng thẳng” (vulnerability-stress, hay còn gọi là diathesis-stress) có thể là lời giải thích cho mối liên hệ giữa khó khăn tình cảm và bệnh lý tâm thần.

Theo mô hình này, việc tiếp xúc với các tác nhân gây căng thẳng bên ngoài, như sự kỳ thị, bệnh tật, hay mất mát người thân, sẽ khó có khả năng gây bệnh tâm thần nếu bản thân người đó không có sẵn những yếu tố dễ tổn thương bên trong, như gen di truyền, cách suy nghĩ hoặc cảm xúc dễ nhạy cảm (chẳng hạn như nhạy cảm với lo âu).

Nói một cách đơn giản, những căng thẳng trong tình cảm chỉ có thể “kích hoạt” bệnh tâm thần ở những người vốn đã có nguy cơ mắc bệnh.

Một khả năng khác là những người đang ở trong các mối quan hệ nhiều xung đột thường ít sử dụng các chiến lược điều tiết cảm xúc lành mạnh (như giải quyết vấn đề, nhìn nhận lại tình huống, tìm kiếm sự hỗ trợ xã hội), và ngược lại, lại dễ rơi vào những cách đối phó tiêu cực (như tự trách bản thân, kìm nén cảm xúc, hoặc suy nghĩ lặp đi lặp lại một vấn đề).

Điều này rất quan trọng vì việc khó kiểm soát cảm xúc có liên quan đến nguy cơ mắc các chứng rối loạn tâm thần. Ví dụ, nếu không nhận được sự hỗ trợ tinh thần từ người yêu, một người sẽ dễ bị tổn thương hơn trước những áp lực khác trong công việc, học tập và cuộc sống xã hội.

Căng thẳng trong mối quan hệ và các yếu tố từ cả hai phía

Căng thẳng có thể đến từ nhiều hình thức: chiến tranh, khủng bố, dịch bệnh, biến đổi khí hậu, khó khăn tài chính, áp lực nghề nghiệp, chỉ là một vài ví dụ. Các nghiên cứu trước đây cho thấy cách phản ứng trước áp lực không chỉ phụ thuộc vào yếu tố cá nhân mà còn bị chi phối bởi yếu tố từ phía cặp đôi. Chẳng hạn như xu hướng chia sẻ tiêu cực quá mức (co-rumination), “lây lan” căng thẳng cho nhau (stress contagion), và sự thù địch qua lại (như trong vòng xoáy giận dữ).

Vì vậy, một mối quan hệ đầy mâu thuẫn có thể trở thành nguồn gây căng thẳng nghiêm trọng. Và với những người vốn dễ bị tổn thương về mặt tinh thần, sự căng thẳng trong mối quan hệ có thể châm ngòi cho các triệu chứng tâm lý.

Vượt qua căng thẳng tình cảm bằng cách nào?

Câu trả lời là: hãy xây dựng sức bền tinh thần. “Sức bền” (resilience) là khả năng thích nghi hiệu quả trong những thời điểm khó khăn hay chấn thương tâm lý, là duy trì hoặc nhanh chóng phục hồi trạng thái ổn định và lành mạnh về tâm lý.

Để xây dựng sức bền, bước đầu tiên là học cách quan sát một cách cởi mở và tò mò – nhận ra lúc nào, trong tình huống nào ta thường cảm thấy căng thẳng, và cảm giác ấy thể hiện ra sao trong cơ thể mình.

Bước thứ hai là phát triển sự bình thản. Điều này có nghĩa là giảm phản ứng thái quá, biết chấp nhận hoàn cảnh hiện tại, cảm xúc hiện tại, và chính con người mình. Để từ đó, đưa ra quyết định dựa trên sự vững vàng, thay vì bị cuốn theo né tránh hay khát khao kiểm soát.

Cuối cùng, bước thứ ba là học cách đối diện linh hoạt hơn. Đây là điều ngược lại với việc đối phó cứng nhắc, như suy nghĩ rập khuôn, tránh né hành động, hay cưỡng ép bản thân, vốn được chứng minh là liên quan đến những hậu quả tiêu cực về sức khỏe (chẳng hạn như bệnh tâm thần, mức cortisol cao, hoặc nhịp tim kém linh hoạt).

Xây dựng và duy trì sức bền tâm lý là một hành trình dài suốt đời. Dù các phương pháp tự hỗ trợ như thiền chánh niệm hay tập phản hồi sinh học có thể hữu ích, nhưng đôi khi sự hỗ trợ chuyên nghiệp là cần thiết. Bạn, một mình, hoặc cùng người yêu, có thể tìm thấy sự trợ giúp thông qua các liệu pháp như trị liệu cặp đôi, trị liệu hành vi nhận thức, hoặc trị liệu chấp nhận và cam kết.

Tình yêu có thể là nơi trú ẩn, cũng có thể là ngọn sóng. Điều quan trọng là học cách chèo lái trên dòng nước ấy bằng trái tim biết lắng nghe và một tâm trí biết thích nghi.

Nguồn: How Your Romantic Partner Affects Your Mental Health | Psychology Today