Vì sao người xinh đẹp thường có xu hướng hành xử ích kỷ

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH

• Lý thuyết tiến hóa cho rằng, do có những lợi thế về thể chất, người có ngoại hình ưa nhìn thường cảm thấy mình xứng đáng được đặc quyền và dễ hành xử ích kỷ hơn.
• Lý thuyết “đẹp là tốt” cho rằng người hấp dẫn thường được đánh giá tích cực và từ đó hành xử theo hướng tốt đẹp để khẳng định điều đó. 
• Nghiên cứu mới đây ủng hộ góc nhìn tiến hóa: người đẹp thường có xu hướng hành xử ích kỷ, nhất là khi không bị người khác quan sát.

Một loạt nghiên cứu gần đây của nhóm học giả Teng và cộng sự đã đặt câu hỏi: Liệu vẻ đẹp ngoại hình có dự đoán được hành vi vị tha hay vị kỷ ở con người? Kết quả nghiên cứu được công bố trên tạp chí Evolution and Human Behavior và sẽ được tóm lược ngay dưới đây. Nhưng trước hết, hãy cùng điểm qua một vài điều cơ bản.

Người đẹp: vị tha hay vị kỷ?

Các nghiên cứu trước đây cho thấy, vẻ ngoài hấp dẫn có liên quan đến sức khỏe thể chất và tinh thần, mối quan hệ xã hội tích cực và nhiều kết quả tốt đẹp khác trong cuộc sống. Chẳng hạn, người có ngoại hình ưa nhìn không chỉ tự đánh giá mình có sức khỏe tâm thần tốt hơn, mà còn thường được người khác nhìn nhận là thông minh, ổn định và có nội lực.

Theo lý thuyết “đẹp là tốt”, những người đẹp cũng thường hành xử tử tế và vị tha hơn mức trung bình. Để hiểu động lực nào khiến họ hành xử vị tha, ta cần nhớ rằng họ thường xuyên nhận được những đánh giá tích cực như thân thiện, biết quan tâm, thông minh. Khi những hình ảnh tích cực ấy được nội tâm hóa, chúng có thể thúc đẩy sự hình thành của những phẩm chất như nhân ái, có năng lực và vị tha thực sự. Vì thế, người đẹp dần trở thành con người mà người khác mong đợi họ trở thành.

Tuy nhiên, lý thuyết tiến hóa về sức hấp dẫn lại đưa ra một góc nhìn hoàn toàn khác. Theo đó, vẻ đẹp gắn liền với hành vi vị kỷ, có thể do cảm giác mình xứng đáng với sự đối đãi đặc biệt và những ưu ái vượt trội.

Vì sao người hấp dẫn lại cảm thấy mình xứng đáng? Vì họ có “quyền mặc cả” cao hơn trong các mối quan hệ. Nói cách khác, người đẹp thường có những lợi thế tiến hóa, chẳng hạn như khỏe mạnh, sinh sản tốt, có khả năng đem lại lợi ích cho bạn đời trong hiện tại và tương lai. Vì vậy, khi nhận thức được giá trị xã hội cao của mình, họ học được từ sớm rằng mình xứng đáng với sự đối xử đặc biệt và những đặc quyền riêng. Và họ không mong đợi hay chấp nhận bất cứ điều gì kém hơn thế.

Source: PassionArt/Pixabay

Khám phá mối liên hệ giữa ngoại hình và hành vi vị tha – vị kỷ

Vậy, theo bạn, lý thuyết nào nghe có vẻ thuyết phục hơn? Hãy ghi nhớ câu trả lời của mình trong khi chúng ta cùng xem xét phát hiện từ loạt nghiên cứu của Teng và cộng sự. Họ đã thực hiện 5 thí nghiệm để kiểm tra xem việc tự cảm thấy mình hấp dẫn có liên quan đến xu hướng hành vi vị tha hay vị kỷ.

Tổng mẫu nghiên cứu: 1.303 người. Trong đó, 4 mẫu đến từ người lao động trên nền tảng Amazon Mechanical Turk (MTurk) ở Mỹ, và 1 mẫu từ sinh viên đại học Trung Quốc.

Phương pháp: Nhóm nghiên cứu đo lường “ý định hành vi vị kỷ” (trong các nghiên cứu số 1, 3 và 4) và “hành vi vị kỷ thực tế” (trong nghiên cứu số 2 và 5). Ngoài ra, họ cũng đo lường hoặc điều chỉnh “cảm giác được quyền lợi” còn gọi là tâm lý đặc quyền, trong các nghiên cứu số 1, 2, 4, 5 (đo lường) và nghiên cứu 3 (can thiệp). Cuối cùng, họ quan sát hành vi vị kỷ của người tham gia trong bối cảnh riêng tư hoặc công khai (nghiên cứu 5).

Người đẹp hành xử ích kỷ vì cảm thấy mình được quyền

Sau đây là các phát hiện chính:

Nghiên cứu 1: “Vẻ ngoài hấp dẫn có liên hệ tích cực với xu hướng hành vi vị kỷ và cảm giác được đặc quyền. Hơn thế nữa, cảm giác đặc quyền có thể lý giải cho mối quan hệ giữa việc tự nhận thấy mình hấp dẫn và khuynh hướng hành xử ích kỷ.”

Nghiên cứu 2: Những kết quả trên được lặp lại trong mẫu sinh viên Trung Quốc khi đo hành vi thực tế: “Người tự thấy mình hấp dẫn hơn đã phân bổ nhiều tài nguyên cho bản thân hơn; và cảm giác đặc quyền là yếu tố giải thích cho hành vi đó.”

Nghiên cứu 3: Lặp lại về mặt khái niệm, nghiên cứu này thử nghiệm vai trò nhân quả của cảm giác đặc quyền: “Khi cảm giác đặc quyền được tăng cường, ngay cả người có mức tự đánh giá ngoại hình thấp cũng có xu hướng hành xử ích kỷ hơn.”

Nghiên cứu 4 và 5: Trong hai nghiên cứu này, các nhà khoa học tăng cường cảm giác hấp dẫn ở người tham gia bằng cách so sánh họ với những người có ngoại hình kém hơn, trong cả bối cảnh công khai và riêng tư. Phân tích dữ liệu cho thấy, khi cảm thấy mình hấp dẫn hơn, người tham gia có xu hướng hành xử vị kỷ mạnh hơn, cả ở mức ý định và hành vi thực tế. Đồng thời, cảm giác đặc quyền luôn đóng vai trò trung gian trong mối quan hệ này. Tuy nhiên, khi hành vi được công khai (không ẩn danh), ngoại hình không còn ảnh hưởng đến hành vi vị kỷ nữa, có lẽ vì lúc này việc tạo ấn tượng tốt trở nên quan trọng hơn. Những nghiên cứu trước đó cũng cho thấy, loại hành vi chiến lược này đặc biệt phổ biến ở người kiêu ngạo, thiếu trung thực hoặc mang khuynh hướng tự luyến.

Đẹp là tốt... hay là tự luyến?

Tổng thể, những phát hiện trên khớp với nhiều kết quả trước đó cho thấy, so với người kém hấp dẫn, người đẹp thường có xu hướng:

• Tìm cách nâng tầm hình ảnh bản thân một cách mạnh mẽ.
• Tự xem mình là quan trọng và đặc biệt.
• Tin rằng mình thuộc về một tầng lớp ưu tú nào đó trong xã hội.
• Tận dụng cơ hội xã hội cho lợi ích riêng, bất chấp tổn hại có thể gây ra cho người khác.

Nói cách khác, dữ liệu ủng hộ góc nhìn tiến hóa hơn là quan niệm “đẹp là tốt”.

Tóm lại:

Vẻ đẹp ngoại hình thường gắn liền với những lợi thế tiến hóa như sức khỏe, thể lực, khả năng sinh sản và vì thế trở nên đáng mơ ước. Điều này mang lại cho người hấp dẫn quyền lực trong việc thương lượng và ứng xử. Kết quả là, họ có xu hướng cảm thấy mình xứng đáng được hưởng đặc quyền, tin rằng mình có quyền đòi hỏi bất cứ điều gì và cư xử theo cách ích kỷ hơn.

Tác giả: Arash Emamzadeh

Nguồn: Why Attractive People May Actually Be More Narcissistic | Psychology Today