5 điều mà người thích kiểm soát có thể tìm cách áp đặt lên bạn

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH

• Suốt chiều dài lịch sử, các mối quan hệ luôn bị định hình bởi quyền lực và sự kiểm soát.
• Tại Vương quốc Anh, khoảng 1,4 triệu phụ nữ và 750.000 đàn ông trải qua một dạng lạm dụng nào đó.
• Hành vi kiểm soát không bao giờ có chỗ trong một mối quan hệ lành mạnh.

Bài hát “Messy” được gọi vui là “bản nhạc ADHD” của Lola Young đang trở thành hiện tượng. Nhưng chủ đề của nó, sự kiểm soát trong một mối quan hệ độc hại, thì xưa như chính loài người. Từ thuở xa xưa, quan hệ giữa người với người luôn bị chi phối bởi quyền lực.

Hãy nhìn Einstein. Bạn biết ông nhờ E=MC². Nhưng ít ai nhắc đến bộ “quy tắc ứng xử” mà ông đặt ra cho người vợ đầu, Mileva Maric. Đó không phải là những điều thỏa thuận cho cuộc sống chung, mà là mệnh lệnh: “Cô sẽ mang ba bữa ăn lên phòng cho tôi… Cô sẽ ngừng nói bất cứ khi nào tôi yêu cầu… Cô phải rời khỏi phòng ngay lập tức khi tôi bảo.” Tất cả những điều ấy xảy ra trong khi ông đang ngoại tình với chính người chị họ.

Gandhi, biểu tượng của hòa bình, lại mang những quan điểm khó chịu về phụ nữ, và tương truyền đã kiểm soát vợ mình, bà Kasturba, thậm chí có lúc còn từ chối để bà được chăm sóc y tế khi bệnh nặng.

Tolstoy, tác giả của Chiến tranh và Hòa bình, được một nhà viết tiểu sử mô tả là người đàn ông áp đảo và thống trị vợ. Trong lời tựa của cuốn sách tập hợp những lá thư của vợ ông, người ta viết: ông là “một người chồng tệ bạc, vô tâm… một kẻ độc đoán.”

Còn Charles Dickens, cha đẻ của A Christmas Carol, từng làm nhục vợ mình trước công chúng vì cân nặng sau sinh, và sau đó tìm cách đưa bà vào viện tâm thần khi cuộc hôn nhân rạn nứt.

Photo: AOosthuizen/Getty Images 

Phụ nữ thì sao? “Mean Girls” cho thấy rằng phụ nữ cũng có thể kiểm soát người khác

Sự kiểm soát không chỉ đến từ đàn ông. Lịch sử và văn học cũng đầy những câu chuyện phụ nữ dùng quyền lực để thao túng người bên cạnh: nàng Delilah cắt tóc Samson, Lady Macbeth xúi chồng giết người, hay Anne Boleyn thuyết phục Henry VIII hủy cuộc hôn nhân đầu tiên.

Dù nhiều câu chuyện ấy được thuật lại qua lăng kính nam giới, nhưng thời hiện đại cũng không thiếu những ví dụ tương tự. Kiểm soát trong tình yêu hay trong đời sống không hề biến mất.

Như Rebecca Gray, người quen bạn trai qua ứng dụng hẹn hò năm 2024. Cô nói rằng mình mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối và lừa anh ta hàng ngàn bảng Anh. Rồi còn có Sheree Spencer, người lạm dụng chồng suốt 20 năm trước khi bị kết án tù. Hay Sarah Rigby, người kiểm soát mọi khía cạnh trong đời sống của bạn trai, kể cả việc cho anh ấy vào nhà vệ sinh. Ban đầu, cô ta phủ nhận tất cả, nhưng cuối cùng thừa nhận tội danh và bị kết án năm ngoái.

Bạn có đang bị kiểm soát?

Tất nhiên, những ví dụ ở trên là những trường hợp cực đoan. Nhưng sự kiểm soát và lạm dụng trong các mối quan hệ lại phổ biến hơn ta tưởng rất nhiều. Ước tính cho thấy trong năm kết thúc vào tháng 3/2023, có 1,4 triệu phụ nữ và 750.000 đàn ông tại Vương quốc Anh từng trải qua một dạng lạm dụng nào đó.

Những người nghiên cứu về “kiểm soát cưỡng bức” chỉ ra rằng: cảm giác này đôi khi trông giống như tình yêu. Nó có thể bắt đầu rất nhỏ, rất mờ nhạt, khó nhận ra, và thường được giấu dưới lớp vỏ quan tâm, lo lắng vì thế ta dễ nhầm nó với thương yêu thật sự. Và phần lớn những hành vi ấy diễn ra trong những mối quan hệ không hoàn toàn tệ.

Dù rất ít trong chúng ta sẽ làm điều gì quá đáng như những nhân vật lịch sử kia, thì đây là 5 dấu hiệu tinh vi hơn mà bạn cần lưu ý:

1. Chọc ghẹo hay “đùa vui” về những điều nhạy cảm

Bạn hoặc người ấy có buông những câu tưởng chừng vô hại về cân nặng, trí thông minh, hay một điểm yếu nào đó của đối phương, nhất là trước mặt người khác? Dù mang danh “đùa cho vui”, những lời đó có thể bào mòn sự tự tin và làm rạn nứt lòng tin. Người ấy có xem nhẹ thành công của bạn, hay phủ nhận nỗ lực của bạn một cách vô tình? Trêu đùa thân mật là chuyện bình thường. Nhưng mỉa mai, giễu cợt hay hạ thấp nhau thì lại là chuyện khác hẳn.

2. Kiểm soát việc bạn liên lạc với ai

Nếu người ấy thường xuyên đòi xem tin nhắn của bạn, kiểm tra lịch sử cuộc gọi, hoặc hỏi dồn dập về những người bạn trò chuyện, tất cả những điều đó có thể trông giống như lo lắng cho bạn, nhưng thật ra lại xuất phát từ sự thiếu tin tưởng. Một mối quan hệ khỏe mạnh được xây dựng trên sự tôn trọng ranh giới. Người ấy có quyền nói về cảm xúc của mình, nhưng không có quyền kiểm soát lựa chọn hay đời sống riêng tư của bạn.

3. “Quan tâm” quá mức

Kiểm tra nhau đôi chút là điều tự nhiên, nhưng nếu tin nhắn của người ấy cứ dồn dập chỉ để theo dõi bạn đang ở đâu, với ai, cảm giác ấy chẳng còn là quan tâm nữa, mà giống giám sát. Nếu người ấy giận dỗi, nổi nóng, sụp đổ cảm xúc mỗi khi bạn trả lời chậm hoặc đến muộn, đó là dấu hiệu của sự kiểm soát, không phải yêu thương.

Nhìn rộng hơn: nếu một người liên tục phản ứng bằng hoảng loạn, khóc lóc, hay đóng cửa cảm xúc mỗi khi có xung đột, điều đó cũng có thể là một dạng kiểm soát. Một mối quan hệ lành mạnh đòi hỏi cả hai phải chịu trách nhiệm cho cảm xúc của chính mình. Nếu mỗi lần bạn mở lời là một lần họ “sụp đổ”, bạn sẽ dần ngại nói thật, dần bước nhẹ từng bước, chỉ để tránh cơn bão tiếp theo.

4. Dùng cảm giác tội lỗi và thao túng

Người ấy có ngăn bạn gặp gỡ bạn bè, người thân chỉ vì cho rằng họ “không tốt cho bạn”, hay cho rằng bạn đang “bỏ bê mối quan hệ” mỗi khi đi đâu? Kiểm soát thường đội lốt sự lo lắng và được trình bày bằng những câu nghe rất tử tế:

• “Anh chỉ muốn tốt cho em.”
• “Nếu em yêu anh thì em sẽ…”

Loại áp lực này khiến ta dễ đưa ra những quyết định mà chính mình không thoải mái.

5. Luôn là người quyết định mọi thứ

Nếu một người luôn quyết định ăn gì, xem gì, đi đâu, tiêu bao nhiêu, người còn lại sẽ dần cảm thấy rằng ý kiến của mình không hề quan trọng. Nếu người ấy khăng khăng quản lý toàn bộ tiền bạc hoặc tra hỏi từng khoản bạn chi, đó không phải là “quản lý tài chính”. Đó là kiểm soát. Cũng vậy, nếu một người cố ý từ chối quan hệ thân mật để trừng phạt hay thao túng đối phương, tình dục đã không còn là kết nối, mà trở thành đòn bẩy.

Nên ở lại hay nên rời đi?

Nhận ra những hành vi này từ sớm là điều vô cùng quan trọng. Khi gộp lại, chúng tạo ra sự mất cân bằng khiến bạn dần đánh mất tự do của chính mình.

Nếu bạn đang trải qua phần lớn những dấu hiệu trên, hãy tâm sự với ai đó mà bạn tin tưởng và nếu cần lên kế hoạch rời đi một cách an toàn. Đừng chờ mọi thứ trở nên tồi tệ hơn.

Nếu bạn nhận thấy mình cũng có những hành vi này, hãy dừng lại ngay. Kiểm soát không bao giờ là một phần của tình yêu lành mạnh. Hãy dành thời gian nhìn lại và, nếu cần, tìm sự hỗ trợ chuyên nghiệp để buông bỏ nhu cầu kiểm soát.

Còn nếu những hành vi này chỉ xuất hiện thoáng qua trong một mối quan hệ nhìn chung ổn định, hãy nói ra. Không ai hoàn hảo, và chút ích kỷ có thể len lén xuất hiện trong bất kỳ mối quan hệ nào. Hãy nói cho người ấy biết bạn thấy thế nào và mong muốn điều gì. Nếu họ yêu bạn thật lòng, họ sẽ điều chỉnh. Còn nếu họ không thể hoặc không muốn thì đã đến lúc bạn phải nhìn lại xem mối quan hệ này có còn dành cho mình hay không.

References

Josh Jones. Albert Einstein Imposes on His First Wife a Cruel List of Marital Demands. Open Culture. December 30, 2013.

Michael Connellan. Women suffer from Gandhi's legacy. The Guardian. January 27, 2010.

Lila Thulin. Trove of Letters Reveal Charles Dickens Tried to Lock His Wife Away in an Asylum. Smithsonian. February 22, 2019.

Hannah Moore. 'I thought she was in hospital': The elaborate scam by a single mother, 32, who was dating three men - and pretending she had CANCER to dupe them out of $11,000 for 'life-saving treatment.' Daily Mail. October 21, 2018.

Molly Moss. What happened to Sheree Spencer? Where My Wife, My Abuser figure is now. RadioTimes. November 9, 2024.

Cheshire Constabulary. Winsford woman sentenced for controlling and coercive behaviour. May 24, 2024.

Tác giả: Matt Wotton, MBA and Graham Johnston, MBA

Nguồn: 5 Things Controlling People May Try to Do to You | Psychology Today