5 điều người thích kiểm soát có thể âm thầm làm với bạn

Ca khúc “Messy” – được xem như bản nhạc hiệu dành cho những người mắc ADHD của Lola Young – đang gây được nhiều chú ý. Thế nhưng chủ đề mà nó đề cập – sự kiểm soát trong một mối quan hệ độc hại – lại chẳng có gì mới mẻ. Từ ngàn xưa, các mối quan hệ vẫn luôn bị chi phối bởi quyền lực và sự thống trị.

Hãy nói về Einstein. Bạn biết đến ông qua phương trình E=MC². Ít ai biết rằng, với người vợ đầu Mileva Maric, ông từng đặt ra những “quy tắc ứng xử” vô cùng hà khắc. Đó không phải là thỏa thuận giữa những người đồng hành, mà là mệnh lệnh: “Cô sẽ mang ba bữa ăn đến tận phòng cho tôi… Cô sẽ ngừng nói chuyện với tôi nếu tôi yêu cầu… Cô phải rời khỏi phòng ngay khi tôi nói.” Và trong khi đó, ông vẫn ngang nhiên ngoại tình với người em họ.

Gandhi – biểu tượng của hòa bình – lại mang trong mình những quan điểm không mấy tốt đẹp về phụ nữ. Người ta kể rằng ông từng kiểm soát vợ mình, bà Kasturba, thậm chí từ chối không cho bà được chữa bệnh khi bà lâm trọng bệnh.

Tolstoy – đại văn hào với kiệt tác Chiến tranh và Hòa bình – bị một nhà tiểu sử miêu tả là người chồng độc đoán. Trong lời tựa cuốn sách gồm những bức thư của vợ ông, ông bị gọi là “người chồng tệ bạc, thiếu thấu hiểu… một con quái vật.”

Charles Dickens – tác giả được yêu mến qua A Christmas Carol – đã từng công khai sỉ nhục vợ mình vì vóc dáng sau sinh, rồi tìm cách đưa bà vào viện tâm thần khi hôn nhân tan vỡ.

“Những cô nàng xấu tính”? Phụ nữ cũng có thể là kẻ kiểm soát

Sự kiểm soát không chỉ đến từ đàn ông. Lịch sử và văn học đầy rẫy những câu chuyện về phụ nữ dùng quyền lực để thao túng trong tình cảm: Delilah cắt tóc Samson, Lady Macbeth xúi chồng sát nhân, Anne Boleyn thuyết phục vua Henry VIII hủy bỏ cuộc hôn nhân đầu.

Dù những câu chuyện này có thể đã bị bóp méo qua lăng kính nam giới, thì thời hiện đại vẫn có không ít ví dụ cụ thể. Việc kiểm soát trong tình yêu không phải là di tích của quá khứ.

Hãy nhìn vào Rebecca Gray – người gặp bạn trai qua một ứng dụng hẹn hò năm 2024. Cô ta bịa chuyện mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối và lừa anh hàng nghìn bảng Anh. Rồi còn Sheree Spencer – người đã hành hạ chồng mình suốt 20 năm trước khi bị kết án. Hay Sarah Rigby, người kiểm soát từng chi tiết trong đời sống bạn trai, kể cả việc đi vệ sinh. Ban đầu cô ta chối tội, nhưng sau đó đã nhận tội và bị kết án vào năm ngoái.

image: Tatyana Kuznetsova/Shutterstock

Liệu bạn có đang bị kiểm soát?

Rõ ràng, những ví dụ trên là cực đoan. Nhưng sự kiểm soát và bạo hành trong quan hệ lại phổ biến hơn bạn nghĩ. Ước tính có khoảng 1,4 triệu phụ nữ và 750.000 đàn ông tại Vương quốc Anh đã trải qua hình thức bạo hành nào đó trong năm kết thúc vào tháng 3 năm 2023.

Các chuyên gia nghiên cứu về kiểm soát cưỡng ép cho biết: đôi khi, sự kiểm soát trông giống như tình yêu. Nó có thể bắt đầu rất nhẹ nhàng, khó nhận ra, thường được ngụy trang dưới hình thức quan tâm, chăm sóc – và vì thế, dễ bị nhầm lẫn với tình yêu. Nó thường diễn ra trong những mối quan hệ không hoàn toàn “tồi tệ”.

Dù phần lớn chúng ta không đến mức thực hiện những hành vi như các ví dụ kể trên, hãy cảnh giác với năm dấu hiệu tinh vi sau:

1. Châm chọc hoặc “đùa cợt” về những điều nhạy cảm.
   Bạn hoặc người ấy có hay đưa ra những nhận xét tưởng như vô hại về cân nặng hay trí tuệ của nhau, nhất là trước mặt người khác? Dù được bao bọc dưới lớp vỏ “hài hước”, kiểu đùa này vẫn có thể làm tổn thương lòng tự trọng và làm xói mòn niềm tin. Người ấy có xem nhẹ thành công của bạn hay phớt lờ những nỗ lực bạn đạt được? Chọc ghẹo đôi khi mang lại tiếng cười, nhưng giễu cợt, mỉa mai hay hạ thấp người khác lại là chuyện hoàn toàn khác.
2. Theo dõi liên lạc.
   Luôn đòi xem tin nhắn, kiểm tra lịch sử cuộc gọi, hay chất vấn bạn đang nói chuyện với ai – tất cả có thể ngụy trang thành sự quan tâm, nhưng thực chất phản ánh sự thiếu tin tưởng. Một mối quan hệ lành mạnh dựa trên sự tôn trọng và ranh giới rõ ràng. Người ấy có quyền chia sẻ cảm xúc, nhưng không có quyền kiểm soát quyết định hay sự riêng tư của bạn.
3. “Hỏi han” quá mức.
   Việc thỉnh thoảng hỏi thăm là bình thường, nhưng nếu người ấy liên tục nhắn tin để theo dõi bạn đang ở đâu, điều đó giống giám sát hơn là quan tâm. Nếu họ nổi cáu, giận dỗi hoặc phản ứng thái quá mỗi khi bạn đến trễ hoặc không trả lời ngay, đó là dấu hiệu cho thấy sự quan tâm đã biến thành kiểm soát. Nói chung, nếu một người thường phản ứng với mâu thuẫn bằng cách sụp đổ cảm xúc – như hoảng loạn, khóc lóc, hoặc rút lui – thì đó cũng có thể là một dạng kiểm soát. Một mối quan hệ lành mạnh đòi hỏi cả hai cùng chịu trách nhiệm với cảm xúc của mình. Nếu mỗi bất đồng đều dẫn tới “bi kịch”, bạn sẽ dần ngại nói lên mong muốn của mình vì sợ hậu quả.

4. Dùng cảm giác tội lỗi và thao túng.
   Người ấy có ngăn cản bạn gặp gỡ bạn bè, người thân với lý do họ “không tốt” hay bạn đang bỏ bê mối quan hệ? Kiểm soát thường đi kèm với sự thao túng cảm xúc, có thể qua những câu như: “Anh chỉ lo cho em thôi mà” hay “Nếu em yêu anh thì em sẽ…”. Kiểu gây áp lực này có thể khiến bạn phải đưa ra những lựa chọn hay hy sinh khiến bạn thấy không thoải mái.
5. Luôn là người quyết định mọi việc.
   Nếu chỉ một người luôn chọn ăn gì, xem gì, tiêu tiền thế nào… thì người kia sẽ dần có cảm giác ý kiến của mình chẳng còn giá trị. Nếu người ấy nhất định giữ quyền quản lý tiền bạc hoặc xét nét từng khoản chi tiêu – đó không phải là “lên kế hoạch tài chính”, mà là kiểm soát. Tương tự, nếu một người cố tình từ chối quan hệ tình dục như một cách trừng phạt hay mặc cả, thì chuyện ấy đã biến thành công cụ thao túng chứ không còn là sự kết nối hay khao khát thực sự.

Nên ở lại hay ra đi?

Việc nhận ra những hành vi này từ sớm là điều vô cùng quan trọng. Khi cộng dồn, chúng tạo ra sự mất cân bằng quyền lực khiến bạn đánh mất sự tự do của chính mình. Nếu bạn nhận thấy phần lớn hoặc tất cả những hành vi này đang xảy ra với mình, hãy tâm sự với người mà bạn tin tưởng, và nếu cần, hãy lập kế hoạch rời đi một cách an toàn. Đừng chờ mọi chuyện tồi tệ hơn mới hành động.

Nếu bạn phát hiện ra mình đang thể hiện những hành vi ấy, hãy dừng lại ngay. Sự kiểm soát không có chỗ trong một mối quan hệ lành mạnh. Hãy dành thời gian nhìn lại chính mình và nếu cần, hãy tìm sự giúp đỡ từ chuyên gia để học cách buông bỏ mong muốn kiểm soát.

Ngược lại, nếu những biểu hiện này chỉ xuất hiện rải rác trong một mối quan hệ vốn tốt đẹp, hãy lên tiếng. Không ai hoàn hảo, và sự ích kỷ đôi khi cũng có thể len lỏi vào tình yêu. Hãy chia sẻ với người ấy cảm nhận của bạn và đề nghị sự thay đổi. Nếu họ yêu bạn thật lòng, họ sẽ điều chỉnh. Còn nếu họ không thể – hoặc không muốn – thì đã đến lúc bạn nên tự hỏi: đây có thực sự là người đồng hành xứng đáng?

Nguồn: 5 Things Controlling People May Try to Do to You | Psychology Today