Lịch sử giải mã nỗi bất hạnh của chúng ta như thế nào?

Khi cố gắng tìm hiểu nguyên nhân khiến mình bất hạnh, chúng ta thường tập trung vào những vấn đề gần gũi: bạn bè, tình yêu, sức khỏe, công việc, gia đình hay lịch trình bận rộn. Nhưng rất hiếm khi ai đó nghĩ đến việc đổ lỗi cho vị trí của mình trong dòng chảy lịch sử. Nghe thật viển vông, thậm chí kỳ quặc, nếu ai đó bảo rằng phần lớn những rắc rối của họ bắt nguồn từ những biến động lớn lao trong lịch sử hay xã hội. Thông thường, chúng ta quy trách nhiệm cho lỗi lầm cá nhân và những mâu thuẫn nhỏ nhặt.

Thế nhưng, dù tâm lý, gia đình hay đồng nghiệp có ảnh hưởng thế nào đến tâm trạng của ta, việc thấu hiểu đúng đắn tình cảnh của mình sẽ không thể trọn vẹn nếu thiếu cái nhìn về thời đại đầy bất cân bằng mà ta đang sống. Một phần nỗi bất hạnh của chúng ta bắt nguồn từ những bất ổn lớn lao:

1. Mất đi sự siêu nghiệm

Trong các xã hội tiền hiện đại, luôn có những thế lực giúp con người hiểu vị trí nhỏ bé của mình: những sức mạnh cổ xưa, vĩ đại, thiêng liêng hơn hẳn con người – có thể là một vị thần, một nguồn năng lượng tự nhiên hay một linh hồn nào đó. Dù con người thời ấy có quyền quý hay trọng đại đến đâu, họ đều hiểu rằng mình không phải thước đo của vạn vật. Vượt lên trên cõi phàm trần là những thế lực huyền bí, oai nghiêm mà họ phải cúi đầu thừa nhận. Một vị vua kiêu hãnh nhất cũng chẳng là gì trước một vị thần sấm rền vang, và phát minh vĩ đại nhất cũng chỉ là hạt cát trước cơn giận dữ của đại dương.

Ngày nay, chính con người trở thành điều kỳ diệu nhất mà ta có thể hình dung. Những hành động trọng đại, trí tuệ siêu việt, và công nghệ không tưởng của ta đã chiếm lĩnh tâm trí tập thể. Thần thánh đã lụi tàn, thiên nhiên bị xem như một sinh vật kiêu hãnh nhưng đã kiệt sức, cần được thương hại và chăm sóc. Chúng ta đánh mất ý niệm khiêm nhường, rằng bản thân chỉ là một phần nhỏ bé trong vũ trụ bao la.

Rembrandt van Rijn, History Painting, 1626

2. Những kỳ vọng quá lớn

Đồng thời, chúng ta cũng liên tục được dạy rằng mình có thể làm và trở thành bất cứ điều gì. Chỉ cần cố gắng đủ, ta có thể làm tổng thống, khám phá bí ẩn khoa học hay trở thành người nổi tiếng toàn cầu nhờ tài năng thể thao hoặc nghệ thuật. Nhưng cùng với những lời khích lệ này là thông điệp ngầm: chỉ những số phận đặc biệt mới thực sự có ý nghĩa. Một cuộc đời “bình thường” giờ đây không còn chút giá trị. Sống lặng lẽ, đi ngủ sớm lúc 9 giờ tối là điều chẳng ai chấp nhận được. Ta phải trở thành một ai đó, nếu không sẽ phải nhìn kẻ khác với ánh mắt đố kỵ và tức giận, vì họ đã thoát khỏi cái bóng của sự tầm thường.

3. Truyền thông

Ngày xưa, chúng ta gần như chẳng biết gì về những gì xảy ra bên ngoài ngôi làng hay bờ biển quê mình. Cuộc sống trôi qua chậm rãi đến mức đôi khi, dù không nhận ra, sự nhàm chán lại chính là liều thuốc giữ chúng ta tỉnh táo và lành mạnh. Còn bây giờ, không có một giọt máu nào đổ, một vụ bê bối nào bùng nổ, hay một tai họa nào xảy ra mà chúng ta không hay biết trong vòng vài phút. Hậu quả là chúng ta luôn sống trong trạng thái bất an, lo lắng, chẳng thể đặt những điều tiêu cực vào bối cảnh lớn hơn, không biết đánh giá nhân loại ra sao, sợ hãi không dám tin tưởng hay bắt chuyện với người lạ, và luôn có cảm giác cuộc sống mình đang đi sai hướng.

Chúng ta biết mọi thứ – trừ những điều nhỏ bé nhưng thực sự quan trọng. Tâm trí ta chỉ bị hút vào sự xung đột, ác ý và tàn nhẫn. Ta đánh mất cơ hội để lắng nghe những dòng chảy lâu đời hơn: tiếng rì rào của bình minh, tiếng chim bồ câu hay chim chích hót, hoặc tiếng những thân cây cổ thụ thì thầm câu chuyện của hàng thế kỷ.

4. Sự cô lập

Chúng ta được bán cho một niềm tin rằng cách duy nhất để chữa lành cô đơn là thông qua tình yêu lãng mạn. Vì vậy, ta điên cuồng tìm kiếm, băng qua những đô thị lạnh lẽo bằng bê tông, với hy vọng tìm được một người đặc biệt – người phải trở thành tất cả đối với ta: bạn thân, người yêu, bạn đồng hành, người chăm sóc trẻ, đầu bếp, tài xế... Và rồi, khi (tất yếu) chẳng tìm thấy ai như vậy, ta cho rằng mình là kẻ bất hạnh nhất trần gian.

Ta không nhận ra rằng vấn đề này là của chung nhân loại, và bỏ qua sự an ủi đến từ tình bạn – một mảnh đất ít áp lực, ít danh vọng hơn. Ta quên rằng nếu biết san sẻ nhu cầu của mình ra cho một cộng đồng, chẳng ai cần phải gánh hết những khát khao của riêng ai. Sự ám ảnh về “một nửa hoàn hảo” đã đẩy chúng ta vào nỗi cô đơn sâu sắc hơn bao giờ hết.

5. Công việc

Ngày trước, ta có thể đứng lùi lại và ngắm nhìn một chiếc ghế, một bộ móng ngựa hay một ngôi nhà – những thứ ta làm ra bằng cả hai tay. Giờ đây, công việc bị chia nhỏ đến mức ta chẳng còn thấy ý nghĩa rộng lớn của chúng. Những chức danh như “chuyên viên logistics,” “chuyên gia tự động hóa,” hay “quản lý nhân sự” biến ta thành những bánh răng tí hon trong cỗ máy khổng lồ đầy bí hiểm. Dù có thể ta giàu hơn bao giờ hết, nhưng ta lại vật lộn để hiểu mình đang tạo ra sự khác biệt nào trong cuộc sống của người khác.

6. Kỷ luật bản thân

Trong khi đó, ta bị cuốn vào vô số cám dỗ mà bản năng tiến hóa để lại khiến ta không thể cưỡng lại. Khi xưa, ta được lập trình để ăn bất kỳ quả mọng nào tình cờ bắt gặp, bởi chúng hiếm hoi và quý giá. Còn giờ đây, sự phong phú của đồ ngọt trên mỗi góc phố khiến ta không sao cưỡng lại. Trước kia, ta có thể chỉ nhìn thấy một, hai người hấp dẫn mỗi ngày, thì giờ đây, ta không thể rời mắt khỏi màn hình tràn ngập những hình ảnh quyến rũ không ngừng. Ta chẳng còn chút ý chí để chống lại những thú vui đầy cám dỗ của thế giới hiện đại.

Thật khó để đảo ngược những áp lực này. Nhưng ngay cả khi không thể, việc nhận ra sự tồn tại của chúng cũng giúp ta hiểu rõ hơn nguồn gốc thực sự của những rắc rối. Chúng ta không phải là những cá nhân đặc biệt tồi tệ, tham lam hay suy đồi. Ta chỉ đang sống dưới sức ép chưa từng có trong lịch sử.

Hiểu bản thân một cách đúng đắn là nhận ra rằng phần lớn sự điên cuồng của ta không hoàn toàn thuộc về mình. Ta đang gánh trên vai trọng lực của cả một thời đại.

Nguồn: HOW HISTORY CAN EXPLAIN OUR UNHAPPINESS