Nghịch lý tình yêu

“Tình yêu ngập tràn trong không gian, ở khắp nơi tôi nhìn thấy.
Tình yêu ngập tràn trong không gian, trong mọi hình ảnh, mọi âm thanh quanh tôi.”

— John Paul Young

“Thật kỳ lạ là tôi muốn tình trạng căng thẳng giữa tôi và chồng thay đổi. Nhưng nghĩ lại, nếu thế thì tôi đâu còn cớ để tìm một người tình nóng bỏng. Tôi chỉ đang nói thật thôi mà…”
— Một người phụ nữ đã có chồng

Nghịch lý tình yêu trong xã hội hiện đại xuất phát từ sự đồng thời tồn tại của hai khẳng định tưởng như đối nghịch:

(a) ngày càng có nhiều mối quan hệ thân mật được xây dựng dựa trên tình yêu;
(b) ngày càng có nhiều mối quan hệ thân mật phải đánh đổi trong tình yêu. Mà đã gọi là đánh đổi, thì thường đồng nghĩa với hy sinh một phần của tình yêu. Vậy làm sao hai điều này lại có thể cùng đúng?

Tình yêu hiện diện khắp nơi

Để lý giải nghịch lý ấy, ta cần nhìn vào vai trò ngày càng lớn của tình yêu trong xã hội hiện đại. Ngày nay, tình yêu lãng mạn hiện diện ở khắp mọi nơi, bất cứ nơi đâu ta nhìn, bất cứ âm thanh nào ta nghe, hay bất cứ điều gì ta đọc, tình yêu đều có mặt.

Tình yêu chiếm một vị trí trung tâm trong ước mơ và kỳ vọng của con người, dù rất nhiều kỳ vọng trong số đó không bao giờ thành hiện thực. Những bài hát, cuốn tiểu thuyết, bộ phim… đều hết lời ca ngợi niềm hy vọng lớn lao và hạnh phúc sâu sắc mà tình yêu mang lại, nhưng cũng không ít lần khắc họa nỗi thất vọng ê chề và nỗi đau thấu tim từ tình yêu. Tình yêu làm trái tim ta nở rộng, nhưng cũng chính nó có thể khiến tim ta tan nát.

Xã hội hiện đại đang chứng kiến khoảng cách ngày càng lớn giữa khát khao một tình yêu dài lâu và khả năng thực sự đạt được điều ấy. Trong thế giới hẹn hò ngày nay, chia tay thường là cái kết phổ biến hơn hôn nhân. Và ngay cả trong hôn nhân, ở nhiều xã hội, khoảng 50% kết thúc bằng ly hôn. Trong số 50% còn lại, phần lớn cũng từng nghiêm túc nghĩ đến chuyện rời bỏ nhau.

Một nguyên nhân lớn cho cuộc khủng hoảng hôn nhân này chính là vai trò ngày càng tăng của tình yêu trong đời sống con người. Trong xã hội đương đại, tình yêu là một vấn đề quan trọng bậc nhất; có thể nói, nó đang sống lại thời kỳ hoàng kim. Không còn ai dễ dàng coi nó là chuyện viển vông nữa. Việc tiếp tục hay rời bỏ một mối quan hệ giờ đây chủ yếu được quyết định bởi sự hiện diện hay vắng mặt của tình yêu. Tình yêu được xem là điều vừa thực tế, vừa khả thi, không chỉ với những người đang yêu, mà cả những ai vẫn đang khao khát nó. Ngày nay, chưa bao giờ con người lại ít chấp nhận sống mà không có tình yêu đến thế.

Sự đánh đổi trong tình yêu lặng lẽ len lỏi khắp nơi

Trong những đánh đổi tình yêu, ta từ bỏ một giá trị lãng mạn nào đó, chẳng hạn như sự tự do yêu đương hay một tình yêu mãnh liệt, say đắm, để đổi lấy một giá trị không thuộc về tình yêu, như mong muốn có cuộc sống ổn định, đủ đầy và không phải lo toan chuyện tiền bạc. Thế nhưng, sâu trong lòng mình, ta vẫn không thôi khao khát con đường đã không chọn, một hành trình với nhiều tự do hơn trong tình cảm, và một người bạn đời mà ta thầm nghĩ có thể khiến trái tim mình rung động hơn.

Có thể nhận ra hai kiểu đánh đổi chính trong tình yêu:

(a) từ bỏ sự tự do yêu đương, thường xảy ra khi bước vào hôn nhân (hoặc một mối quan hệ cam kết lâu dài), và
(b) từ bỏ lý tưởng về người bạn đời mà ta từng mong muốn.

Cũng có hai cách nhìn chủ đạo về những sự đánh đổi này:

(a) khao khát một khả năng khác tốt đẹp hơn, và
(b) chấp nhận những khuyết điểm của người bạn đời cũng như của mối quan hệ hiện tại.

Khao khát điều khả dĩ tốt hơn thường là góc nhìn chiếm ưu thế trong kiểu đánh đổi đầu tiên, bởi việc từ bỏ tự do yêu đương đồng nghĩa với việc ta khép lại cánh cửa đến những lựa chọn quyến rũ khác. Nỗi khao khát ấy càng mãnh liệt khi những mặt tiêu cực trong mối quan hệ hiện tại trở nên rõ rệt. Trong những đánh đổi liên quan đến việc chọn người bạn đời, cảm giác tiếc nuối về điều có thể xảy ra vẫn là tâm thế chủ đạo, nhưng lúc này, các đặc điểm tiêu cực nơi người ấy lại đóng vai trò lớn hơn trong cảm nhận của ta.

Nếu mặt tiêu cực trong mối quan hệ quá lớn, chẳng hạn như có bạo lực gia đình, thì cái nhìn về sự tiêu cực sẽ lấn át tất cả, và ta nên dứt khoát chấm dứt sự đánh đổi ấy ngay lập tức. Nhưng nếu những điều tiêu cực không đến mức nghiêm trọng, thì khao khát một điều tốt đẹp hơn thường sẽ là cảm xúc nổi trội. Thường thì hai góc nhìn này đan xen nhau, và cảm giác đang đánh đổi trong tình yêu là kết quả tổng hòa từ cả hai.

Hãy ngẫm về những dòng chia sẻ thẳng thắn sau đây của một người phụ nữ đã có chồng: “Tôi không cảm thấy mình đã phải đánh đổi quá nhiều khi kết hôn với chồng. Lúc đầu, những điều tích cực lấn át hẳn những điều tiêu cực. Nhưng theo thời gian, mặt tiêu cực ngày một nhiều lên, và phải sau nhiều năm như thế, tình cảm yêu thương trong tôi mới bắt đầu phai nhạt. Tôi muốn cải thiện những điều chưa ổn, nhưng đồng thời cũng bắt đầu nhận ra giá trị của những khả năng khác. Tôi cứ lưỡng lự qua lại giữa hai lựa chọn ấy!”

Nỗi khát khao điều khả dĩ thường mãnh liệt hơn trong những đánh đổi tình yêu so với phần lớn các kiểu đánh đổi khác. Những đánh đổi trong tình yêu hiếm khi được phân định rõ ràng là “tốt” hay “xấu”, mà thường chỉ là “tốt hơn” hay “tệ hơn”. Điều khiến ta trăn trở khi đưa ra quyết định không nằm ở việc người bạn đời hiện tại tệ đến đâu, mà là ở chỗ ta nhận thấy có thể có một lựa chọn tốt đẹp hơn, chỉ là ta không theo đuổi nó, bởi vì cái giá phải trả có thể quá lớn. Việc từ bỏ điều tốt hơn ấy không vì nó không đáng, mà vì hoàn cảnh bên ngoài khiến lựa chọn ấy trở nên khó khăn hoặc đau đớn.

Một người có thể dần quen với thực tế rằng bạn đời của mình không trung thực bằng mình; người ta vẫn có thể yêu một người không hoàn hảo, thậm chí yêu cả một kẻ tệ bạc. Bởi lẽ, ta không thể thay đổi bản chất con người họ một cách sâu sắc, nên đành chấp nhận họ như chính họ vốn là, và cố gắng yêu lấy họ. Những điều nằm ngoài tầm kiểm soát của ta thường ít gây xáo động mạnh về mặt cảm xúc, bởi đơn giản là chẳng có gì ta có thể làm để thay đổi tình thế. 

Tự do tình cảm rộng mở

Những đổi thay trong xã hội hiện đại đã khiến câu chuyện về sự thỏa hiệp trong tình yêu, đặc biệt là khía cạnh khao khát những điều có thể, trở nên trung tâm và phức tạp hơn bao giờ hết. Lý do chính là bởi ngày nay, ta có quá nhiều lựa chọn khả thi, đến mức thật khó để cảm thấy mãn nguyện với phần tình cảm hiện tại của mình. Thế giới tình yêu với muôn vàn khả năng lấp lánh mời gọi khiến ta choáng ngợp, làm cho việc chấp nhận hiện tại như một điều đủ đầy trở nên thật khó khăn. Càng ngày, khát vọng với cái “có thể có” lại càng lấn át sự trân trọng với chính con người đang ở cạnh bên ta.

Tự do chọn lựa giữa nhiều phương án nghe có vẻ lý tưởng, nhưng cũng mang theo cái giá của riêng nó. Quá nhiều tự do có thể khiến con người rơi vào trạng thái bất định, hoang mang, bất mãn, thậm chí là trầm uất. Vậy nên, việc có quá nhiều lựa chọn đôi khi là con dao hai lưỡi. Thực tế, có lúc việc bổ sung thêm lựa chọn chỉ khiến cho hành trình lựa chọn trở nên mệt mỏi và kém hấp dẫn hơn; dẫn đến việc có những người, đôi khi, lại mong người khác quyết định thay mình.

Chẳng hạn, nhiều người đang sống trong những cuộc hôn nhân nguội lạnh sẽ cảm thấy nhẹ lòng nếu người bạn đời chủ động đề nghị chia tay, hơn là chính họ phải mở lời. Như Barry Schwartz từng phân tích, quá nhiều tự do không hẳn là điều tốt, vì khi không còn ràng buộc nào, tự do trở nên tê liệt và hóa thành một kiểu độc tài tự hủy. Ông cho rằng, trước vô vàn lựa chọn luôn hiện hữu khắp nơi, con người ngày càng không biết cách hài lòng với cái gọi là “tạm đủ tốt”. Họ luôn khát khao sự hoàn hảo. Và chính sự tự do quá đà này đã làm xói mòn những cam kết sâu sắc và cảm giác thuộc về các cộng đồng hay tổ chức, những sợi dây gắn kết tinh thần quan trọng đối với sức khỏe tâm lý của con người. Có lẽ, một kiểu tự do được dẫn dắt bởi lý tưởng và ranh giới lại đem đến sự mãn nguyện và an toàn hơn so với một tự do không giới hạn.

Khi quanh ta luôn thấp thoáng vô số lựa chọn giá trị chỉ cách một ngã rẽ, ta liên tục phải học cách thỏa hiệp, nhất là trong bối cảnh mà cơ hội gần như vô tận, và đâu đó luôn có những câu chuyện thành công rạng rỡ của những người dám từ chối thỏa hiệp để vươn đến một điều tốt hơn. Chính sự phổ biến của những câu chuyện ấy khiến người khác càng khó chấp nhận sự nhún nhường trong tình yêu, và không ít người cuối cùng đành sống một mình. Trước quá nhiều khả năng lấp lánh, có thể nói rằng, con người thời nay đang trải qua nhiều hơn bao giờ hết những thỏa hiệp và tiếc nuối trong tình yêu.

Kết luận

Việc có nhiều lựa chọn hơn đã giúp không ít người tìm thấy tình yêu đích thực của mình, từ đó làm tăng tỷ lệ những cặp đôi vừa cam kết gắn bó vừa thật lòng yêu nhau. Tuy nhiên, số lượng lựa chọn phong phú ấy lại khiến nhiều người khác cảm thấy day dứt trong mối quan hệ hiện tại, vì cái giá phải trả cho việc rời bỏ là quá lớn, mà chẳng có điều gì bảo chứng rằng họ sẽ hài lòng hơn với điều mới. Những người ấy thường phải chấp nhận những thỏa hiệp trong tình yêu. Khi các khả năng cứ lấp ló quanh mình, người ta dễ cảm thấy như thể mình đang phản bội bản thân chỉ vì đã không theo đuổi một lựa chọn khác.

Những suy ngẫm trên phần nào cho thấy sự rối rắm trong đời sống tình cảm của con người thời nay. Phần lớn trường hợp, lời giải không phải là một con đường thẳng tiến đến hạnh phúc. Thay vào đó, câu trả lời thường là những bước điều chỉnh chậm rãi, có khi là sự lưỡng lự, đi tới rồi lại quay về giữa các ngã rẽ trước mặt. Và trong đa số tình huống, thật chẳng dễ để phân định rằng nên ưu tiên cho tình yêu hay cho cuộc sống. Bởi lẽ, tình yêu rất quan trọng, nhưng tình yêu không phải là tất cả những gì ta cần trong đời.

Nguồn: The Love Paradox | Psychology Today