So sánh bản thân với người khác là con đường chắc chắn dẫn đến khổ đau, 5 cách để biến nó thành hành động tích cực

Chúng ta ai rồi cũng trải qua những cảm xúc khó khăn. Nhưng giữa một xã hội đầy nỗi sợ cảm xúc và thời đại bất định như hiện nay, phần lớn chúng ta không biết phải nói gì về những cảm xúc ấy, chứ chưa nói đến chuyện đối diện và xử lý chúng ra sao.

Đó cũng là lý do cộng đồng trực tuyến của Liz Fosslien và Mollie West Duffy, hai người đứng sau tài khoản Instagram @lizandmollie đã trở thành một chốn tụ họp thân thuộc. Họ, cũng như rất nhiều người sáng tạo khác, đã xây dựng nên một không gian để mọi người có thể vừa cười vừa khóc với nhau về những nỗi dằn vặt như cảm giác tội lỗi vì chưa đủ năng suất, sự lo âu thường trực hay sự kiệt sức vì họp Zoom quá nhiều. Dưới đây, Fosslien và Duffy chia sẻ những công cụ giúp bạn hiểu rõ hơn cảm xúc xuất hiện khi bạn so sánh mình với người khác và cách để bước ra khỏi cái vòng luẩn quẩn đó.

Nếu không được nhận diện và chuyển hóa, sự so sánh sẽ khiến bạn khổ sở. Khi thấy ai đó làm tốt hơn mình ở một lĩnh vực nào đó, ta có thể cảm thấy như gốc rễ tâm hồn bị nhổ bật lên một cách đau đớn. Nhưng với những công cụ phù hợp, bạn hoàn toàn có thể dùng sự ghen tị ấy để khám phá ra điều mình thực sự trân quý.

Dưới đây là cách để bạn nhìn vào cơn ghen tị của mình, giải mã nó và biến nó thành động lực tích cực:

1. Lắng nghe những cú chạm mạnh nhất trong lòng

Hai mươi năm trước, khi đang chờ cà phê chảy, một nữ luật sư trẻ vô tình lướt qua tờ tạp chí cựu sinh viên của trường luật nơi cô từng theo học. Khi đọc đến phần viết về một cựu sinh viên hiện đang là nhà văn toàn thời gian, dạ dày cô như rơi xuống tận đáy, nhưng chính khoảnh khắc đó đã dẫn lối cho Gretchen Rubin, người sau này trở thành tác giả bán chạy của New York Times, rẽ sang một hướng đi hoàn toàn mới trong sự nghiệp: trở thành nhà văn.

Đúng vậy, cú rẽ đó không đến từ một buổi nói chuyện với sếp, hay nhờ lời tư vấn từ huấn luyện viên cuộc sống. Nó bắt nguồn từ một cảm giác ghen tị dữ dội với cuộc đời của người khác. Việc so sánh có thể dạy bạn điều gì là thật sự quan trọng với mình, khi bạn cảm thấy ghen tị với ai đó đang làm điều mà sâu thẳm bạn cũng ao ước, dù bạn chưa bao giờ cho phép bản thân thừa nhận điều ấy.

Image: Bug Robbins

Sự tỉnh thức có thể giúp bạn biến cảm xúc thành động lực. Lần tới khi cơn ghen tị trỗi dậy, hãy tự hỏi:

• Họ có điều gì khiến mình cảm thấy mình kém cỏi hơn?
• Mình đang nghĩ rằng điều đó sẽ lấp đầy khoảng trống nào trong mình?
• Mình có thực sự muốn điều họ có không?
• Nếu có, thì mình khao khát đến mức nào, và điều đó có xứng đáng để mình hành động vì nó hay không?

Càng trả lời cụ thể, bạn càng dễ chuyển cảm xúc thành hành động thiết thực và chiến lược rõ ràng.

2. Đừng để sự ghen tị biến thành độc địa

Sự ghen tị xuất phát từ việc so sánh có thể là một nguồn động lực lớn. Nhưng nó cũng dễ dàng khiến ta trở nên cay độc.

Các nhà tâm lý học phân biệt giữa ghen tị lành mạnh khi ta ngưỡng mộ ai đó và muốn noi theo, với ghen tị độc hại khi ta không ưa người khác chỉ vì họ có điều ta ao ước. Đó là sự khác biệt giữa “Họ sống trong một căn hộ trên cao, và thật ngầu khi họ đạt được điều đó” với “Tôi ghét việc nhà họ có tầm nhìn bao quát toàn thành phố, và tôi muốn họ phải khổ sở vì điều đó.”

Nói cho rõ: cả hai dạng ghen tị đều không dễ chịu. Nhưng ghen tị lành mạnh sẽ thúc đẩy ta nỗ lực hơn để vươn lên, trong khi ghen tị độc hại khiến ta trở nên tiêu cực, cay cú và nhỏ nhen.

Chúng ta thường cảm thấy ghen tị độc hại khi ta nhìn cuộc sống với lăng kính của sự khan hiếm, rằng nếu người khác có được thứ gì, nghĩa là phần của ta đã bị lấy mất. Nhưng trong nhiều trường hợp, việc người khác đạt được điều gì đó thực ra là bằng chứng cho thấy: điều đó hoàn toàn có thể với chính ta nữa.

Để chuyển hóa suy nghĩ từ ghen tị độc hại sang ghen tị lành mạnh, hãy thử dùng những câu nói mà độc giả Aya đã chia sẻ:

• “Tôi được truyền cảm hứng từ _____. Có lẽ tôi có thể học hỏi từ họ, hoặc xin họ làm người hướng dẫn mình.”
• “Tôi chưa làm được điều họ làm... chưa phải bây giờ thôi.”
• “Mỗi người đều đang trên hành trình riêng. Tôi biết ơn vì hành trình của chính mình.”
• “Nếu những hình mẫu tôi yêu thích từ bỏ con đường của họ, có lẽ tôi đã chẳng thể được thưởng thức những điều tuyệt vời mà họ tạo ra.”

3. Chọn một mốc so sánh rộng hơn

Khi thấy một người bạn đạt được một cột mốc quan trọng trong đời, thật dễ để bạn cảm thấy mình như đang bị tụt lại phía sau. Nhưng nếu bạn nghĩ đến 10 hay 20 người quen khác, rất có thể nhiều người trong số họ đang ở cùng một giai đoạn với bạn, thậm chí còn đang tận hưởng nó một cách vui vẻ.

Trong một thí nghiệm, các nhà nghiên cứu yêu cầu người tham gia tự đánh giá khả năng chạy bộ của mình. Họ phát hiện ra rằng đa phần mọi người đều tự động so sánh bản thân với người chạy giỏi nhất mà họ biết, rồi kết luận mình “không đủ tốt”. Nhưng khi các nhà nghiên cứu yêu cầu họ liệt kê 10 người chạy bộ mà họ quen biết, rồi nghĩ đến người đứng thứ bảy hay thứ chín trong danh sách ấy, thì cảm giác tồi tệ bỗng chốc tan biến. Việc so sánh bản thân với một nhóm rộng hơn giúp thu hẹp khoảng cách giữa “tôi bây giờ” và điều gọi là “tốt”.

Các nhà tâm lý học cũng nhận thấy việc mở rộng góc nhìn có thể rất hữu ích khi bạn rơi vào trạng thái mà họ gọi là “khó chịu vì thiếu thốn” tức là khi bạn không có được điều mình muốn và cảm thấy tuyệt vọng vì điều đó.

Lần tới, khi bạn ao ước thứ mà ai đó có được, hãy thay câu hỏi “Tại sao mình không có điều đó?” bằng “Mình có đủ chưa?”

Rất có thể, bạn vẫn sống ổn mà không cần đến điều đó và việc thiếu nó hoàn toàn không làm giảm giá trị con người bạn.

4. So sánh những điều cụ thể, chi tiết

Vài năm trước, Liz biết tin một người quen được thăng chức và sắp dẫn dắt một đội 200 người. Cơn ghen tị trào dâng trong cô. “Liệu sự ganh tị này có nghĩa là mình cần thay đổi hết kế hoạch hiện tại không?” cô băn khoăn. “Mình đã sai về bản thân, về điều mình muốn chăng?”

Nhưng sáng hôm sau, Liz thức dậy với một sự chắc chắn: cô không hề muốn đổi chỗ với người kia. Cô không thật sự khao khát công việc điều hành của một nhà quản lý quản lý. Cái mà cô thèm muốn chỉ là sự hào nhoáng, là cái cảm giác được công nhận khi có một thành tựu lớn để công bố với thế giới.

Việc hình dung ra “một ngày điển hình” trong cuộc sống đó đã giúp Liz nhận ra rằng cô không cần thay đổi hoàn toàn hướng đi nghề nghiệp mà chỉ cần tiếp tục theo đuổi con đường hiện tại và tìm cách xuất hiện nhiều hơn, hiện diện nhiều hơn.

Dưới đây là một loạt câu hỏi có thể giúp bạn so sánh một cách sáng suốt hơn:

• Một ngày điển hình trong cuộc sống đó sẽ ra sao?
• Cụ thể, những phần nào trong cuộc sống ấy là điều mình thật sự muốn?
• Và những phần nào là điều mình không muốn có?
• Người đó đã có những kinh nghiệm gì?
• Việc so sánh này dựa trên hình ảnh lý tưởng hóa của chính mình, hay là do kỳ vọng của người khác, của xã hội?
• Mình có thật sự sẵn sàng từ bỏ những điều tốt đẹp mình đang có để đổi lấy điều ấy không?

5. So sánh chính mình hôm nay với chính mình ngày trước

Có thể bạn chưa ở đúng nơi mình mong muốn, nhưng rất có thể bạn cũng không còn ở nơi mình từng đứng nữa. Dừng lại một chút để nhìn lại những gì bạn đã làm được và những kỹ năng bạn đã trau dồi qua hành trình ấy sẽ giúp bạn thấy tự hào về bước tiến của chính mình, và thoát khỏi sự ghen tị độc hại đang níu kéo bạn.

Dù Eliza, một độc giả của chúng tôi, luôn yêu thích núi non, cô đã từng tránh né việc chạy bộ hay leo núi, vì bệnh hen suyễn khiến cô yếu thế hơn so với bạn bè. Mãi đến cuối tuổi hai mươi, cô mới quyết định dấn bước, dù có nghĩa là bước đi chậm hơn người khác.

“Có lẽ tôi sẽ không bao giờ leo nhanh bằng người khác,” cô chia sẻ với chúng tôi. “Tôi sẽ luôn chậm hơn vì thể tích phổi thấp. Người duy nhất mà tôi có thể và nên so sánh, chính là bản thân mình.” Sự kiên trì và thái độ sống mới của Eliza đã đem lại quả ngọt: ngay trước sinh nhật tuổi 30, cô đã hoàn thành một chuyến leo núi kéo dài năm ngày.

Một cách đơn giản để biến kiểu so sánh bản thân này thành thói quen là dành vài phút cuối mỗi tháng để tự hỏi mình những điều sau:

• Trong vài tuần qua, tôi đã học được điều gì?
• Điều gì là khó khăn, và nếu gặp lại, tôi sẽ xử lý khác đi như thế nào với những gì tôi biết hiện tại?
• Tôi đã tiến bộ ở điểm nào?

Đúng là việc so sánh bản thân với người khác là điều khó tránh khỏi, nhưng nếu áp dụng một vài gợi ý trong bài viết này, bạn có thể học cách biến nó thành lợi thế cho chính mình. Hãy nhớ rằng, bạn chỉ đang nhìn thấy phần nổi của tảng băng, đặc biệt là trên mạng xã hội. Người mà bạn thấy cuộc sống thật hoàn hảo trên Instagram có thể đang âm thầm chống chọi với những điều bạn chẳng hề hay biết.

Và sau cùng, một quy tắc nhỏ nhưng hữu ích: hãy cân bằng giữa việc “so sánh lên” (nhìn vào những người có nhiều hơn bạn) với “so sánh xuống” (nhìn vào những người đang kém may mắn hơn bạn).

—
Trích từ cuốn sách mới “Big Feelings: How to Be Okay When Things Are Not Okay” của Liz Fosslien và Mollie West Duffy, được phát hành bởi Portfolio, một ấn phẩm thuộc Penguin Publishing Group, công ty con của Penguin Random House LLC. © Bản quyền thuộc về Liz Fosslien và Mollie West Duffy, 2022. 

Nguồn: Comparing yourself to others is a sure route to misery — 5 ways to turn it into action instead | https://ideas.ted.com/