Tổn thương tuổi thơ làm tổn hại giá trị bản thân như thế nào – và cách hồi phục

Bạn đã bao giờ tự hỏi vì sao thật khó để cảm thấy hài lòng với chính mình, kể cả khi bạn đạt được nhiều thành tựu? Hay vì sao bạn luôn dễ dàng nghi ngờ giá trị của bản thân? Câu trả lời thường bắt nguồn từ thời thơ ấu. Lớn lên mà thiếu vắng tình thương, sự nâng đỡ hay cảm giác an toàn cần thiết có thể làm tổn hại sâu sắc đến lòng tự trọng của bạn. Bài viết này sẽ cùng bạn nhìn lại cách những tổn thương thời thơ ấu đã ảnh hưởng đến cái nhìn của bạn về chính mình, vì sao những trải nghiệm đầu đời lại có sức mạnh lớn như vậy, và điều gì bạn có thể làm để hồi phục và xây dựng lại giá trị bản thân.

Giá Trị Bản Thân Là Gì?

Giá trị bản thân là niềm tin rằng bạn có giá trị, rằng bạn xứng đáng được yêu thương và thuộc về. Những người có giá trị bản thân cao không cảm thấy cần phải liên tục chứng minh bản thân hay tìm kiếm sự chấp thuận từ người khác. Họ tự tin với con người mình, và biết rằng họ vẫn tốt đẹp và đáng quý ngay cả khi bị người khác chỉ trích hay nổi giận. Họ chấp nhận chính mình, không mong cầu sự hoàn hảo, nên họ không tự chỉ trích quá mức.

Giá trị bản thân không đồng nghĩa với tự cao. Nó không có nghĩa là bạn nghĩ mình giỏi hơn ai cả. Nó chỉ đơn giản là bạn nhận ra mình có giá trị – ngay từ chính con người hiện tại.

Source: Mikhail Nilov / Pexels

Biểu hiện của giá trị bản thân có thể là:

• Nhận ra rằng bạn cần và xứng đáng được chăm sóc – và đặt điều đó lên ưu tiên
• Cảm thấy tự tin về chính mình
• Sống thật với bản thân, dù người khác không tán thành
• Mạnh dạn yêu cầu những điều bạn cần hoặc mong muốn
• Chấp nhận bản thân và hiểu rằng mình có giá trị, dù còn nhiều khuyết điểm
• Đón nhận lời khen, tình cảm và sự công nhận từ người khác
• Đối xử với bản thân bằng lòng trắc ẩn khi mắc sai lầm
• Thiết lập ranh giới và tránh xa những ai đối xử tệ với bạn
• Cho phép mình nghỉ ngơi vì bạn biết mình không cần phải chứng minh điều gì cả

Tổn Thương Tuổi Thơ Làm Suy Sụp Giá Trị Bản Thân Như Thế Nào

Giá trị bản thân được hình thành từ thuở ấu thơ. Cách cha mẹ hoặc người chăm sóc đối xử với bạn chính là khuôn mẫu ban đầu cho cảm nhận của bạn về giá trị của chính mình. Nếu bạn được quan tâm, an ủi, bạn sẽ học được rằng mình có ý nghĩa. Nhưng nếu bạn bị bỏ bê, thờ ơ, đối xử thất thường hay khắc nghiệt, bạn sẽ học rằng người khác không đáng tin, rằng nhu cầu của bạn không quan trọng, và rằng bạn không xứng đáng được yêu thương hay chăm sóc.

Trẻ nhỏ không thể hiểu được rằng việc bị ngược đãi hay bỏ rơi không phải là lỗi của chúng. Những đứa trẻ trải qua sang chấn thường lớn lên với niềm tin rằng chính chúng đã gây ra điều đó – vì chúng hư, khó bảo, quá đòi hỏi, ngu ngốc, xấu xí, hay có điều gì đó sai lệch trong con người mình.

Lạm dụng ngôn ngữ cũng hủy hoại giá trị bản thân. Khi bạn liên tục bị nói rằng bạn có vấn đề, thật khó để không tin những lời đó là sự thật. Những điều tàn nhẫn người khác từng nói khi bạn còn nhỏ thường trở thành những lời chỉ trích bạn lặp lại với chính mình sau này.

Gia đình – những người lẽ ra phải yêu thương và chăm sóc bạn vô điều kiện – lẽ ra phải để tâm đến cảm xúc của bạn, động viên bạn, trân trọng con người bạn và những điều bạn quan tâm. Khi gia đình không làm được điều đó, bạn sẽ thấy bối rối và thường đổ lỗi cho chính mình. Trẻ con không thể dám trách cha mẹ, vì các em phụ thuộc vào họ. Thế là bạn cố gắng hơn nữa để làm vừa lòng, để được yêu thương và chấp nhận.

Lớn lên trong tổn thương, giá trị bản thân của bạn bị đặt trong tay người khác. Cách người ta đối xử tệ với bạn lại trở thành “bằng chứng” rằng bạn không xứng đáng được yêu, không đáng được tôn trọng hay trân trọng. Nhưng thực ra, sự ngược đãi trong thời thơ ấu là thất bại của người lớn, không phải lỗi của đứa trẻ.

Hơn nữa, nếu cha mẹ hoặc người nuôi dưỡng bạn cũng không yêu thương chính họ, họ sẽ không thể dạy bạn cách yêu chính mình. Thay vào đó, họ có thể dạy bạn cảm giác xấu hổ về con người mình, cổ vũ sự cầu toàn, và dùng hình phạt khắc nghiệt để kiểm soát bạn.

Làm Sao Để Tăng Cường Giá Trị Bản Thân

Xây dựng lại giá trị bản thân là một hành trình cần sự chủ động. Bạn không thể chờ đến lúc cảm thấy “xứng đáng” mới bắt đầu chăm sóc bản thân hay thiết lập ranh giới. Ngược lại, chính việc chăm sóc bản thân và đặt ranh giới mới giúp bạn từng bước xây dựng lại giá trị của mình. Dù bạn chưa cảm thấy đủ mạnh mẽ, hãy cố gắng bắt đầu từ những điều sau:

• Tập chấp nhận bản thân. Bạn không cần hoàn hảo để có giá trị. Ai cũng có thiếu sót và mắc sai lầm, nhưng ai cũng đáng quý theo cách riêng.
• Hiểu rằng giá trị bản thân không phải là điều bạn phải kiếm được. Bạn không cần chứng minh mình với ai cả. Giá trị của bạn không nằm ở thành tích hay vị trí xã hội. Mỗi con người đều xứng đáng được yêu thương và tôn trọng – kể cả bạn.
• Ưu tiên chăm sóc bản thân. Tự chăm sóc không chỉ tốt cho sức khỏe, mà còn là một thông điệp gửi đến chính bạn: “Tôi xứng đáng được quan tâm. Tôi đáng được hạnh phúc và khỏe mạnh.”
• Biết yêu cầu điều bạn cần. Bạn có nhu cầu, và những nhu cầu đó là chính đáng. Hãy học cách lắng nghe bản thân, đừng phán xét, và can đảm lên tiếng khi cần sự giúp đỡ.
• Thiết lập ranh giới. Ranh giới là cách bạn cho người khác thấy cách bạn muốn được đối xử – điều gì được phép và điều gì không. Đó là tấm khiên bảo vệ bạn khỏi sự tổn thương, và là biểu hiện rõ ràng của giá trị bản thân. Hãy bắt đầu từ những điều nhỏ nhặt, rồi dần dần bạn sẽ đủ sức nói ra điều lớn lao hơn.
• Nói những lời tốt đẹp với chính mình. Hãy để ý đến cách bạn nói chuyện với bản thân. Cố gắng nói những lời tử tế như cách bạn nói với người thân yêu. Bạn có thể thấy mình “xứng đáng” bị chỉ trích, nhưng đó chỉ là thói quen từ việc từng bị người khác làm tổn thương – và bạn có thể thay đổi nó.
• Đón nhận lời khen và sự yêu thương – nhưng đừng phụ thuộc vào đó. Khi ai đó nói điều tốt về bạn, hãy tin rằng họ đang nói thật. Đừng vội phủ nhận chỉ vì bạn cảm thấy không xứng đáng. Tuy nhiên, hãy nhớ rằng giá trị bản thân không nên chỉ dựa vào cái nhìn của người khác.

Xây dựng lại giá trị bản thân sau tổn thương tuổi thơ không dễ, nhưng hoàn toàn có thể. Bằng cách hiểu nguồn gốc của những tổn thương trong lòng, đối xử với chính mình bằng sự kiên nhẫn và bắt đầu tập sống theo cách mới, bạn có thể dựng lại một cảm nhận mạnh mẽ và lành mạnh hơn về con người mình.

Nguồn: How Childhood Trauma Damages Self-Worth and How to Heal It | Psychology Today

Tác giả: Sharon Martin, DSW, LCSW