Con cái trưởng thành thực sự “nợ” cha mẹ bao nhiêu?

Ý chính
– Nhiều bậc cha mẹ không biết cách làm cha mẹ khi con cái đã trưởng thành.
– Có những bậc phụ huynh khiến con mình thấy… áy náy vì đã lớn lên.
– Lòng biết ơn không nên trở thành một gánh nặng khiến người ta ước gì cha mẹ chưa từng hy sinh điều gì cho mình.

Mẹ của một người phụ nữ mà tôi quen từng nói với con gái rằng: “Những năm tháng con còn nhỏ là quãng thời gian tuyệt vời nhất trong cuộc đời của cả cha mẹ lẫn con, nhưng lúc ấy con lại không hề nhận ra.” “Vậy có phải hồi mẹ còn nhỏ cũng là quãng thời gian hạnh phúc nhất đời mẹ không?” – người con gái đáp lại. Câu hỏi khiến người mẹ bối rối. Bởi từ trước đến nay, bà luôn tin rằng khi bà còn trẻ và các con còn nhỏ là thời điểm đẹp đẽ nhất trong đời mình. Và với cái ích kỷ nhẹ nhàng, gần như vô thức mà đôi khi ta dành cho người thân, bà ngầm cho rằng: những gì là tốt nhất với bà, chắc hẳn cũng phải là tốt nhất với các con.

Phản ứng của cô con gái khiến người mẹ khựng lại. Bà chợt nhận ra, nếu chính bà cũng chẳng muốn quay về làm một đứa trẻ, thì có lẽ, những đứa con trưởng thành của bà cũng vậy. Chỉ là trước giờ, bà chưa từng nghĩ theo hướng đó. Lẽ ra bà nên nghĩ đến điều ấy.

Dù đôi lúc ta có xu hướng nhìn về tuổi thơ với một chút hoài niệm, thì sự thật là: những năm tháng đầu đời hiếm khi là quãng thời gian đẹp nhất trong cuộc đời một con người. Nếu thật sự có ai cho rằng tuổi thơ là giai đoạn hạnh phúc nhất, thì rất có thể cuộc đời họ về sau đã không mấy suôn sẻ. Nhiều người ước mình trẻ lại, nhưng ít ai muốn làm đứa bé 5 tuổi hay 7 tuổi một lần nữa—dù chúng ta vẫn hay lãng mạn hóa ký ức mẫu giáo. Trẻ con biết rằng rồi chúng sẽ lớn lên, và có quyền tự do sắp xếp cuộc sống theo ý mình. Và chúng mong đợi điều đó.

Tuy nhiên, sự tỉnh ngộ ấy chỉ tạm thời thay đổi hành vi của người mẹ mà tôi vừa kể. Bà là kiểu phụ huynh mà ký ức về quá khứ hiện lên quá lớn, đến mức khiến những đứa con giờ đã trưởng thành cảm thấy… có lỗi chỉ vì mình đã khôn lớn.

Lưu luyến tuổi trẻ

Một phần lý do khiến cha mẹ thường sống trong ký ức về thời con cái còn nhỏ có lẽ là vì: người ta thường sinh con khi đang ở độ tuổi mà nếu được chọn, nhiều người sẽ muốn quay lại—tuổi thanh xuân.
Khó mà phân biệt được, rốt cuộc người ta thích cảm giác có con nhỏ, hay đơn giản là thích cảm giác… còn trẻ. (Tôi đoán rằng những ai sinh con lần đầu ở tuổi ngoài 40 có lẽ sẽ không nhiều hoài niệm về tuổi thơ của con, vì một phần trong họ thèm được quay về làm một cô/cậu 27 tuổi không vướng bận con cái hơn là một ông bố, bà mẹ 41 tuổi nuôi trẻ lên ba.)

Cũng có người chỉ đơn giản là muốn giữ con cái luôn gần bên, và sống cuộc đời của mình qua cuộc sống của con.
Trong một bài luận có tên Làm sao để già đi, triết gia Bertrand Russell—người sống đến 98 tuổi—cũng từng nhận xét tương tự: có người níu kéo tuổi trẻ “với hy vọng hút được sinh lực từ sự sống động của nó.”

Russell viết tiếp: “Khi con cái trưởng thành, chúng muốn sống cuộc đời của riêng mình. Nếu ta cứ tiếp tục quan tâm đến chúng như khi chúng còn nhỏ, ta sẽ dễ trở thành gánh nặng… Tôi không nói rằng ta nên thờ ơ với chúng, nhưng sự quan tâm ấy nên là sự quan sát lặng lẽ, nếu có thể thì nên mang tính sẻ chia chứ đừng quá đỗi cảm xúc. Ở loài vật, khi con non đủ khả năng tự lo, chúng sẽ trở nên dửng dưng với con mình. Nhưng với loài người, vì tuổi thơ kéo dài quá lâu, điều đó trở nên khó khăn hơn.”

Lời khuyên hợp lý của Russell về tuổi già là: ta nên duy trì những “mối quan tâm phi cá nhân gắn liền với các hoạt động phù hợp.” Và sau đó, ông viết tiếp: “Nhưng nếu bạn là người không thể có những mối quan tâm kiểu đó, thì có lẽ cuộc đời bạn sẽ trở nên trống rỗng, trừ khi bạn bận tâm đến con cháu. Trong trường hợp đó, bạn phải hiểu rằng, dù bạn vẫn có thể giúp đỡ chúng bằng những việc thiết thực—như chu cấp tiền bạc hay đan áo len—thì bạn không nên kỳ vọng rằng chúng sẽ thật sự thích thú khi ở bên bạn.”

Russell có lẽ hơi bi quan ở đoạn này. Bởi thực tế, ta hoàn toàn có thể—và thậm chí là rất—yêu mến khoảng thời gian bên cha mẹ khi đã trưởng thành. Có những bậc cha mẹ trở thành người bạn thân thiết nhất của con cái khi chúng lớn lên. (Dù ngay ở đây, cũng cần một chút cẩn trọng: tôi biết một trường hợp người mẹ gắn bó với con trai đến mức anh không thể yêu nổi bất kỳ người phụ nữ nào khác ngoài mẹ mình, và phải đợi đến khi bà qua đời—lúc ấy anh đã ngoài 40—mới có thể kết hôn.)

Tôi nghĩ rằng sẽ dễ trở thành bạn với con cái trưởng thành hơn nếu ta kể với chúng về những điều ta yêu thích, những ước mơ từng có, hay tuổi trẻ của chính mình—chứ không phải tuổi thơ của con. Khi đó, cả hai có thể gặp nhau như hai con người độc lập. Cứ nhắc mãi rằng con từng là đứa trẻ của ta, thực ra chẳng phải là cách hay để xây dựng một tình bạn.

Dù sao đi nữa, việc cứ bám lấy con cháu như tâm điểm của đời mình thường không đem lại kết quả tốt. Những bậc cha mẹ khiến con cái cảm thấy mình là niềm hy vọng cuối cùng còn sót lại trong cuộc sống của cha mẹ — rất tiếc — khó có thể trở thành những người bạn đáng mến, cũng giống như bất kỳ ai có kiểu ứng xử “bám víu” trong các mối quan hệ. Ngược lại, những người cha, người mẹ dám học một ngôn ngữ mới, tham gia câu lạc bộ đánh bài, đi du lịch, hoặc đơn giản là tìm kiếm niềm vui từ những điều không liên quan đến con cái, thường được yêu mến hơn nhiều.

Có thực sự tồn tại món nợ mang tên biết ơn?

Cách đây vài năm, một người phụ nữ ở Trung Quốc đã thuyết phục tòa án buộc con gái trưởng thành của mình phải “bồi thường tài chính và đến thăm mẹ hai tháng một lần (cùng ít nhất hai dịp lễ lớn mỗi năm).”

Phần lớn cha mẹ sẽ không viện tới pháp luật để yêu cầu điều tương tự, nhưng vẫn có những người khăng khăng cho rằng con cái “nợ” họ những lần thăm viếng, thậm chí là quyền can thiệp vào những quyết định lớn trong đời con. Họ tin rằng, một người con tốt phải hoàn thành bổn phận hiếu thảo và lòng biết ơn.

Nhưng rốt cuộc, con cái thực sự “nợ” cha mẹ điều gì, nếu có?

Lòng biết ơn là một chủ đề mong manh, cả ở đây lẫn ở khắp nơi. Khi cả người cho lẫn người nhận đều là người tử tế, thì người ban tặng sẽ không mong cầu đền đáp, còn người nhận sẽ ghi lòng và sống cho phải đạo. Nhưng đôi khi, mọi chuyện lại không đơn giản như vậy—kể cả trong những mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái trưởng thành.

Có những trường hợp cha mẹ đã không làm tròn bổn phận nuôi dạy con, và khi ấy, việc một đứa trẻ trưởng thành cắt đứt liên lạc có thể là điều chính đáng. Nhưng đây là số ít. Đa số cha mẹ đều làm tương đối ổn trong những năm tháng con còn nhỏ. Vấn đề nằm ở chỗ: nhiều người không biết cách làm cha mẹ khi con đã lớn.

Quan trọng hơn, có những bậc cha mẹ mong đợi một kiểu biết ơn rất đặc biệt—một kiểu biết ơn làm tổn thương lợi ích của con cái.

George Eliot đã khắc họa kiểu đòi hỏi này trong cuốn tiểu thuyết The Mill on the Floss. Trong truyện, một chàng trai tên Philip Wakem, nhạy cảm và mang dị tật bẩm sinh, bày tỏ mong muốn cưới Maggie Tulliver, một cô gái trẻ mà anh yêu. Cha của Philip là một luật sư nổi tiếng, đã luôn ủng hộ con và tạo điều kiện để Philip theo đuổi đam mê nghệ thuật. Nhưng ông cũng từng có những xung đột gay gắt với cha của Maggie và nổi giận trước viễn cảnh con mình kết hôn với con gái của kẻ thù. Ông thốt lên: “Đây là cách con báo đáp tất cả những gì cha đã dành cho con ư?”

Philip đáp: “Không, thưa cha… Con không nghĩ đó là sự báo đáp. Cha đã rất rộng lượng với con, và con luôn tin rằng đó là vì cha muốn con có được hạnh phúc trong chừng mực hoàn cảnh cho phép, chứ không phải là món nợ con phải trả bằng cách hy sinh mọi cơ hội hạnh phúc của mình chỉ để chiều theo những cảm xúc mà con không thể nào chia sẻ cùng cha.”

Người cha vẫn khăng khăng rằng hầu hết con trai sẽ đứng về phía cha trong trường hợp như vậy, nhưng Philip thì không. Cách hành xử như của cha Philip, chỉ vì giận dữ mà quay lưng với mong ước sống còn của con, có thể phủ bóng lên tất cả những điều tốt đẹp ông từng làm cho con mình. Đó chính là điều tôi muốn nhấn mạnh: Khi cha mẹ đứng giữa con cái và điều mà chúng xem là ý nghĩa sống của mình, thì dù từng làm được bao nhiêu điều tốt đẹp đi nữa, người làm cha mẹ cũng có thể vô tình gạt bỏ tất cả.

Nhân vật Philip, người cần sự chúc phúc từ cha vì bản thân không thể tự lo cho gia đình do tật nguyền, đã nói với cha mình như sau: “Nếu điều khiến cha hả hê là hủy hoại thứ duy nhất cho cuộc đời con có ý nghĩa… thì đúng là cha hoàn toàn có thể tước đi khỏi con điều duy nhất khiến con muốn tiếp tục sống.”

Cái giá phải trả cho một món nợ mang tên biết ơn không nên là một gánh nặng khiến người nhận ước gì cha mẹ chưa từng làm điều gì cho họ.

Vì thế, cũng có những tình huống mà chính sự khăng khăng đòi hỏi biết ơn—nhất là một kiểu biết ơn cụ thể—sẽ khiến người cha, người mẹ đánh mất quyền được mong chờ điều đó. Bởi hành vi ấy đã làm tiêu tan những điều tốt đẹp từng được vun đắp, và theo nghĩa nào đó, đã tự tay xóa bỏ món nợ năm xưa. 

Nguồn: How Much Do Adult Children Really Owe Their Parents | Psychology Today