Làm sao để kéo dài cuộc đời

Cách thông thường mà ta hay dùng để kéo dài cuộc đời là cố gắng sống thêm nhiều năm nữa – thường bằng cách ăn nhiều ngũ cốc, bông cải xanh, đi ngủ sớm và chạy bộ dưới mưa. Nhưng cách tiếp cận này có thể trở nên hoài phí, không chỉ vì cái chết không dễ dàng bị đẩy lùi bằng cải xoăn, mà sâu xa hơn, vì phương pháp tốt nhất để kéo dài cuộc sống không nằm ở việc cố gắng nối thêm năm tháng vào cuối hành trình.

Một trong những sự thật cơ bản nhất về thời gian chính là, dù ta cố gắng đo lường nó như một đại lượng khách quan, thời gian không phải lúc nào cũng mang lại cảm giác trôi qua với cùng một tốc độ. Năm phút có thể kéo dài như cả một giờ; trong khi mười giờ lại có thể lướt qua chỉ như năm phút. Một thập kỷ có thể trôi qua như hai năm, nhưng đôi khi chỉ hai năm thôi lại có sức nặng như cả nửa thế kỷ. Và cứ thế.

Nói cách khác, trải nghiệm chủ quan của ta về thời gian rất ít khi tương đồng với cách ta đo lường nó trên đồng hồ. Thời gian trôi nhanh hay chậm tùy thuộc vào những biến động của tâm trí con người: nó có thể bay vút như một cơn gió, hoặc kéo lê như dây chuyền trì trệ. Nó có thể tan biến như làn khói mờ ảo hoặc đạt đến độ dày đặc khó phai.

Nếu mục tiêu là kéo dài cuộc sống, thì – bất kể các chuyên gia dinh dưỡng khuyên nhủ điều gì – ưu tiên hàng đầu không phải là thêm vào những đơn vị thời gian thô sơ, mà là đảm bảo rằng bất kỳ năm tháng nào còn lại đều mang cảm giác đủ sâu sắc và ý nghĩa. Mục tiêu không phải là tăng số lượng năm mà là "làm dày" những năm tháng hiện tại, thay vì cố gắng níu kéo thêm vài năm từ bàn tay lạnh lẽo của tử thần.

Vậy tại sao thời gian lại có tốc độ khác nhau đến thế? Câu trả lời nằm ở tuổi thơ. Mười năm đầu đời gần như luôn mang cảm giác dài hơn bất kỳ thập kỷ nào khác trong đời. Những năm tháng tuổi thiếu niên có thể nhanh hơn một chút nhưng vẫn còn kéo dài. Thế nhưng, đến khi bước vào tuổi 40, thời gian bắt đầu phi nước đại; và khi ta đạt 60, nó như lao đi trong một cơn cuồng phong.

Sự khác biệt về tốc độ không phải là điều bí ẩn: nó liên quan đến sự mới mẻ. Những ngày tháng càng được lấp đầy bởi những trải nghiệm mới lạ, bất ngờ và thử thách, thì chúng càng trở nên dài hơn. Ngược lại, những ngày giống hệt nhau sẽ nhanh chóng trôi qua như một làn sương mờ không dấu vết. Tuổi thơ mang cảm giác kéo dài vô tận bởi vì đó là nơi chứa đựng vô số điều mới mẻ: những ngày bình thường nhất cũng đầy ắp những phát hiện và cảm giác phi thường. Đó có thể là lần đầu tiên ta khám phá khóa kéo trên chiếc áo len, lần đầu giữ hơi thở dưới nước, lần đầu nhìn mặt trời qua lớp vải mỏng của khăn tắm hay ấn ngón tay vào lớp bột trét kính cửa sổ. Tuổi thơ – dày đặc với những kích thích giác quan – có thể khiến một thập kỷ trở nên dài như ngàn năm.

Nhưng đến tuổi trung niên, mọi thứ đã trở nên quen thuộc hơn rất nhiều. Ta có thể đã bay vòng quanh thế giới vài lần, không còn hào hứng với việc ăn một quả dứa, sở hữu một chiếc xe hơi hay bật tắt công tắc đèn. Ta đã biết về các mối quan hệ, kiếm tiền và chỉ dẫn người khác phải làm gì. Kết quả là, thời gian trôi qua không chút thương tiếc.

Một giải pháp thường được gợi ý lúc này là hãy tập trung tìm kiếm những nguồn cảm hứng mới. Ta không thể cứ tiếp tục sống những ngày tháng quen thuộc, nhỏ bé và vì thế, trôi qua quá nhanh trong một phạm vi hạn hẹp; ta cần trở thành những nhà thám hiểm, những kẻ phiêu lưu. Ta phải đến Machu Picchu, Angkor Wat, Astana hay Montevideo, cần tìm cách bơi cùng cá heo hoặc ăn một bữa tiệc 13 món tại một nhà hàng nổi tiếng ở trung tâm Lima. Có lẽ chỉ như vậy thời gian mới ngừng cuộc phi nước đại tàn nhẫn.

Nhưng điều đó lại mang trong nó một ý niệm về sự mới mẻ vừa không công bằng, vừa tốn kém và cuối cùng là bất khả thi. Dù có đi qua tuổi trung niên, ta chắc chắn đã nhìn thấy nhiều điều quanh mình, nhưng – may mắn thay – ta hầu như chưa thực sự nhận ra chúng. Ta có lẽ đã chỉ thoáng qua những phép màu của cuộc sống hiện hữu ngay trước mắt và mặc định, một cách sai lầm, rằng mình đã biết tất cả về chúng. Ta tưởng rằng mình đã hiểu thành phố mình đang sống, những người mình tiếp xúc và, đại khái, ý nghĩa của mọi thứ.

Nhưng tất nhiên, ta chỉ mới lướt qua bề mặt. Ta đã chán chường với một thế giới mà ta thậm chí chưa bắt đầu tìm hiểu. Và đó, trong số những lý do khác, là lý do tại sao thời gian lại đang phi nhanh như vậy.

Những người tiên phong trong việc làm cuộc sống “dài hơn” theo cách ý nghĩa không phải là các chuyên gia dinh dưỡng, mà là các nghệ sĩ. Ở đỉnh cao, nghệ thuật là công cụ nhắc nhở ta về những điều mình đã bỏ sót, khiến ta mở lại đôi mắt và nhận ra vẻ đẹp tiềm ẩn ở chính những điều ta đã ngừng quan tâm. Nó giúp ta hồi sinh sự nhạy cảm điên cuồng mà ta từng có khi còn là những đứa trẻ. Đó là Cézanne nhìn thật kỹ vào những trái táo, như thể ông chưa từng thấy một quả táo trước đây, và khuyến khích ta làm điều tương tự. Đó là Van Gogh mê mẩn với những quả cam. Hay Albrecht Durer, nhìn – như chỉ có trẻ con mới nhìn – thật kỹ vào một cục đất.

Ta không cần phải trở thành nghệ sĩ để học bài học quý giá nhất của họ, đó là học cách quan sát, sống với đôi mắt rộng mở – và nhờ đó, tận hưởng thời gian. Không cần có ý định tạo ra thứ gì đó để trưng bày, ta vẫn có thể, như một phần của mục tiêu sống có ý thức hơn, đi bộ quanh một khu phố lạ, hỏi một người bạn cũ về một khía cạnh trong cuộc sống của họ mà ta chưa từng tò mò, nằm ngửa trên sân vườn ngắm sao hay ôm người bạn đời theo một cách mà ta chưa từng thử. Cần có trí tưởng tượng rất nghèo nàn mới nghĩ rằng ta phải đến Machu Picchu để tìm kiếm điều mới mẻ.

Trong tiểu thuyết Thằng Ngốc của Fyodor Dostoevsky, một tử tù, ngay trước khi bị hành quyết, đã thốt lên: “Nếu ta không phải chết thì sao? Nếu cuộc đời này được trả lại cho ta – thật là một sự vô tận!... Ta sẽ biến từng phút thành cả một đời người…” Đứng trước cái chết, kẻ khốn khổ ấy nhận ra rằng, với đủ sự tưởng tượng và trân trọng, từng phút thôi cũng có thể biến thành cả một cõi thời gian.

Cố gắng sống lâu hơn là điều hợp lý. Nhưng ta đang vận hành với một khái niệm sai lầm về sự “dài lâu”. Dù có sống đến ngàn tuổi, ta vẫn có thể than phiền rằng tất cả trôi qua quá nhanh. Điều ta cần nhắm đến là sống một cuộc đời “cảm thấy dài” vì ta đã biết cách làm nó dày đặc với sự trân trọng cởi mở và lòng hiếu kỳ không thành kiến – thứ mà những đứa trẻ năm tuổi vốn dĩ biết cách mang theo tự nhiên. Ta cần dừng lại và nhìn vào khuôn mặt của nhau, ngắm bầu trời chiều, ngạc nhiên trước những xoáy nước và sắc màu của dòng sông, dám hỏi những câu mở ra tâm hồn. Ta không cần thêm năm tháng; ta cần làm đậm đặc thời gian còn lại bằng cách đảm bảo rằng mỗi ngày đều được sống một cách trọn vẹn – điều mà ta có thể làm được qua một hành động đơn giản nhưng vĩ đại: bắt đầu nhận ra tất cả những gì ta chỉ mới nhìn thấy.

Nguồn: HOW TO LENGTHEN YOUR LIFE – The School Of Life