12 dấu hiệu của một bậc cha mẹ độc hại

Không phải mọi mối quan hệ cha mẹ - con cái đều ấm áp và đầy tình thương. Đôi khi, chính những người sinh thành lại là nguồn gốc của tổn thương sâu kín nhất. Những bậc cha mẹ độc hại thường không tôn trọng con mình như một con người riêng biệt. Họ không biết thỏa hiệp, không chịu nhận trách nhiệm về hành vi của mình, và rất hiếm khi nói lời xin lỗi. Nhiều người trong số họ mắc rối loạn tâm lý hoặc vướng vào các tệ nạn nghiêm trọng như nghiện ngập.

Ai trong chúng ta cũng ít nhiều chịu ảnh hưởng từ cách nuôi dạy của cha mẹ. Nhưng nếu thời thơ ấu là một quãng đời đầy tổn thương, ta sẽ mang theo trong mình những vết thương tinh thần chưa lành. Và khi chưa được chữa lành, cha mẹ độc hại có thể tiếp tục gây đau đớn cho ta theo những cách khiến việc trưởng thành và hồi phục trở nên khó khăn hơn.

Khi lớn lên trong một môi trường gia đình rối loạn, ta có thể không nhận ra điều đó. Nó quen thuộc đến mức ta tưởng là bình thường. Có thể ta còn phủ nhận, không biết rằng mình từng bị tổn thương về mặt cảm xúc – nhất là khi nhu cầu vật chất của ta vẫn được đáp ứng đầy đủ.

Những Hành Vi Độc Hại

Dưới đây là những câu hỏi bạn có thể tự hỏi về cách cư xử của cha mẹ mình. Nếu những điều này lặp đi lặp lại trong thời gian dài, chúng có thể bào mòn lòng tự trọng của bạn:

• Họ có hay phản ứng thái quá, làm to chuyện không?
• Họ có dùng cảm xúc để thao túng bạn không?
• Họ có thường xuyên đòi hỏi quá mức hoặc vô lý?
• Họ có tìm cách kiểm soát bạn theo kiểu “theo ý tao hoặc cút đi”?
• Họ có hay chỉ trích, so sánh bạn với người khác?
• Họ có thực sự lắng nghe bạn với sự quan tâm chân thành?
• Họ có dùng cảm giác tội lỗi, giả vờ làm nạn nhân để thao túng?
• Họ có thường xuyên đổ lỗi hoặc công kích bạn?
• Họ có dám chịu trách nhiệm và nói lời xin lỗi khi sai?
• Họ có tôn trọng ranh giới cảm xúc và thể chất của bạn?
• Họ có phớt lờ cảm xúc và nhu cầu của bạn?
• Họ có đố kỵ hoặc ganh đua với chính bạn?

Tách Mình Ra Khỏi Cha Mẹ Độc Hại

“Tách ra” là một khái niệm cảm xúc, không liên quan gì đến khoảng cách địa lý. Nó có nghĩa là: không phản ứng, không cảm thấy có lỗi, không mang trách nhiệm về cảm xúc, mong muốn hay nhu cầu của người khác.

Cha mẹ rất dễ khiến ta tổn thương – vì chính họ là người tạo nên những điểm yếu đó trong ta từ khi còn nhỏ. Việc giữ vững lập trường với cha mẹ thường khó hơn với bạn bè hay người yêu, vì ta luôn ở thế yếu hơn. Dù bạn có sống xa đến đâu, về mặt cảm xúc, bạn vẫn có thể bị kéo ngược lại và thấy mình không thể thoát ra.

Mạnh Mẽ Đặt Ranh Giới

Có lúc, việc giữ cho mình hành xử lành mạnh khi ở cạnh cha mẹ là điều không tưởng. Những ranh giới cá nhân đầu tiên của ta thường được học trong chính gia đình. Khi ta thay đổi, đặc biệt là với cha mẹ, họ có thể chống đối. Có thể mẹ bạn gọi điện mỗi ngày, anh chị em vòi tiền, hoặc có người thân nghiện ngập cần giúp đỡ. Trong khi bạn bối rối tìm cách giữ vững giới hạn mới, họ có thể chỉ trích, đổ lỗi cho bạn, hay cho người yêu, bác sĩ tâm lý của bạn.

Rời bỏ cha mẹ độc hại chưa bao giờ là điều dễ dàng. Nhưng đôi khi, chỉ khi có khoảng cách, bạn mới có thể thiết lập những ranh giới mà mình không thể nói ra bằng lời. Một số người chọn cách cắt đứt hoàn toàn vì nỗi đau tuổi thơ chưa được hóa giải. Tuy cách này có thể giảm bớt áp lực tức thời, nhưng những tổn thương gốc rễ vẫn còn đó và có thể ảnh hưởng đến mọi mối quan hệ khác trong đời bạn.

Nhiều chuyên gia trị liệu gia đình cho rằng cách lý tưởng nhất để tách mình ra khỏi ảnh hưởng độc hại là làm việc với chính bản thân trong trị liệu. Sau đó, bạn có thể trở về thăm cha mẹ và áp dụng những gì đã học được. Tôi từng chứng kiến những người ban đầu không dám quay về nhà, dần dần chuyển từ việc miễn cưỡng ở lại, đến việc từ chối khéo léo, rồi thoải mái ở khách sạn hoặc nhà bạn bè mà không thấy tội lỗi. Cuối cùng, có người thậm chí có thể ở lại nhà cha mẹ và tận hưởng điều đó.

Khi Trở Về Thăm, Hãy Quan Sát

Hãy để ý đến những quy tắc ngầm, những khuôn mẫu giao tiếp và ranh giới trong gia đình bạn. Hãy thử cư xử khác đi so với “vai diễn” bạn từng đảm nhận thời nhỏ. Nhìn lại cách bạn đối phó với lo âu – bạn đang lặp lại điều gì? Hỏi mình: “Mình đang sợ điều gì?” Hãy nhớ: bạn không còn là đứa trẻ nữa. Bạn giờ đây là một người trưởng thành có quyền lực. Bạn có thể đứng dậy và bước ra khỏi cánh cửa – điều bạn từng không làm được khi còn bé.

Nếu cha mẹ bạn còn đang nghiện ngập hoặc có hành vi lạm dụng, hãy xác định rõ ranh giới của bạn. Bạn thấy thoải mái khi ở lại một ngày, một giờ hay chỉ là một cuộc gọi ngắn? Có những người con trưởng thành chọn không nói chuyện hoặc đến gần cha mẹ nếu họ đang uống rượu hay dùng chất kích thích. Có thể bạn bị anh chị em gây áp lực phải “cứu” cha mẹ, hoặc chính bạn cũng thấy khó lòng dứt bỏ. Trong những tình huống phức tạp này, việc trò chuyện với nhà trị liệu hoặc những người có cùng hoàn cảnh sẽ rất hữu ích.

Một Vài Sự Thật Khi Có Cha Mẹ Độc Hại

Sự chữa lành bắt đầu từ chính bạn – từ cảm xúc và nhận thức của bạn. Đôi khi, chỉ cần bạn thay đổi là đủ. Điều đó không đồng nghĩa rằng cha mẹ bạn sẽ thay đổi, nhưng bạn thì sẽ. Có lúc bạn cần tha thứ, có khi cần một cuộc trò chuyện rõ ràng. Dưới đây là những điều đáng suy ngẫm về mối quan hệ với cha mẹ:

• Bạn không cần cha mẹ phải lành lặn thì mình mới được sống bình yên.
• Việc cắt đứt quan hệ không thể chữa lành mọi thứ.
• Bạn không phải là bản sao của cha mẹ.
• Bạn cũng không phải là những lời lẽ độc ác mà họ từng gán cho bạn.
• Bạn không cần phải “yêu thích” cha mẹ, nhưng có thể bạn vẫn còn yêu họ.
• Cha mẹ đang nghiện ngập hay lạm dụng có thể khiến bạn bị kích hoạt tổn thương. Hãy đặt ranh giới và giữ sự tỉnh táo.
• Bạn không thể thay đổi hay cứu vớt người thân.
• Đối lập với tình yêu không phải là thù ghét, mà là sự dửng dưng.
• Căm ghét người khác sẽ khiến bạn khó lòng yêu thương chính mình.
• Giận dữ và oán trách chưa được hóa giải sẽ chỉ làm đau chính bạn.

Bạn xứng đáng với một cuộc sống lành mạnh và bình yên – kể cả khi điều đó đồng nghĩa với việc bước ra khỏi bóng râm của những người đã từng khiến bạn tổn thương. Và hành trình đó, bắt đầu từ chính bạn.

©Darlene Lancer 2018. Adapted from Lancer, D., Codependency for Dummies 2nd Edition (2014), Wiley & Sons Publishers

Image: Rawpixel.com/Shutterstock

Nguồn: 12 Signs of a Toxic Parent | Psychology Today