3 lý do khiến con người tự hủy hoại mối quan hệ của mình

Những điểm chính:

• Xu hướng tự hủy hoại mối quan hệ có thể trở thành một lối mòn kéo dài, làm giảm chất lượng cuộc sống.
• Chỉ với 12 câu hỏi đơn giản, bạn có thể tự đánh giá bản thân trên 3 khía cạnh của hành vi này.
• Khi hiểu rõ những yếu tố này, bạn có thể rút ra bài học và thay đổi kết cục của chính mình.

Có những người luôn gặp khó khăn trong việc duy trì một mối quan hệ. Họ khao khát sự gắn kết, nhưng đồng thời lại vô thức hành động theo cách đẩy mối quan hệ đến bờ vực tan vỡ. Hành vi này thường khiến người bạn đời của họ hoang mang, không hiểu tại sao mình lại bị đẩy ra xa mà chẳng có lý do rõ ràng. Nhưng ngay cả bản thân người có xu hướng tự phá hủy mối quan hệ cũng có thể không nhận ra điều gì đang thôi thúc họ làm vậy.

Bạn có thể đã chứng kiến điều này trong gia đình mình. Có một người thân luôn chật vật với chuyện tình cảm. Mỗi khi bước vào một mối quan hệ mới, mọi thứ đều có vẻ đầy hứa hẹn. Người ấy tràn đầy hy vọng, và bạn cũng mong rằng lần này sẽ khác. Nhưng rồi kịch bản cũ lại lặp lại—mọi thứ dần nguội lạnh, mối quan hệ tan vỡ, và người ấy lại rơi vào nỗi cô đơn.

Bạn nhìn vào nguyên nhân và thấy dường như lỗi thuộc về người thân của mình. Họ nói những lời làm tổn thương đối phương, khiến người kia không còn lựa chọn nào khác ngoài việc rời đi. Và không chỉ trong tình yêu, ngay cả với bạn, người ấy cũng có những hành động kỳ lạ. Bạn yêu thích một ca sĩ nổi tiếng, và họ cứ nhất quyết chê bai tài năng của người đó, dù biết rõ điều đó làm bạn khó chịu. Tại sao họ cứ liên tục cư xử như vậy?

image: PeopleImages.com - Yuri A/Shutterstock

Cơ chế của hành vi tự hủy hoại mối quan hệ

Theo Raquel Peel và Nerina Caltabiano (2021) tại Đại học Southern Queensland, một phần nguyên nhân có thể đến từ kiểu gắn bó (attachment style) của mỗi người. Có thể bạn biết rõ về tuổi thơ của người thân mình—một tuổi thơ không đủ đầy tình thương, nơi cha mẹ thường xuyên lơ là, khiến những đứa trẻ trong gia đình phải tự xoay sở. Chính điều đó đã khiến họ gặp khó khăn trong việc duy trì sự gắn kết thân mật với người khác khi trưởng thành.

Những người có kiểu gắn bó không an toàn thường có niềm tin rằng người khác không đáng tin cậy. Họ có xu hướng né tránh sự gần gũi hoặc e sợ việc gắn bó quá sâu sắc, vì họ tin rằng cuối cùng mình cũng sẽ bị tổn thương.

Tuy nhiên, theo Peel và Caltabiano, kiểu gắn bó này không phải là yếu tố duy nhất dẫn đến hành vi tự phá hoại. Một yếu tố khác quan trọng không kém là động cơ bên trong.

Những người có kiểu gắn bó không an toàn thường có xu hướng chuẩn bị cho điều tồi tệ nhất. Họ cho rằng mối quan hệ rồi cũng sẽ thất bại, nên họ không bận tâm bày tỏ mối lo ngại hay tìm cách giải quyết vấn đề. Và chính nỗi sợ này trở thành lời tiên tri tự ứng nghiệm—mối quan hệ thực sự đổ vỡ vì họ đã không nỗ lực để gìn giữ nó.

Hành vi này có một sự tương đồng nhất định với hiện tượng tự phá hoại bản thân (self-sabotage) hay tự làm khó chính mình (self-handicapping)—một xu hướng sắp đặt hoàn cảnh để đảm bảo thất bại. Những người rơi vào vòng lặp này thường không dám đối diện với thành công vì họ không tin mình xứng đáng. Bạn hẳn từng nghe đến những người luôn “đánh rơi” thành công ngay khi họ gần chạm tới nó.

Trong các mối quan hệ, quá trình này cũng diễn ra theo cách tương tự. Nhưng không phải ai cũng tự hủy hoại tình yêu theo cùng một kiểu. Một số người tin rằng mình không xứng đáng được hạnh phúc, trong khi một số khác lại nhảy từ mối quan hệ này sang mối quan hệ khác với hy vọng tìm được “một nửa hoàn hảo.” Họ dễ dàng từ bỏ nếu đối phương không đáp ứng được kỳ vọng. Ngược lại, có những người dù không cảm thấy hài lòng trong mối quan hệ nhưng vẫn tiếp tục ở lại mà không có bất kỳ nỗ lực nào để cải thiện tình hình.

Đo Lường Hành Vi Tự Hủy Hoại Mối Quan Hệ

Những mô thức khác nhau của việc tự phá hoại mối quan hệ cho thấy rằng không thể chỉ dùng một góc nhìn lý thuyết duy nhất để giải thích hiện tượng này. Các tác giả của nghiên cứu tin rằng cả kiểu gắn bó và động cơ cá nhân đều đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành xu hướng này.

Để kiểm chứng giả thuyết của mình, họ đã tiến hành một loạt thử nghiệm:

• Đầu tiên, họ thực hiện một khảo sát thí điểm trực tuyến với 321 người trưởng thành (độ tuổi trung bình 29) dựa trên một bộ câu hỏi được xây dựng từ những nghiên cứu trước. Kết quả này sau đó được phân tích để xác định độ chính xác về mặt thống kê.
• Tiếp theo, họ mở rộng thử nghiệm trên 608 người tham gia khác (độ tuổi trung bình 32), với bộ câu hỏi đã được điều chỉnh và tinh gọn hơn.
• Cuối cùng, họ thực hiện một nghiên cứu kiểm chứng với 436 người trưởng thành (độ tuổi trung bình 27), so sánh kết quả thu được với các thang đo liên quan như kiểu gắn bó, mức độ hài lòng trong mối quan hệ hiện tại và xu hướng tự làm khó bản thân trong thành công.

Bộ câu hỏi cuối cùng được xây dựng trên nền tảng phân tích thống kê và kiểm chứng thực tế, bao gồm 12 câu sau đây. Hãy thử tự đánh giá bản thân bằng cách cho điểm từng câu trên thang đo từ 1 (hoàn toàn không đồng ý) đến 7 (hoàn toàn đồng ý):

1. Tôi thường bị đổ lỗi một cách không công bằng trong mối quan hệ của mình.
2. Tôi hay cảm thấy bị người yêu hiểu lầm.
3. Tôi thường xuyên cảm thấy bị người yêu chỉ trích.
4. Người yêu khiến tôi cảm thấy mình kém cỏi.
5. Tôi cảm thấy khó chịu khi người yêu dành quá nhiều thời gian cho bạn bè.
6. Tôi tin rằng để bảo vệ người yêu, tôi cần biết họ đang ở đâu.
7. Tôi thường ghen tuông với người yêu.
8. Đôi khi tôi kiểm tra tài khoản mạng xã hội của người yêu.
9. Khi nhận thấy người yêu không vui, tôi cố gắng đặt mình vào vị trí của họ để hiểu điều gì đang xảy ra (điểm đảo ngược).
10. Tôi sẵn sàng tìm giải pháp và làm việc cùng người yêu để giải quyết mâu thuẫn (điểm đảo ngược).
11. Tôi sẵn sàng thừa nhận khi mình sai trong một vấn đề nào đó (điểm đảo ngược).
12. Tôi cởi mở trong việc lắng nghe góp ý từ người yêu để cải thiện mối quan hệ (điểm đảo ngược).

3 Nhóm Hành Vi Phá Hoại Mối Quan Hệ

Phân tích thống kê cho thấy 12 câu hỏi này thuộc về ba nhóm hành vi chính, mỗi nhóm bao gồm 4 yếu tố:

1. Sự phòng thủ (Defensiveness) – Câu 1 đến 4 (điểm trung bình 2.9):
• Đây là nhóm hành vi phổ biến nhất trong những người có xu hướng phá hoại mối quan hệ.
• Những người có mức độ phòng thủ cao thường tự bảo vệ mình khỏi nguy cơ bị tổn thương bằng cách tấn công hoặc rút lui khi xảy ra mâu thuẫn.
• Cả hai phản ứng này đều được xem là dấu hiệu nguy hiểm trong nghiên cứu về mối quan hệ, được ví như hai trong bốn “kỵ sĩ” báo hiệu ngày tận thế của một cuộc tình.
2. Khó khăn trong việc tin tưởng (Trust difficulty) – Câu 5 đến 8 (điểm trung bình 2.9):
• Những người gặp vấn đề về niềm tin không chỉ lo sợ bị bỏ rơi mà còn có xu hướng kiểm soát, ghen tuông và đòi hỏi quá mức.
• Điều này có thể khiến đối phương cảm thấy ngột ngạt và buộc phải rời xa họ.
• Theo các tác giả, sự thiếu tin tưởng này không chỉ xuất phát từ kiểu gắn bó mà còn liên quan đến trải nghiệm bị phản bội trong quá khứ hoặc nỗi lo sợ sẽ bị phản bội.
3. Thiếu kỹ năng duy trì mối quan hệ (Lack of relationship skills) – Câu 9 đến 12 (điểm trung bình 2.0):
• Những người có kỹ năng duy trì mối quan hệ kém thường góp phần vào sự đổ vỡ của tình yêu.
• Họ mang trong mình những quan niệm phi thực tế về tình yêu, chẳng hạn như tin rằng một mối quan hệ tốt đẹp sẽ vận hành trơn tru mà không cần nỗ lực từ cả hai phía.
• Khi gặp khó khăn, họ có xu hướng buông xuôi thay vì chủ động cải thiện.

Giúp Người Luôn Tự Phá Hoại Mối Quan Hệ

Hiểu được những cơ chế ẩn sau hành vi tự hủy hoại mối quan hệ có thể giúp bạn nhìn thấu và hỗ trợ những người, giống như người thân của bạn, luôn đẩy tình yêu đến bờ vực tan vỡ từ quá sớm. Không chỉ sợ bị bỏ rơi, họ còn thiếu đi những nhận thức cơ bản về cách nuôi dưỡng một mối quan hệ đang gặp khó khăn—bao gồm cả những mối quan hệ mà chính họ đã vô thức đẩy đến chỗ rạn nứt.

Có thể đâu đó trong chính bạn, hoặc người bạn đời của bạn, cũng tồn tại một phần của "kẻ phá hoại tình yêu". Đã bao lần bạn kiểm tra người ấy nhiều hơn mức cần thiết, cố gắng nắm rõ từng cử động của họ? Đã khi nào bạn cảm thấy mối quan hệ của mình chưa đủ trọn vẹn chỉ vì nó không giống một cái kết đẹp trong phim? Có lẽ, bạn đang đặt ra những kỳ vọng quá mức về tình yêu, mong đợi một mối quan hệ hoàn hảo đến mức vô tình biến nó thành một điều mong manh, dễ vỡ.

Tóm lại, những người tự phá hoại tình yêu của mình không thực sự mong muốn điều đó. Họ không hề vui vẻ khi phải rời xa người thương hay đẩy đối phương ra xa. Nếu họ hiểu rõ những động lực sâu xa trong chính hành vi của mình, họ có thể học cách chấp nhận tình yêu với tất cả những giới hạn và vẻ đẹp của nó—để tình yêu không còn là nỗi sợ hãi, mà trở thành một hành trình trọn vẹn và ý nghĩa.

Nguồn: 3 Reasons People May Sabotage Their Relationship – Psychology Today