4 dấu hiệu của người có tính cách bộc phát

Điểm chính:

• Tính cách bộc phát thường xuất hiện ở những người mắc nhiều dạng rối loạn tâm lý khác nhau.
• Sự biểu hiện như có nhiều nhân cách khác nhau khiến tính cách bộc phát trở nên khó hiểu hơn.
• Dù có vẻ nghịch lý, gốc rễ của sự bộc phát thường là cảm giác bất lực và sợ hãi.

Trong các mối quan hệ xã hội, căng thẳng hay xung đột là điều khó tránh khỏi. Tuy nhiên, ít có mối quan hệ nào lại khó khăn và gây lo âu bằng việc đối mặt với một người có tính cách bộc phát. Dù người này là đồng nghiệp, người thân hay chỉ là người quen, họ thường mang đến cảm giác khó chịu và căng thẳng cho những ai ở gần.

Theo Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê Các Rối loạn Tâm thần (DSM-5, 2013), một rối loạn được gọi là rối loạn bộc phát gián đoạn (intermittent explosive disorder) đã được chẩn đoán cụ thể. Tuy nhiên, hầu hết những người có tính cách bộc phát nằm trên một phổ rộng, không nhất thiết đáp ứng đầy đủ các tiêu chí chẩn đoán. Điều quan trọng là tính cách bộc phát không chỉ gắn liền với một dạng rối loạn tâm thần duy nhất, mà có thể xuất hiện ở những người mắc rối loạn nhân cách ranh giới, tự ái, hay phản xã hội, v.v.

Dưới đây là bốn dấu hiệu điển hình giúp bạn nhận biết cách tính cách bộc phát có thể biểu hiện trong hành vi xã hội.

1. Biểu hiện như có nhiều nhân cách khác nhau

Để hiểu dấu hiệu này, cần làm rõ ý nghĩa của từ "biểu hiện". Phần lớn những người có tính cách bộc phát không thực sự có nhiều nhân cách tách biệt như trong rối loạn nhận dạng phân ly (dissociative identity disorder) được mô tả trong DSM-5. Tuy nhiên, với những người xung quanh, họ có vẻ như "hóa thân" thành nhiều con người khác nhau trong những tình huống và thời điểm khác nhau.

Trong đời sống thường ngày, kiểu tính cách này thường được ví von như tính cách “Jekyll và Hyde”, ám chỉ một người dường như không phải cùng một con người khi đối diện các tình huống khác nhau. Những người tiếp xúc với họ thường cảm thấy như đang “đi trên vỏ trứng”, lo sợ việc vô tình kích hoạt một cơn bộc phát, không biết chuyện gì có thể xảy ra hoặc hậu quả nào họ sẽ phải gánh chịu.

2. Hành vi hoặc lời nói gây bối rối, làm mất cân bằng cảm xúc người khác

Một dấu hiệu phổ biến của các rối loạn nhân cách là làm cho người khác cảm thấy hoang mang hoặc bất an bởi những điều họ nói hoặc làm. Với tính cách bộc phát, đặc trưng này thường gắn liền với nỗi sợ trong các mối quan hệ công việc hoặc cá nhân gần gũi.

Dù cố gắng thể hiện vẻ ngoài mạnh mẽ và quyền lực, người bộc phát lại nghịch lý mắc kẹt trong cảm giác bất lực và thiếu kiểm soát. Khi bị kích động bởi cảm xúc tiêu cực mạnh mẽ, họ dễ rơi vào trạng thái hoảng loạn, cảm thấy không thể kiểm soát được chính mình hay môi trường xung quanh. Để lấy lại cảm giác kiểm soát, họ thường cố gắng áp đặt và kiểm soát môi trường quanh mình – bao gồm cả những người gần gũi nhất.

Họ thường vô thức thực hiện những hành vi gây rối loạn hoặc làm mất cân bằng cảm xúc người khác. Những hành vi này có thể thông qua lời nói, cách ứng xử mâu thuẫn, hoặc tạo ra sự bất ổn trong mối quan hệ. Điều này khiến người xung quanh cảm thấy mất an toàn hoặc bị “lung lay,” thậm chí kích động xung đột.

Đặc biệt, khi họ bộc phát, họ thường có kỳ vọng rất rõ ràng và khắt khe về cách người khác nên hành xử trong trạng thái đó.

3. Những tin nhắn, email, hoặc lời nhắn đầy tiêu cực và bất ngờ

Một hành vi đặc trưng khác của người có tính cách bộc phát là gửi đi những tin nhắn, email, hoặc lời nhắn thoại gây khó chịu hoặc bối rối. Những hành vi này thường xuất hiện mà không có sự khiêu khích, và chúng thường xảy ra vào những thời điểm khiến người nhận càng thêm bối rối.

Khi mối quan hệ công việc hoặc cá nhân có vẻ đang suôn sẻ, thì ngay lập tức, họ có thể gửi một tin nhắn hoặc lời nhắn làm thay đổi mọi thứ. Những thông điệp tiêu cực hoặc khó chịu này có thể xuất hiện bất kể tình huống – trong lúc mọi chuyện tốt đẹp, khi có điều gì đó không ổn, hoặc thậm chí khi sắp có một sự kiện trọng đại. Điều này khiến người nhận cảm thấy rối trí, bối rối, và lo lắng, bởi lẽ đáng lẽ họ nên tập trung vào điều tích cực đang đến.

Quyến rũ và mê hoặc theo yêu cầu

Những người có tính cách bộc phát thường có nhiều khía cạnh phức tạp, nhưng chắc chắn một điều, họ không hề ngu ngốc. Dù khả năng kiểm soát cảm xúc kém, họ đã học được qua thời gian rằng không thể bộc phát mọi lúc, vì nếu làm vậy, sớm muộn gì mọi người xung quanh cũng sẽ rời bỏ họ.

Vì lẽ đó, mỗi người có tính cách bộc phát đều khéo léo xây dựng một "vỏ bọc" quyến rũ và mê hoặc để sử dụng một cách có chiến lược. Họ tận dụng nó không thường xuyên, nhưng đủ để giữ mối quan hệ tiếp diễn. Thông thường, sự quyến rũ này được kích hoạt sau những hành vi hoặc lời nói quá mức, nhưng cũng có thể được bật lên bất kỳ lúc nào cần thiết. Điều quan trọng nhất cần hiểu là sự quyến rũ và mê hoặc này không xuất phát từ thiện chí, mà thực chất chỉ là một công cụ chiến lược, được sử dụng đầy tính toán và đôi khi, mang màu sắc tuyệt vọng.

Nhận thức là bước nền tảng để thay đổi. Việc hiểu rõ các dấu hiệu của một người có tính cách bộc phát và nhận biết điều gì kích hoạt họ là điều cần thiết để bảo vệ cảm xúc của chính bạn.

Đối với những trường hợp bộc phát dẫn đến bạo lực thể chất, nạn nhân cần tìm sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè và các chuyên gia khi cần thiết. Tuy nhiên, với hàng triệu người đang chịu đựng hành vi bộc phát không đến mức cần sự can thiệp chuyên sâu, bước tiếp theo sau khi nhận thức được vấn đề là thay đổi cách ứng xử.

Hãy nhớ rằng, bảo vệ sự bình yên trong tâm hồn là một hành trình đòi hỏi ý chí và sự thấu hiểu. Việc trang bị cho bản thân những công cụ và chiến lược phù hợp sẽ giúp bạn giữ được sự cân bằng trong cuộc sống và các mối quan hệ. 

Nguồn: 4 Signs of Someone With an Explosive Personality – Psychology Today