5 điều giúp bạn thông minh hơn

John von Neumann có thể nhân hai số có tám chữ số trong đầu khi mới lên sáu.

Năm 22 tuổi, ông đã góp phần định hình cơ học lượng tử. Với trí tuệ thiên tài, ông giúp dự án Manhattan thành công rực rỡ. Ông gần như là cha đẻ của lý thuyết trò chơi. (Bạn đã nghe đến khái niệm “zero-sum” chưa? Chính ông là người đặt ra thuật ngữ này.) Và nhờ tiếp nối công trình của Alan Turing và Kurt Gödel, ông đã đặt nền móng cho chiếc máy tính mà bạn đang sử dụng hôm nay.

Sinh viên theo học ông thường bị choáng ngợp bởi những bài giảng sắc sảo, nhưng ai cũng quý mến ông bởi những câu chuyện tiếu lâm táo bạo (được kể bằng ba thứ tiếng). Ông tổ chức những bữa tiệc tưng bừng tại nhà, thỉnh thoảng dừng lại giữa chừng để chứng minh một định lý ngay trên chiếc khăn giấy. Và ông có một thú vui nho nhỏ: trêu chọc một đồng nghiệp tên là Albert Einstein.

Edward Teller, một nhà vật lý thiên tài khác trong dự án Manhattan, từng nói:

“Von Neumann có thể trò chuyện với con trai ba tuổi của tôi như hai người ngang hàng. Đôi lúc tôi tự hỏi liệu ông ấy có dùng nguyên tắc đó khi nói chuyện với phần còn lại của chúng tôi không.”

Đừng lo nếu bạn cảm thấy mình thật nhỏ bé. John von Neumann có lẽ là người thông minh nhất từng tồn tại.

Trí tuệ rất quan trọng. Nhưng hầu hết những gì ta nghe về nó chỉ là những câu chuyện đẹp nhưng vô nghĩa. (Chẳng hạn, không, bạn không chỉ sử dụng 10% bộ não. Đó là một huyền thoại của thế kỷ 20 đã bị bác bỏ từ lâu.)

IQ không chỉ là khả năng học thuật hay kiến thức sách vở. Nó là khả năng giải quyết vấn đề trong nhiều lĩnh vực. Dĩ nhiên, những yếu tố khác cũng quan trọng như động lực, sự tò mò, tính cách… IQ không phải tất cả, nhưng nó ảnh hưởng đến gần như mọi thứ.

Ngạc nhiên không khi những nhân viên thông minh thường làm việc tốt hơn? Và không phải chỉ ở những công việc phức tạp. IQ cao giúp nâng cao hiệu suất ngay cả ở những công việc đơn giản nhất. Một người lao công có IQ cao, trung bình sẽ làm tốt hơn một người có IQ thấp hơn. Không có giới hạn nào cả – IQ cao hơn thường đồng nghĩa với làm tốt hơn. (Và không, trên thực tế, trí tuệ cảm xúc không quan trọng hơn IQ trong hiệu suất công việc.) Thậm chí, có nghiên cứu cho thấy IQ là yếu tố dự báo tuổi thọ ngang với việc không hút thuốc.

Có thứ gì mà IQ không ảnh hưởng không? Gần như không. (À, có một điều: người thông minh thường dễ bị cận thị hơn.)

Vấn đề là gì? IQ chủ yếu do di truyền. Tính di truyền của nó khoảng 0.5, có nghĩa là bạn sẽ nằm trong một phạm vi khá cố định. IQ thường ổn định từ 7 đến 10 tuổi. Những thay đổi nhỏ có thể xảy ra, nhưng thay đổi lớn gần như không thể. Những cải thiện đáng kể chỉ đến khi khắc phục những thiếu hụt nghiêm trọng, như thiếu giáo dục từ nhỏ, thiếu i-ốt, hay nhiễm chì trong nước uống… Các biện pháp can thiệp thường không mang lại nhiều hiệu quả, hoặc nếu có thì cũng mất dần khi kết thúc can thiệp.

• Nghe nhạc Mozart? Không hiệu quả.
• Chơi game rèn luyện trí não? Không hiệu quả.
• Cho trẻ đi học mẫu giáo? Hiệu quả phai dần.
• Tư duy phát triển? Bị thổi phồng quá mức.

Chà, những thông tin này có thể khiến bạn thấy hơi hụt hẫng. Nhưng đừng vội bi quan. Bạn và tôi sẽ không trở thành John von Neumann đâu. (Thực tế, từ khi tôi rời giảng đường để viết blog, IQ trung bình của cả hai môi trường có lẽ đều tăng lên.) Nhưng cũng giống như việc hầu hết chúng ta không có gen để trở thành vận động viên chuyên nghiệp, điều đó không có nghĩa là ta không thể đạt đến phiên bản tốt nhất của chính mình.

Chúng ta không thể thay đổi gen, nhưng phần lớn sự tầm thường của mình là do chính ta tự giới hạn. Có nhiều cách mạnh mẽ để giúp bộ não hoạt động hết công suất, để ta không thông minh hơn, nhưng ít nhất cũng đừng “ngốc” đi.

Được rồi, đã đến lúc khai phóng tiềm năng trí tuệ. Bắt đầu nào…

Ngủ đủ giấc

Tôi biết, tôi biết – nghe thì quá hiển nhiên. Nhưng như Christopher Hitchens từng nói:
“Xin đừng bao giờ xem thường những điều hiển nhiên.”
Vì dù ai cũng biết, nhưng mấy ai thực sự làm?

Nhà nghiên cứu giấc ngủ Matthew Walker của UC Berkeley cho biết:

"Hai phần ba người trưởng thành trên thế giới không ngủ đủ tám tiếng mỗi đêm như khuyến nghị.”

Ngủ đủ là cách “hack” bộ não đơn giản nhất. Trong khi đó, thiếu ngủ có thể lấy đi trí thông minh của bạn. Các nghiên cứu giáo dục cho thấy thiếu một giờ ngủ có thể biến bộ não của một học sinh lớp sáu thành não của một học sinh lớp bốn. Có mối tương quan rõ ràng giữa giấc ngủ và điểm số: học sinh giỏi thường ngủ nhiều hơn trung bình 15 phút so với học sinh khá, học sinh khá ngủ nhiều hơn học sinh trung bình 15 phút, và cứ thế giảm dần.

Và câu “hãy ngủ một giấc rồi quyết định” hoàn toàn chính xác. Chúng ta đưa ra quyết định tốt hơn sau một giấc ngủ ngon.

Bạn nghĩ: “Tôi thiếu ngủ nhưng vẫn thấy ổn mà…”

Đó chẳng khác gì một người say nói: “Đưa chìa khóa xe đây, tôi lái được.”

Nghiên cứu cho thấy những người thiếu ngủ luôn đánh giá thấp mức độ suy giảm nhận thức của mình. Trong một thí nghiệm, nhóm ngủ bốn đến sáu tiếng mỗi đêm tự nhận thấy chỉ hơi buồn ngủ, và sau vài ngày họ khẳng định mình đã thích nghi với trạng thái đó. Nhưng thực tế, hiệu suất của họ đã lao dốc.

Vậy có cách nào đơn giản hơn không?

Thực ra có đấy: cà phê và thuốc lá.

Caffeine và nicotine đều có thể giúp tăng cường trí não tạm thời. (Chắc hẳn đây là cảm giác của Cinderella khi phép màu còn hiệu lực.) Nhưng chúng là con dao hai lưỡi. Thuốc lá, hiển nhiên, vô cùng có hại cho sức khỏe. Còn cà phê, dù uống vừa phải có lợi, nhưng có thể phá hỏng giấc ngủ của bạn. (Tôi không phải kẻ nghiện cà phê. Tôi thích gọi mình là “người đam mê cà phê” hơn.)

Nhiều người nghĩ sinh viên tiệc tùng có điểm kém vì rượu bia, nhưng nghiên cứu cho thấy thủ phạm chính là buồn ngủ vào ban ngày do thiếu ngủ và dùng quá nhiều caffeine.

Vậy ta còn có thể làm gì để bớt “ngốc” đi?

Rèn Luyện Thể Chất

Tin hay không tùy bạn, nhưng bộ não của bạn là một phần của cơ thể. Và những gì tốt cho cơ thể thì cũng tốt cho não bộ. Hãy ghi nhớ câu này: “Dựa trên bằng chứng khoa học hiện tại, tập thể dục là cách tốt nhất để nâng cao chức năng nhận thức.”

Khi bạn vận động, cơ thể sẽ sản sinh BDNF (yếu tố dinh dưỡng thần kinh có nguồn gốc từ não), giúp bạn học nhanh hơn. Nhanh hơn bao nhiêu ư? Lên đến 20%. Thậm chí, chỉ sau một buổi tập, khả năng kiểm soát nhận thức của bạn đã được cải thiện đáng kể.

Và nếu bạn muốn giữ vững những điểm IQ quý giá khi tuổi tác tăng dần, thì hãy lưu ý điều này: “Một phân tích từ 16 nghiên cứu lớn với hơn 160.000 người tham gia cho thấy, duy trì mức độ vận động vừa phải giúp giảm nguy cơ mắc Alzheimer đến 45%.”

Hóa ra những vận động viên bị gọi là "cơ bắp nhiều hơn não" lại không hề ngốc nghếch chút nào. Vậy nên, chăm sóc cơ thể bằng giấc ngủ và vận động là điều quan trọng. Nhưng để giữ cho trí óc luôn minh mẫn, ta cũng cần chú ý đến cách sử dụng bộ não của mình...

Bình Tĩnh

Chiếc xe của bạn có thể sở hữu động cơ mạnh nhất thế giới, nhưng nếu tay lái không phải của bạn, thì nó cũng chẳng thể đưa bạn đến nơi bạn muốn. Cảm xúc bốc đồng giống như một sợi dây thừng quấn chặt lấy lý trí, khiến ta mắc kẹt trong những quyết định sai lầm. Ngay cả khi bạn có IQ cao, nếu để bản thân bị cuốn vào cơn lốc cảm xúc, bạn cũng sẽ hành xử chẳng khác gì một đứa trẻ đang dậy thì.

Bình tĩnh chính là nghi thức trước khi trừ tà cho những quyết định sai lầm. Các nhà khoa học gọi đó là “kiểm soát hưng phấn”. Làm sao để giữ đầu óc thư thái? Khi cảm thấy căng thẳng, hãy tập trung vào hơi thở. Kỹ thuật kiểm soát nhịp thở đã giúp tăng tỷ lệ vượt qua bài kiểm tra của lính Hải quân SEAL từ 25% lên 33%. Họ không hoảng loạn, không mắc sai lầm, cũng không bỏ cuộc.

Bất cứ khi nào bạn sắp đối mặt với thử thách, hãy dành thời gian chuẩn bị. Cảm giác chủ động kiểm soát sẽ giúp bạn giảm căng thẳng và giữ cho suy nghĩ luôn sáng suốt. Nghe có vẻ đơn giản, nhưng nó thực sự rất hiệu quả. Tôi từng phỏng vấn một chuyên gia gỡ bom, và khi hỏi điều gì là yếu tố quan trọng nhất để giữ bình tĩnh trong những tình huống nguy cấp, anh ấy trả lời: “Luôn biết bước tiếp theo mình cần làm là gì, và tập trung vào nó.”

Như tôi đã nói, IQ không phải là tất cả. Nó hữu ích trong những quyết định đơn giản, nhưng với những quyết định phức tạp, tư duy kiểu IQ thuần túy có thể phản tác dụng. Nghiên cứu chỉ ra rằng trong nhiều trường hợp, đi theo trực giác lại là lựa chọn đúng đắn hơn. Và nếu bạn là chuyên gia trong một lĩnh vực nào đó, thì hãy tin vào bản năng của mình.

Cảm xúc không phải kẻ thù. Chúng ta cần lắng nghe chúng để đưa ra quyết định sáng suốt, nhưng không nên để chúng kiểm soát ta.

Bạn vẫn đang theo dõi chứ? Hay là đang tranh thủ lướt điện thoại? Nếu vậy, ta cần nói về một vấn đề khác...

Tập Trung

Internet vừa là kho tri thức khổng lồ, vừa là bãi rác của sự ngớ ngẩn. Dành quá nhiều thời gian trên mạng xã hội – nơi hội tụ của những cơn giận dữ vô nghĩa – chỉ khiến bạn thêm mệt mỏi và kích động. Cảm giác như não bộ đang bị nhồi nhét rác thải vậy. Còn thứ gì có thể khiến ta vừa kiệt sức, vừa quá tải đến mức này?

Khoa học thần kinh đã chứng minh rằng bộ não con người không thể làm nhiều việc cùng lúc. Bạn có thể nghĩ mình giỏi đa nhiệm, nhưng cũng như giấc ngủ, đây là lĩnh vực mà bạn không nên tin vào cảm giác của bản thân. Chuyển đổi giữa các nhiệm vụ không phải là một quá trình trơn tru. Mỗi lần nhảy từ việc này sang việc khác, khả năng tập trung của bạn đều bị ảnh hưởng. Việc liên tục nhảy giữa các công việc có thể làm giảm IQ của bạn đến 10 điểm – tương đương với việc thức trắng đêm.

Trong khi đó, các nghiên cứu cho thấy điểm chung của những lập trình viên máy tính năng suất cao nhất chính là môi trường làm việc không có yếu tố gây xao nhãng. Vậy nên, khi cần tập trung cao độ, hãy tắt điện thoại và tránh xa những “kẻ trộm sự chú ý”. Hãy gom tất cả các hoạt động như kiểm tra email, nhắn tin hay lướt mạng xã hội vào những khoảng thời gian cố định, rồi tắt hết thông báo. Cách này giúp bộ não hoạt động hết công suất và tạo ra những kết quả vượt mong đợi.

Nhưng đâu mới là cách đơn giản nhất để trở nên thông minh hơn?
Thực ra, điều đó chẳng liên quan gì đến bạn…

Hãy Biết Nhờ Giúp Đỡ

Tự mình vượt qua mọi thử thách trong cuộc sống có thể giúp bạn trở nên kiên cường – theo cách khiến bạn mất ngủ mỗi đêm. Hành trình học hỏi của bạn sẽ chưa hoàn thiện nếu chưa biết cách đọc được những dấu hiệu xung quanh. Khi cảm thấy bế tắc, hãy tìm sự giúp đỡ.

Bạn không còn là học sinh cấp hai nữa, nơi mà hỏi bài người khác bị xem là gian lận. Bạn không thể tự mình tìm ra cách tốt nhất để giải quyết mọi vấn đề. Hãy hỏi ý kiến từ những người có kinh nghiệm.

Nhưng… ai cũng bận rộn cả, họ đâu có thời gian giúp mình.

Sai rồi. Nghiên cứu cho thấy: "Mọi người có xu hướng đánh giá thấp đến 50% khả năng người khác sẽ đồng ý giúp đỡ khi họ được yêu cầu trực tiếp."

Nhưng nếu mình hỏi, họ sẽ khó chịu và nghĩ mình ngốc nghếch.

Không, suy nghĩ đó mới thực sự ngốc nghếch. Giáo sư Adam Grant của Wharton phát hiện ra rằng: "Những người thường xuyên tìm kiếm lời khuyên và sự giúp đỡ từ đồng nghiệp có chuyên môn thực tế lại được đánh giá cao hơn trong mắt cấp trên, so với những người không bao giờ nhờ ai hỗ trợ."

Biết điều gì còn tốt hơn cả việc thỉnh thoảng nhờ giúp đỡ không? Hãy tìm cho mình một người dẫn dắt. Nhưng có cần một người hướng dẫn nghĩa là bạn kém cỏi? Ngược lại, điều đó có thể chứng tỏ bạn đang đi đúng hướng…

Trong cuốn sách Creativity, Mihaly Csikszentmihalyi đã phỏng vấn hơn 91 bộ óc vĩ đại nhất thế giới (bao gồm 14 chủ nhân giải Nobel). Và điểm chung của họ là gì? Đến độ tuổi đại học, hầu hết những nhân vật xuất chúng ấy đều có một người cố vấn quan trọng trong đời.

Bây giờ, đã đến lúc tổng kết lại mọi thứ và cùng nhìn vào một tin vui ẩn sau tin xấu về trí tuệ của chúng ta khi già đi...

Tóm Lại

Làm thế nào để trở nên thông minh hơn?

• Ngủ đủ giấc: Là một blogger và tác giả làm việc cật lực, tôi có thể đảm bảo với bạn rằng việc chỉ ngủ 5-6 tiếng mỗi đêm giúp tôi suy nghĩ sắc bén và làm việc hiệu quả… Chờ đã, câu đó có gì sai sai nhỉ?
• Tập thể dục: Cái gì tốt cho cơ thể cũng tốt cho não bộ. (Nếu bạn là người duy nhất trên đời có bạn bè cứ khăng khăng: "Cậu thực sự nên tập thể dục ít lại để khỏe mạnh hơn!", thì cứ bỏ qua lời khuyên này.)
• Giữ bình tĩnh: Chúng ta đều là người trưởng thành – ít nhất là trên lý thuyết. Tính bốc đồng không chỉ là điều tiêu cực trong các nghiên cứu khoa học mà còn cả trong phòng xử án. Muốn đưa ra quyết định sáng suốt, hãy tập giữ cho mình bình thản.
• Tập trung: Mọi thứ hiếm khi tệ đến mức không thể tệ hơn nếu bạn bị xao nhãng. Bạn không cần cập nhật tin tức văn hóa mới nhất trên mạng xã hội đâu. Tôi biết, làm một việc duy nhất nghe có vẻ như thói quen của những người già – kiểu như chơi cờ domino hay tiết kiệm tiền – nhưng bạn nên thử đấy.
• Nhờ giúp đỡ: Kiến thức đã được chắt lọc từ những người đi trước thường là loại tốt nhất. Đó cũng là lý do bạn đang đọc bài viết này. Hãy hỏi xin lời khuyên. Hãy học hỏi từ những người giỏi nhất xung quanh bạn và biến mình thành phiên bản kết hợp của tất cả họ.

Nhưng trí thông minh của chúng ta có giảm sút theo tuổi tác không? Khoa học trả lời rằng: Có và Không.

Nghiên cứu chỉ ra rằng có hai loại trí thông minh: trí thông minh linh hoạt (fluid intelligence) và trí thông minh tích lũy (crystallized intelligence).

• Trí thông minh linh hoạt là khả năng xử lý thông tin thô, giải quyết vấn đề mà không cần kiến thức nền. Loại trí tuệ này bắt đầu suy giảm từ khoảng năm 25 tuổi. Nghe có vẻ đáng sợ, đúng không?
• Trí thông minh tích lũy lại khác. Nó dựa trên kinh nghiệm, kiến thức và sự hiểu biết có được theo thời gian. Và đáng mừng là, loại trí tuệ này không đạt đỉnh cho đến tận năm 60 tuổi. Đó là lý do tại sao những nhà toán học và vật lý học thường tạo ra những công trình vĩ đại nhất trong nửa đầu cuộc đời, trong khi các nhà văn lại thường để lại kiệt tác của mình ở nửa sau cuộc đời. (Hy vọng tôi cũng thế.)

Vậy nên, khi tuổi tác tăng lên, hãy tập trung vào việc xây dựng kỹ năng và tri thức. Bộ xử lý trong đầu bạn có thể không còn nhanh nhạy như trước, nhưng bạn hoàn toàn có thể bù đắp bằng một kho tàng dữ liệu khổng lồ. Hãy trở thành chuyên gia trong một lĩnh vực sâu sắc mà bạn thực sự đam mê – và không ngừng học hỏi. Những người trẻ có thể sắc bén hơn, nhưng nếu bạn tích lũy đủ hiểu biết, họ sẽ không thể theo kịp bạn đâu.

IQ không phải là tất cả. Nó chỉ là thước đo tiềm năng. Điều quan trọng nhất là bạn sử dụng nó như thế nào. Và như nhà văn P.J. O’Rourke từng nói, có lẽ việc không phải là một thiên tài như John von Neumann cũng là một điều may mắn:

"Người thông minh thì ít khi đánh nhau trong quán bar. Nhưng kẻ ngốc cũng chẳng mấy khi chế tạo được bom hạt nhân."

Nguồn: These 5 Things Will Make You Smarter – Bakadesuyo