Bí mật của hạnh phúc

Sau khi nhà tâm lý học Steven Reiss vượt qua một căn bệnh hiểm nghèo đe dọa đến tính mạng, ông bắt đầu nhìn nhận lại ý nghĩa của cuộc sống. Dựa trên một cuộc khảo sát với hơn 6.000 người, Reiss đã đưa ra những góc nhìn mới về điều thực sự mang lại hạnh phúc cho con người.

Đôi khi, chúng ta bị cuốn vào guồng quay hối hả của cuộc sống mà quên đi bức tranh lớn hơn về con người mình và những gì mình cần để hạnh phúc. Ta làm việc, nuôi dạy con cái, lo toan đủ loại trách nhiệm, nhưng phải đến những sự kiện đặc biệt – như một căn bệnh hiểm nghèo hay sự ra đi của người thân – ta mới giật mình đặt câu hỏi: Ý nghĩa thật sự của cuộc sống là gì?

Tôi lần đầu đối diện với cái chết khi được bác sĩ thông báo rằng tôi cần phải ghép gan. Tôi bắt đầu suy ngẫm về ý nghĩa cuộc đời mình và lý do tôi đã sống theo cách đó. Từ đó, tôi chất vấn lại nguyên lý về Niềm Vui – cho rằng con người bị thúc đẩy bởi mong muốn tối đa hóa niềm vui và giảm thiểu nỗi đau. Nhưng khi nằm trên giường bệnh, điều thúc đẩy tôi muốn sống và chiến đấu lại không liên quan nhiều đến niềm vui hay nỗi đau.

Niềm vui có phải là chìa khóa?

Thuyết niềm vui đã tồn tại từ thời Hy Lạp cổ đại và được đại diện trong cả xã hội hiện đại lẫn tâm lý học học thuật. Socrates từng suy ngẫm về việc liệu niềm vui có phải là thước đo đạo đức: niềm vui là điều tốt đẹp, còn nỗi đau là điều xấu xa? Epicurus, nhà triết học vĩ đại nhất về niềm vui, tin rằng chìa khóa để sống hạnh phúc là giảm thiểu sự lo âu, đau đớn – bằng cách thay đổi niềm tin và thái độ của chính mình. Triết lý đầy lý trí của ông từng phổ biến trong suốt 700 năm ở Hy Lạp và La Mã cổ đại.

Gần đây hơn, Hugh Hefner – người sáng lập tạp chí Playboy – sử dụng thuyết niềm vui để biện minh cho cuộc cách mạng tình dục những năm 1960. Nhà tâm lý học N.M. Bradburn cho rằng chất lượng cuộc sống của con người có thể đo bằng mức chênh lệch giữa cảm giác tích cực và tiêu cực.

Vậy, liệu việc tối đa hóa niềm vui và giảm thiểu nỗi đau có phải là chìa khóa tối thượng dẫn đến hạnh phúc? Câu trả lời là không. Khi phân tích cuộc đời mình trên giường bệnh, tôi không nghĩ về những bữa tiệc hay những cuộc vui. Thực ra, niềm vui hay nỗi đau không phải là điều tôi cân nhắc đến.

Điều gì thực sự thúc đẩy chúng ta?

Vậy, điều gì mới là động lực thực sự của con người? Những mong muốn nào cần được thỏa mãn để chúng ta sống một cuộc đời hạnh phúc?

Để trả lời câu hỏi này, tôi cùng các sinh viên cao học đã khảo sát hơn 6.000 người từ nhiều tầng lớp khác nhau, hỏi họ đâu là những giá trị quan trọng nhất trong việc thúc đẩy hành vi và mang lại hạnh phúc cho họ. Sau khi phân tích kết quả, chúng tôi nhận ra rằng gần như mọi điều con người cảm thấy ý nghĩa đều có thể được quy về 16 mong muốn cơ bản, hoặc sự kết hợp giữa chúng.

Chúng tôi phát triển một bài kiểm tra tâm lý tiêu chuẩn, gọi là Hồ sơ Reiss, để đo lường 16 mong muốn này. (Xem thêm tại “16 Chìa Khóa Hạnh Phúc”).

Định nghĩa về hạnh phúc

Nhà tâm lý học xã hội Harvard, William McDougall, từng viết rằng con người có thể cảm thấy hạnh phúc dù đang chịu đau đớn, và ngược lại, có thể bất hạnh ngay cả khi đang tận hưởng niềm vui. Để hiểu điều này, cần phân biệt hai loại hạnh phúc:

• Hạnh phúc cảm giác: Là niềm vui mang tính cảm xúc, dựa trên trải nghiệm tức thời, như khi ta pha trò, vui đùa, hay tận hưởng khoảnh khắc lãng mạn. Loại hạnh phúc này thường bị chi phối bởi nguyên lý "lợi ích giảm dần" – càng nhiều, cảm giác càng giảm. Niềm vui này thường chỉ kéo dài vài giờ.
• Hạnh phúc giá trị: Là cảm giác rằng cuộc sống của ta có ý nghĩa và phục vụ một mục đích lớn hơn. Đây là nguồn hạnh phúc mang tính tinh thần, xuất phát từ mục đích sâu xa và những giá trị cốt lõi. Ta cảm nhận hạnh phúc giá trị khi thỏa mãn bất kỳ trong số 16 mong muốn cơ bản. Càng nhiều mong muốn được đáp ứng, cuộc sống của ta càng thêm ý nghĩa. Điều đặc biệt là loại hạnh phúc này không bị giới hạn bởi nguyên lý "lợi ích giảm dần", nghĩa là không có giới hạn nào cho sự ý nghĩa mà cuộc đời ta có thể đạt được.

Cuộc đời của Malcolm X là minh chứng sống động cho sự đối lập giữa hạnh phúc cảm giác và hạnh phúc giá trị. Thuở nhỏ, Malcolm nuôi ước mơ trở thành luật sư, nhưng sự phân biệt chủng tộc đã dập tắt hoài bão ấy, đẩy ông vào vòng xoáy của những cuộc vui thâu đêm, ma túy và tình dục. Tuy nhiên, lối sống chạy theo niềm vui thoáng qua ấy không mang lại hạnh phúc. Đến năm 21 tuổi, Malcolm đã nghiện cocaine và bị kết án tù vì tội trộm cắp. Ông đã trải qua vô vàn khoảnh khắc thỏa mãn nhưng lại sống trong bất hạnh, bởi cuộc đời ấy đi ngược lại bản chất và những giá trị sâu thẳm trong con người ông.

Sau khi chạm đáy cuộc đời, Malcolm tìm thấy ánh sáng trong những giáo lý của Nation of Islam. Ông quyết định sống đúng với những giá trị cốt lõi nhất của mình: đấu tranh cho công bằng xã hội, dẫn dắt cộng đồng, lập gia đình và tìm thấy ý nghĩa cuộc sống. Dù phải đối mặt với nhiều áp lực và lo âu khi trở thành một nhà lãnh đạo, ông hạnh phúc hơn bao giờ hết bởi cuộc đời ông giờ đây hòa quyện cùng những giá trị mà ông trân quý.

16 Mong Muốn Cơ Bản: Điều Làm Nên Sự Khác Biệt Giữa Chúng Ta

Mỗi con người đều mang trong mình 16 mong muốn cơ bản, nhưng cách chúng ta ưu tiên chúng lại khác nhau, tạo nên sự độc đáo của từng cá nhân.

Chẳng hạn, Al Gore có khao khát quyền lực mãnh liệt. Điều này khiến ông hạnh phúc khi được đảm nhận vai trò lãnh đạo, đưa ra lời khuyên hay chứng tỏ năng lực và trí tuệ của mình. Trong khi đó, George W. Bush lại đặt giá trị cao vào các mối quan hệ xã hội. Ông cảm thấy hạnh phúc khi giao lưu, kết nối và buồn bã khi phải cô đơn quá lâu. Sự khác biệt trong việc ưu tiên mong muốn quyền lực và kết nối xã hội phản ánh rõ nét tính cách của họ: Al Gore thường tỏ ra nóng vội và luôn muốn tiến xa hơn, còn George W. Bush lại mang phong thái thân thiện, gần gũi.

Ai cũng muốn đạt được một vị thế nhất định trong xã hội, nhưng mức độ khao khát ấy ở mỗi người lại khác nhau. Jackie Kennedy Onassis là minh chứng cho niềm đam mê mãnh liệt với địa vị. Để cảm thấy thực sự hạnh phúc, bà cần sự giàu có, bởi bà tin rằng chỉ khi sở hữu khối tài sản lớn, bà mới có được sự kính trọng từ tầng lớp thượng lưu mà bà khát khao. Chính vì thế, phần lớn cuộc đời bà được dành để theo đuổi sự giàu sang, bằng cách kết hôn với hai triệu phú.

Ngược lại, Howard Hughes lại chẳng mấy quan tâm đến địa vị hay ánh mắt đánh giá của người khác. Dù sở hữu cả sự giàu có lẫn danh tiếng, ông không hạnh phúc bởi những điều ấy chưa bao giờ là giá trị cốt lõi của ông. Trong khi Jackie Kennedy Onassis đặt địa vị và sự tôn trọng của xã hội lên hàng đầu, thì Howard Hughes có tất cả nhưng vẫn không tìm được niềm vui.

Báo thù cũng là một động lực thú vị, nhưng không phải ai cũng bị cuốn vào nó. Regis Philbin, khi đạt đến đỉnh cao danh vọng với chương trình Who Wants To Be A Millionaire, vẫn không ngừng nhắc đến những lần ông từng bị bỏ qua trong sự nghiệp. Việc phơi bày những người từng nghi ngờ ông là cách để Philbin trả thù và tìm thấy sự thỏa mãn.

Ngược lại, John F. Kennedy Jr. lại không bận tâm đến những lời chỉ trích nhắm vào mình hay gia đình. Với anh, báo thù không phải là giá trị đáng theo đuổi. Dẫu biết rằng cảm giác trả thù có thể mang đến chút hả hê, nhưng không phải ai cũng coi đó là động lực sống.

16 Mong Muốn Cơ Bản: Chìa Khóa Hạnh Phúc Đích Thực

Bạn không thể tìm thấy hạnh phúc lâu dài chỉ bằng cách chạy theo niềm vui hay tìm kiếm khoái lạc. Điều bạn cần làm, như triết gia J.S. Mill từng nhận định, là thỏa mãn những mong muốn cơ bản của bản thân và để hạnh phúc đến một cách tự nhiên. Hãy bắt đầu bằng việc khám phá xem điều gì mang lại ý nghĩa lớn nhất cho cuộc sống của bạn. Trong số 16 mong muốn cơ bản, đâu là những điều thôi thúc bạn mạnh mẽ nhất? Bạn có khao khát một gia đình hạnh phúc, một sự nghiệp thành công hay một cuộc sống ngập tràn niềm vui ẩm thực? Liệu bạn có cần giữ gìn sức khỏe thể chất để cảm thấy hạnh phúc? Tin vui là bạn không cần thỏa mãn tất cả 16 mong muốn này, mà chỉ cần tập trung vào 5 hoặc 6 điều quan trọng nhất đối với bản thân.

Sau khi xác định được những mong muốn thiết yếu, bạn cần tìm cách thỏa mãn chúng một cách hiệu quả. Nhưng có một điều đặc biệt: những mong muốn này sẽ luôn tái xuất hiện. Chẳng hạn, sau khi đạt được thành công trong sự nghiệp, bạn sẽ cảm thấy mình có năng lực, nhưng cảm giác ấy không kéo dài mãi. Bạn sẽ cần tiếp tục đáp ứng những mong muốn đó, hết lần này đến lần khác.

Tìm Hạnh Phúc Trong Các Mối Quan Hệ

Phần lớn chúng ta tìm cách thỏa mãn những mong muốn cơ bản thông qua các mối quan hệ, công việc, gia đình, giải trí và tâm linh. Trong các mối quan hệ, chúng ta có thể đạt được hạnh phúc nhiều hơn bằng cách cải thiện mối quan hệ hiện tại hoặc tạo dựng những mối quan hệ mới.

Ví dụ, Shelly và Sam là một trường hợp điển hình. Trước khi kết hôn, cả hai đều yêu thích lãng mạn, tập luyện thể thao và giao lưu xã hội, nhưng họ khác biệt ở mong muốn có con. Shelly hy vọng rằng qua thời gian, cô có thể thay đổi suy nghĩ của Sam. Tuy nhiên, khi Sam vẫn không muốn có con, Shelly đã ngừng dùng thuốc tránh thai mà không nói cho chồng biết, và họ có một bé trai. Sam yêu thương đứa trẻ nhưng không thích việc nuôi dạy con.

Làm thế nào để Shelly và Sam cải thiện mối quan hệ và tìm lại hạnh phúc? Tư vấn tâm lý có thể là một giải pháp, nhưng sẽ không dễ dàng bởi sự khác biệt trong mong muốn gia đình của họ rất lớn. Điều tốt nhất họ có thể làm là dành thời gian cho những hoạt động đáp ứng những mong muốn chung, như tái tạo sự lãng mạn trong hôn nhân. Cuối cùng, việc đánh giá liệu mối quan hệ có đáng tiếp tục hay không vẫn phụ thuộc vào mỗi người, bởi không có mối quan hệ nào hoàn hảo.

Hạnh Phúc Trong Công Việc

Công việc cũng là nơi để chúng ta thỏa mãn những mong muốn cơ bản. Ví dụ, đạo diễn Steven Spielberg đã thể hiện lòng trung thành với di sản Do Thái qua bộ phim Schindler's List, tác phẩm đạt giải Oscar về nạn diệt chủng Holocaust. Khi nghĩ về thành tựu này, ông cảm nhận sâu sắc giá trị của sự tôn vinh và lòng trung thành, đáp ứng được mong muốn về danh dự.

Tương tự, võ sĩ Rocky Graziano đã tìm thấy hạnh phúc qua sự nghiệp đấm bốc. Từng là một thiếu niên hư hỏng và thường xuyên đánh nhau, Graziano đã biến niềm đam mê "trả thù" của mình thành một nghề nghiệp được xã hội công nhận. Khi trở thành nhà vô địch hạng trung, ông đã tìm thấy ý nghĩa cuộc sống qua môn thể thao này.

Nếu bạn không hài lòng với công việc hiện tại, hãy tìm một công việc phù hợp hơn để thỏa mãn 5 hoặc 6 mong muốn quan trọng nhất của mình. Ví dụ, nếu bạn cần sự chấp nhận, hãy chọn công việc ít bị đánh giá và chỉ trích. Nếu bạn yêu thích trật tự, hãy chọn môi trường làm việc ít mơ hồ và ít thay đổi.

Hạnh Phúc Trong Giải Trí Và Tâm Linh

Những hoạt động giải trí cũng giúp ta đáp ứng mong muốn cơ bản. Ví dụ, việc xem thể thao mang lại cảm giác cạnh tranh, trung thành, quyền lực và đôi khi là sự trả thù. Khi Brandi Chastain ghi bàn thắng quyết định và đội tuyển nữ Mỹ giành Cúp Thế giới năm 1999, cả đất nước như vỡ òa trong niềm tự hào. Thể thao không chỉ chạm đến trái tim của vận động viên mà còn truyền cảm hứng mạnh mẽ cho người hâm mộ.

Một trong những cách sâu sắc nhất để thỏa mãn mong muốn là thông qua tâm linh. Tôn giáo giúp ta cảm nhận sự gắn kết, mở lòng với những giá trị cao cả hơn và tìm thấy sự hài hòa trong cuộc sống. Với nhiều người, đức tin chính là con đường dẫn đến hạnh phúc đích thực.

Hạnh Phúc Là Sống Theo Giá Trị

Hạnh phúc dựa trên giá trị là chìa khóa để cân bằng cuộc sống. Dù bạn giàu hay nghèo, thông minh hay bình thường, tài năng hay vụng về, ai cũng có thể tìm thấy hạnh phúc khi sống đúng với giá trị của mình. Tiền bạc không làm nên hạnh phúc, và sự thiếu thốn cũng không đồng nghĩa với bất hạnh. Chính những giá trị, chứ không phải khoái lạc, mới là cội nguồn của hạnh phúc thật sự, và bất kỳ ai cũng có thể sống một cuộc đời đầy ý nghĩa khi biết trân trọng những giá trị ấy.

16 Chìa Khóa Hạnh Phúc: Tìm Hiểu Bản Thân Qua Những Mong Muốn Cơ Bản

Để tăng cường hạnh phúc dựa trên giá trị của bạn, hãy bắt đầu bằng việc đọc và suy ngẫm các tuyên bố sau đây. Đánh dấu mức độ phù hợp với bản thân:

• (+) Nếu nó miêu tả bạn rất chính xác.
• (0) Nếu nó chỉ đúng một phần.
• (-) Nếu nó không đúng chút nào.

Những tuyên bố nào bạn đánh dấu (+) chính là chìa khóa hạnh phúc của bạn. Đây là những mong muốn cần được thỏa mãn để giúp bạn sống vui vẻ và mãn nguyện hơn. Hãy tìm cách để nuôi dưỡng chúng, sử dụng những gợi ý từ bài viết chính và tham khảo thêm từ cuốn sách Who Am I: The 16 Basic Desires That Motivate Our Happiness and Define Our Personalities của Steven Reiss, Ph.D.

Bảng Các Mong Muốn Cơ Bản

A - Mong Muốn | B - Tuyên Bố | C - Đánh Giá Bản Thân

1. Tò Mò (Curiosity)
   Tôi luôn khát khao tìm hiểu kiến thức.
2. Chấp Nhận (Acceptance)
   Tôi cảm thấy khó đối mặt với những lời chỉ trích.
3. Trật Tự (Order)
   Tôi cảm thấy khó chịu khi mọi thứ không đúng vị trí.
4. Hoạt Động Thể Chất (Physical Activity)
   Thể dục và sức khỏe thể chất rất quan trọng đối với tôi.
5. Danh Dự (Honor)
   Tôi là một người trung thành và luôn sống theo các nguyên tắc.
6. Quyền Lực (Power)
   Tôi thường tìm kiếm các vai trò lãnh đạo.
7. Tự Lập (Independence)
   Sự tự lực là yếu tố không thể thiếu để tôi hạnh phúc.
8. Giao Tiếp Xã Hội (Social Contact)
   Mọi người thường biết đến tôi như một người vui vẻ và hòa đồng.
9. Gia Đình (Family)
   Con cái luôn là ưu tiên hàng đầu của tôi.
10. Địa Vị (Status)
    Tôi thường ngưỡng mộ những người sở hữu các tài sản đắt tiền.
11. Lý Tưởng (Idealism)
    So với hầu hết mọi người, tôi quan tâm nhiều hơn đến các vấn đề xã hội.
12. Báo Thù (Vengeance)
    Điều rất quan trọng với tôi là trả đũa những ai xúc phạm mình.
13. Lãng Mạn (Romance)
    Tôi dành nhiều thời gian hơn bạn bè đồng trang lứa để theo đuổi tình yêu hay tình dục.
14. Ăn Uống (Eating)
    Tôi yêu thích ăn uống và thường mơ tưởng về đồ ăn.
15. Tiết Kiệm (Saving)
    Tôi rất ghét việc vứt bỏ đồ đạc.
16. Bình Yên (Tranquility)
    Tôi cảm thấy lo lắng khi tim mình đập nhanh.  

Adapted by Ph.D.

Steven Reiss, Ph.D., is a professor of psychology and psychiatry at Ohio State University, where he directs the university's Nisonger Center.

Nguồn: The secrets of happiness - Psychology Today