Cách ta khuyến khích những hành vi mà ta nghĩ mình xứng đáng nhận được

Chúng ta thường nghĩ rằng người khác đối xử với mình tốt hay xấu đều dựa vào tính cách vốn có của họ – điều mà ta gần như không thể kiểm soát. Nếu họ đối tốt với ta, đó là vì bản chất họ tử tế và hào phóng. Nếu họ cư xử tệ, ta tin rằng điều đó bắt nguồn từ sự ích kỷ, lạnh lùng sẵn có trong họ.

Nhưng có một sự thật phức tạp mà ta hay bỏ qua: cách người khác đối xử với ta phần lớn lại được định hình bởi những tín hiệu vô thức mà chính ta phát ra – điều ngầm báo hiệu rằng ta nghĩ mình xứng đáng nhận được gì từ họ. Mức độ tử tế hay tàn nhẫn họ thể hiện thường được điều chỉnh một cách tinh vi để phù hợp với thông điệp vô hình ấy.

Con người, về bản năng, có xu hướng tận dụng mọi cơ hội để hành xử theo cách dễ dãi nhất: ích kỷ, hẹp hòi, lạnh nhạt, lười biếng hay bừa bộn. Điều quyết định liệu những hành vi này có xuất hiện quanh ta hay không, và ở mức độ nào, chính là việc ta có chấp nhận chúng hay không – và liệu ta có dám yêu cầu một điều tốt đẹp hơn.

Môi trường nơi những điều này diễn ra rõ nét nhất chính là các mối quan hệ. Hãy tưởng tượng hai người vừa bắt đầu quen nhau. Khi tìm hiểu đối phương, cả hai đều phát đi những thông điệp nhỏ nhặt về kỳ vọng và khả năng phản ứng nếu điều họ mong muốn không được đáp ứng. Giả sử một người nói rằng sự gọn gàng rất quan trọng với họ, nhưng khi bạn đời bày bừa hộp đồ ăn thừa khắp bàn làm việc, họ chỉ phàn nàn nhẹ hoặc giận dỗi mà không làm gì thêm. Thông điệp truyền đến người kia là: "Người này không biết cách bảo vệ điều mình coi trọng, chỉ nói suông mà không hành động." Từ những điều nhỏ nhặt ấy, những hậu quả lớn hơn có thể nảy sinh. Trong những mối quan hệ tồi tệ nhất, một người sẽ nhận ra đối phương sẵn lòng chấp nhận cả những hành vi tồi tệ nhất – phản bội, bạo lực, lừa dối – và những điều đó rồi cũng xảy ra.

Tranh: André Derain, Bathers (Sketch), c. 1908,

Điều bi kịch là những người chịu đựng sự đối xử tệ bạc thường là những người đã từng phải trải qua điều tương tự trong quá khứ, đặc biệt là từ thời thơ ấu. Một tuổi thơ không hạnh phúc không chỉ là vết thương nhất thời. Nếu không được thấu hiểu và chữa lành, nỗi đau ấy sẽ tái hiện nhiều lần trong cuộc sống sau này, cho đến khi ta nhận ra và chấm dứt vòng xoáy chịu đựng đó.

Có những người, để tồn tại trong hoàn cảnh thời thơ ấu khắc nghiệt, không còn lựa chọn nào khác ngoài việc chấp nhận những hành vi tồi tệ. Cha họ có thể đã mỉa mai, hạ thấp họ; mẹ họ có thể chỉ biết đến bản thân và thụ động gây áp lực. Nhưng khi mới năm tuổi, họ không thể làm gì khác. Không có luật sư nào để cầu cứu, không có nơi nào khác để đi. Và thế là họ học cách chịu đựng, chấp nhận việc ranh giới của mình bị xâm phạm.

Những kỳ vọng này vô tình theo họ vào các mối quan hệ trưởng thành. Ngay từ những ngày đầu tiên, họ phát đi một thông điệp đau lòng: "Anh có thể đối xử tệ với em, em không biết cách phản kháng đâu. Anh có thể lấy nhiều hơn phần của mình, em sẽ nghĩ lỗi là ở em. Anh có thể lợi dụng em, em sẽ xem đó là chuyện bình thường."

Suốt một thời gian dài, họ thậm chí không nhận ra điều đó. Họ không biết rằng mình đang ở trong một mối quan hệ độc hại và đã đánh mất khả năng lên tiếng phản đối. Sự bất hạnh trở thành điều quen thuộc; họ tự nhủ rằng ai cũng phức tạp, rằng chẳng có mối quan hệ nào hoàn hảo, rồi bóp méo những sự thật khả dĩ để tiếp tục sống trong sự bỏ bê bản thân.

Đã đến lúc ta tự hỏi mình hai câu hỏi đơn giản:

1. Liệu tuổi thơ của ta có buộc ta phải chịu đựng những hình mẫu cha mẹ bất hợp lý không?
2. Liệu giờ đây có bằng chứng nào cho thấy ta đang chấp nhận quá nhiều sự đối xử không đúng mực trong mối quan hệ hiện tại không?

Nếu cả hai câu trả lời đều là "có," ta cần đủ dũng cảm đối diện với sự thật đen tối này. Đừng lãng phí quá nhiều thời gian giận dữ với người bạn đời hiện tại; hãy dành sự giận dữ đó cho hoàn cảnh tuổi thơ đã huấn luyện ta chấp nhận họ.

Sau đó, hãy làm điều mà trước đây ta không thể làm: nhìn nhận tình huống một cách thấu đáo, và với sự lịch sự, khéo léo, nhưng quan trọng nhất là với sự quyết đoán, hãy rời đi. 

Nguồn: HOW WE ENCOURAGE THE BEHAVIOUR WE FEEL WE DESERVE -- The School of Life