Năm trụ cột của một cuộc sống tốt đẹp theo Jung

Trong thế giới của tâm lý học đại chúng, thật khó để bỏ qua cái tên Carl Jung — người từng là cộng sự thân thiết của Sigmund Freud, và đã qua đời hơn 60 năm trước. Nếu bạn nghĩ mình đang có một “mặc cảm” nào đó, chính Jung là người đặt ra thuật ngữ này. Bạn là người hướng nội hay hướng ngoại? Cũng là do ông đặt ra. Những khái niệm như persona (mặt nạ), archetype (khuôn mẫu), hay synchronicity (sự trùng hợp có ý nghĩa) — tất cả đều mang dấu ấn sâu đậm của Carl Jung.

Thế nhưng, khi nói đến hạnh phúc, Jung lại có vẻ khá bi quan. Ông từng viết: “Hạnh phúc là một điều kỳ diệu đến mức chẳng ai lại không khát khao có được.” Nghe thì hy vọng đấy. Nhưng ông không dừng lại ở đó: “Thế nhưng, không có một tiêu chí khách quan nào đủ sức chứng minh rằng trạng thái ấy thực sự tồn tại.”

Tuy vậy, nhận định này không nên khiến những ai đang nghiêm túc theo đuổi hạnh phúc phải nản lòng. Ngược lại, Jung đang chỉ ra một sự thật hiển nhiên: ta không thể nắm bắt được một trạng thái hân hoan tuyệt đối, bởi lẽ cuộc sống con người vốn luôn gắn liền với những cảm xúc tiêu cực — những cảm xúc ấy hình thành để cảnh báo ta trước hiểm nguy và bảo vệ sự sống. Mục tiêu không phải là sự toàn mãn, mà là sự tiến bộ — hay như Oprah Winfrey, đồng tác giả cùng tôi trong cuốn Build the Life You Want, đã gọi là “hạnh phúc hơn.”

Tuy có phần hoài nghi về khái niệm hạnh phúc tuyệt đối, nhưng Jung không hề phủ nhận khả năng con người có thể tiến gần hơn đến điều đó. Năm 1960, khi cuộc đời đang dần khép lại, ông đã chia sẻ phương pháp sống mà chính ông đã lựa chọn để từng bước đi đến một cuộc sống viên mãn. Với sự hỗ trợ từ những phát hiện hiện đại trong khoa học xã hội, những nguyên tắc ấy của Jung có thể chính là kim chỉ nam bạn đang tìm kiếm.

Illustration by Jan Buchczik

Jung tin rằng hạnh phúc được xây dựng trên năm trụ cột vững chắc:

1. Sức khỏe thể chất và tinh thần tốt

Jung cho rằng muốn hạnh phúc hơn thì trước tiên phải có một thân thể khỏe mạnh và một tinh thần lành mạnh. Nhận định này đã được hàng loạt nghiên cứu củng cố. Chẳng hạn, nghiên cứu dài hạn nhất về hạnh phúc — Nghiên cứu về sự phát triển người lớn của Đại học Harvard — đã chỉ ra rằng bốn yếu tố dự báo mức độ hạnh phúc khi về già là: không hút thuốc quá nhiều, uống rượu ở mức chừng mực (hoặc không uống), giữ cân nặng ở mức lành mạnh và tập thể dục đều đặn.

Quan trọng hơn nữa là sức khỏe tinh thần. Một nghiên cứu năm 2013 cho thấy, ở người Anh, Đức và Úc, những ai có sức khỏe tinh thần kém sẽ trải qua mức độ đau khổ cao gấp hai đến sáu lần so với những ai chỉ có vấn đề về thể chất.

Điều này đặt ra một điểm cần cân nhắc trong lập luận của Jung: dường như các thói quen sống lành mạnh không trực tiếp tạo ra hạnh phúc, mà đúng hơn là giúp giảm bớt nỗi bất hạnh. Ngày nay, nhiều nhà nghiên cứu cảm xúc đã khám phá ra một điều mà Jung chưa hình dung đến: cảm xúc tích cực và tiêu cực không hẳn là hai thái cực đối lập, mà tồn tại song song — và muốn sống tốt, ta cần quan tâm đến cả hai mặt.

Ngoài ra, các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng một số hoạt động như tập thể dục có thể giúp “bẻ gãy” vòng lặp cảm xúc tiêu cực trong những thời điểm căng thẳng cao độ, nhờ khả năng điều hòa hormone cortisol. Trong công trình nghiên cứu của tôi, tôi nhận thấy điều này lý giải vì sao những người ít trải nghiệm cảm xúc tiêu cực lại khó duy trì thói quen tập thể dục: họ không cảm thấy hiệu quả rõ rệt từ việc đến phòng gym như những người dễ rơi vào tiêu cực.

2. Các mối quan hệ thân mật và cá nhân chất lượng — như hôn nhân, gia đình, và bạn bè

Không còn gì phải nghi ngờ: những mối quan hệ thân thiết là nền tảng của một cuộc sống trọn vẹn. Việc vun đắp chúng cũng là một con đường vững chắc dẫn đến hạnh phúc. Trong số bốn khoản “đầu tư” quan trọng nhất để nâng cao sự hài lòng trong cuộc sống, có hai liên quan đến gia đình và tình bạn (hai cái còn lại sẽ đề cập sau — gồm đức tin hoặc triết lý sống, và công việc có ý nghĩa).

Còn hôn nhân thì sao — một thể chế dường như ngày càng bị xem nhẹ trong nhiều thập kỷ qua? Ngày càng có nhiều bằng chứng từ các nhà nghiên cứu cho thấy việc kết hôn thực sự giúp đa số người trở nên hạnh phúc hơn so với khi sống độc thân. Nhà xã hội học Brad Wilcox từ Đại học Virginia thậm chí đã đặt tựa cho cuốn sách mới của mình một cách không thể thẳng thắn hơn: Cứ cưới đi! Jung bản thân đã sống bên người vợ của mình — bà Emma — suốt 52 năm, cho đến khi bà qua đời ở tuổi 73.

Nghiên cứu phát triển người lớn của Harvard cũng đi đến một kết luận rõ ràng hơn bất cứ điều gì khác. Theo lời của giáo sư Robert Waldinger — người đã dẫn dắt dự án gần hai thập kỷ qua — cùng đồng tác giả Marc Schulz: “Những mối quan hệ tốt sẽ giúp ta sống khỏe mạnh và hạnh phúc hơn. Hết chuyện.” Người tiền nhiệm của Waldinger, bác sĩ George Vaillant, cũng khẳng định không kém phần mạnh mẽ: “Hạnh phúc chính là tình yêu. Hết câu.”

3. Biết rung cảm trước cái đẹp trong nghệ thuật và thiên nhiên

Jung tin rằng để sống hạnh phúc, con người cần nuôi dưỡng khả năng rung cảm và trân quý vẻ đẹp – từ những điều hữu hình cho đến những khoảnh khắc vô hình. Nghe thì có vẻ hiển nhiên, nhưng thực tế lại không đơn giản như vậy.

Trước khi dành trọn đời mình để nghiên cứu về hạnh phúc, tôi từng gắn bó sâu sắc với nghệ thuật và cái đẹp. Những ký ức đầu đời của tôi là hình ảnh ngồi tô vẽ cùng mẹ — một họa sĩ. Tôi học đọc bản nhạc trước cả khi biết đọc chữ. Từ năm 19 tuổi đến 31 tuổi, tôi sống bằng nghề biểu diễn nhạc cổ điển. Nhưng sự thật là: các nghệ sĩ thường không phải những người mãn nguyện nhất thế gian. Một nghiên cứu năm 1992 tại Anh cho thấy, những người làm nghệ thuật biểu diễn có tỷ lệ trầm cảm cao hơn nhóm dân số chung. Có lẽ, một ngày nào đó tôi sẽ viết một cuốn sách, không phải về nghệ thuật sống hạnh phúc, mà là về niềm hạnh phúc đầy rắc rối trong nghệ thuật.

Tuy nhiên, đối với những ai không làm nghệ thuật, thì câu chuyện đơn giản hơn và khá phù hợp với suy nghĩ của Jung. Trước tiên, có một sự khác biệt lớn giữa cái đẹp trong thiên nhiên và cái đẹp trong nghệ thuật. Đặc biệt, việc đắm chìm trong vẻ đẹp của tự nhiên — dù ở bất kỳ nền văn hóa nào — đều có tác dụng nâng cao cảm giác an yên. Thứ hai, với trải nghiệm thẩm mỹ, cảm xúc của ta bị chi phối bởi “sắc thái” của nghệ thuật. Ví dụ, các thí nghiệm cho thấy: nếu bạn nghe nhạc vui khi ở một mình, tâm trạng bạn sẽ trở nên vui vẻ hơn; nhưng nếu bạn nghe nhạc buồn trong cô đơn, cảm giác buồn sẽ càng sâu sắc hơn.

4. Một mức sống đủ đầy và công việc mang lại sự hài lòng

Cũng giống như sức khỏe thể chất và tinh thần, việc có thu nhập và công việc ổn định không hẳn là để khiến ta hạnh phúc hơn, mà chủ yếu để giúp ta bớt bất hạnh. Từ lâu, các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng thất nghiệp là một trong những nguyên nhân gây khổ sở rõ ràng nhất. Dù là nam hay nữ, khi không có việc làm, các triệu chứng trầm cảm thường tăng cao. Điều này không chỉ vì thiếu đi thu nhập hay các mối quan hệ xã hội mà công việc mang lại, mà còn bởi chính công việc có tác dụng giữ cho tinh thần ta vững vàng hơn.

Tuy nhiên, nếu ta nâng cấp tiêu chí "công việc thỏa đáng" trong danh sách của Jung thành "công việc ý nghĩa", thì hạnh phúc thật sự sẽ bắt đầu có mặt. Hai yếu tố khiến công việc trở nên có ý nghĩa với hầu hết mọi người là: cảm giác thành công do chính mình tạo ra (tức là được công nhận vì đã làm được điều có giá trị) và cảm giác mình đang phục vụ người khác. Hai điều đó hoàn toàn có thể xuất hiện trong bất kỳ ngành nghề nào.

Mối liên hệ giữa tiền bạc và hạnh phúc từ lâu đã gây nhiều tranh cãi. Những nghiên cứu cũ cho thấy hạnh phúc đạt ngưỡng ở mức thu nhập khá khiêm tốn. Nhưng những nghiên cứu gần đây lại phát hiện: cảm giác hài lòng tiếp tục tăng kể cả khi thu nhập cao hơn nhiều. Riêng tôi cho rằng: tiền không thể tự mua được hạnh phúc, và mua sắm tài sản cũng không mang lại niềm vui bền lâu. Nhưng nếu có tiền để tạo ra những trải nghiệm với người thân yêu, để có thêm thời gian cho những điều ý nghĩa, hay để hỗ trợ những mục đích tốt đẹp — thì quả thật, hạnh phúc sẽ lớn lên cùng với điều đó.

5. Một niềm tin triết lý hay tôn giáo giúp ta vững vàng trước giông gió

Jung cho rằng: sống tốt đẹp là khi ta có một cách nhìn giúp lý giải vì sao cuộc đời lại diễn ra như thế, một khả năng thoát ra khỏi những lo toan thường nhật và đặt mọi chuyện — kể cả đau khổ không thể tránh khỏi — vào một khung cảnh rộng lớn hơn.

Là con trai của một mục sư, Jung mang đậm chất Thiên Chúa giáo trong thế giới quan của mình. Những lời ông từng viết trên tạp chí The Atlantic nhiều năm trước vẫn còn vang vọng đến hôm nay: “Không phải ‘Thượng Đế’ là một huyền thoại, mà chính huyền thoại là sự hé lộ của một đời sống thần linh nơi con người.” Tuy vậy, ông không hề cho rằng con đường tâm linh của mình là con đường duy nhất. “Tôi không cho rằng những suy tư của mình đã chạm đến chân lý sau cùng,” ông viết, và khẳng định rằng ngay cả một thái độ sống mang tính triết học, không dựa trên tôn giáo, vẫn hoàn toàn có thể dẫn dắt con người sống tốt. Dù thế nào, ông tin rằng mỗi người đều cần một niềm tin vượt lên khỏi cuộc sống thường nhật — một điều gì đó lớn hơn chính mình.

Ngày nay, khoa học cũng ủng hộ quan điểm ấy của Jung. Niềm tin tôn giáo được chứng minh là có mối liên hệ chặt chẽ với cảm giác có ý nghĩa trong cuộc sống. Tâm linh, nói chung, gắn liền với sức khỏe tinh thần tốt hơn; cả niềm tin và thực hành tâm linh đều giúp bảo vệ con người khỏi trầm cảm. Ngay cả những triết lý thế tục cũng có thể mang lại lợi ích này. Chẳng hạn, gần đây, các nghiên cứu về chủ nghĩa Khắc kỷ cho thấy lối sống và tư duy cổ xưa ấy thực sự giúp cải thiện cảm giác an lạc. Đã có nhiều cuốn sách viết về điều này, như Chủ nghĩa Khắc kỷ và nghệ thuật sống hạnh phúc của nhà tâm lý trị liệu Donald Robertson.

Nguồn: Jung’s Five Pillars of a Good Life | The Atlantic