Điều gì trong liệu pháp tâm lý có thể chữa lành ta?

Người ta vẫn tin rằng liệu pháp tâm lý có một sức mạnh đặc biệt nào đó để chữa lành. Nhưng chính xác sức mạnh ấy là gì, không phải lúc nào cũng rõ ràng.

Một quan điểm phổ biến cho rằng, những gì khiến ta trở nên bất ổn tinh thần thường liên quan đến những ký ức trong quá khứ mà ta đã quên đi hoặc kìm nén. Đó có thể là một nỗi nhục nhã, một khoảng thời gian bị bỏ rơi, một khoảnh khắc tàn nhẫn, hoặc thậm chí là cả một chuỗi những hành vi lạm dụng. Những đau khổ ấy bị chôn vùi sâu trong vô thức, âm thầm chi phối và làm xáo trộn cuộc đời ta.

Với cách nhìn này, liệu pháp tâm lý giống như một câu chuyện trinh thám, trong đó nhà trị liệu đóng vai người đồng hành, giúp ta khám phá ra “tội ác” đã bị giấu kín – và nhờ đó mang lại sự giải thoát. Hy vọng lớn nhất là, một khi nỗi đau trong quá khứ được đưa ra ánh sáng, ta sẽ ngay lập tức được chữa lành, giống như cách một thám tử khép lại vụ án khi tìm ra hung khí. Ví dụ, ta sẽ hiểu rằng cha ta từng thường xuyên hạ thấp giá trị của ta, hay mẹ ta đã luôn chìm trong đau khổ vì mất đi một người thân yêu. Và rồi – trong một khoảng thời gian ngắn – ta sẽ cảm thấy nhẹ nhõm.

Tuy nhiên, cách tiếp cận này, dù nghe rất thuyết phục, lại thiếu đi một yếu tố cốt lõi – yếu tố quyết định tác dụng thực sự của liệu pháp tâm lý.

Thứ thực sự chữa lành không nằm ở việc ta biết rõ nguồn gốc của nỗi đau, mà ở trải nghiệm về một mối quan hệ khác hẳn – kéo dài qua nhiều giờ đồng hành cùng nhà trị liệu – mà ta đã từng thiếu vắng bởi những tổn thương trong quá khứ.

Không ai có thể vượt qua được nỗi đau chỉ nhờ hiểu rõ mình đã từng bị chê bai, lãng quên, bắt nạt hay lạm dụng. Tri thức đơn thuần không đủ để xóa nhòa những vết thương. Điều thực sự giúp ta hồi phục là cơ hội được sửa chữa những hệ quả của quá khứ đau thương trong sự hiện diện của một người đủ khả năng trao cho ta mọi điều mà những người chăm sóc ban đầu có thể đã không làm được.

Nhà trị liệu không chỉ giúp ta tìm lại những ký ức bị lãng quên, mà còn phải bù đắp cho những lỗ hổng cảm xúc mà các tổn thương cũ đã để lại. Họ phải tạo ra một trải nghiệm đầy ắp sự nhạy cảm, đồng cảm, hào phóng, kiên nhẫn, và trên hết là lòng nhân ái – những điều mà ta đã bị tước mất trong những năm tháng đầu đời.

Chính vì vậy, liệu pháp tâm lý trở nên khó khăn hơn ta nghĩ. Sự thành công của nó đòi hỏi một sự tương tác chân thành, sâu sắc giữa nhà trị liệu và thân chủ. Nếu nhà trị liệu khiến ta sợ hãi, tỏ ra phòng thủ, thiếu nhạy bén, lạnh lùng, phán xét hay kiêu ngạo, thì mọi nỗ lực sẽ thất bại – bởi họ vô tình tái hiện những điều tiêu cực mà những người trong quá khứ của ta từng mắc phải.

Điều đáng tiếc là, không phải nhà trị liệu nào cũng hoàn toàn vượt qua được những vấn đề này, bởi chính họ cũng là con người, sống trong một thế giới không hoàn hảo. Hơn nữa, các chương trình đào tạo thường không tập trung đủ vào việc giúp nhà trị liệu phát triển bản thân để có thể xây dựng một mối quan hệ ấm áp, gần gũi và đáng tin cậy với thân chủ.

Liệu pháp tâm lý không giống như y học. Ta có thể ghét bác sĩ của mình, nhưng vẫn nhận được lợi ích từ những toa thuốc họ kê. Còn trong trị liệu tâm lý, ta phải cảm nhận được sự tốt đẹp, trưởng thành và tử tế của nhà trị liệu thì mới có thể tiến triển. Nhưng điều này lại hiếm hoi như việc tìm được một người bạn thân thực sự – mà cả đời, nếu may mắn, ta chỉ gặp được hai hoặc ba người như vậy.

Kenneth Branagh as Hercule Poirot

Nhìn từ góc độ này, liệu pháp tâm lý trở nên tốn kém hơn nhiều cả về thời gian lẫn tiền bạc so với kỳ vọng. Nếu ta chỉ xem liệu pháp như một cuộc điều tra để tìm ra nguyên nhân, thì ta có thể khỏi rất nhanh, chỉ cần vài buổi là đủ. Nhưng nếu nó phụ thuộc vào một mối quan hệ mang tính chữa lành, thì ta có thể cần đến gặp nhà trị liệu mỗi tuần – thậm chí nhiều hơn – trong vòng một, hai hay ba năm. Điều này khiến các công ty bảo hiểm, doanh nghiệp và những người bận rộn có lý do để cố tình lảng tránh hoặc giảm nhẹ vai trò của liệu pháp tâm lý.

Hậu quả là, nhiều người tìm đến liệu pháp với mong muốn chữa lành nỗi đau chỉ trong năm buổi với nhà trị liệu đầu tiên họ gặp. Nhưng họ lại không có đủ kiên nhẫn hay sự sáng suốt để nhận ra rằng, để thực sự vượt qua tổn thương, họ cần một nhà trị liệu có thể đóng vai trò như một “bậc cha mẹ lý tưởng”.

Ta chỉ thực sự công bằng với bản thân khi sẵn sàng từ bỏ hình ảnh nhà trị liệu như một thám tử chỉ đi tìm nguyên nhân, mà thay vào đó, nhìn họ như người “cha mẹ thứ hai” – người giúp ta chữa lành bằng sự đồng hành, tình yêu thương và thấu hiểu.

Và rồi, với lòng kiên nhẫn và niềm tin, ta hy vọng một ngày nào đó, may mắn sẽ mỉm cười để ta tìm được người trị liệu phù hợp – người có thể xứng đáng với sự đầu tư, kỳ vọng và nỗ lực của chính mình.

Nguồn: WHAT’S THE BIT OF THERAPY THAT HEALS YOU - The School Of Life