Đừng dành dụm cuộc đời thật của bạn cho “sau này”.

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH

• Ngụy tưởng “đích đến” khiến ta mãi chờ một khoảnh khắc hạnh phúc sẽ không bao giờ tới.
• Não bộ của chúng ta được lập trình để háo hức chờ đợi, chứ không phải để thỏa mãn, đó là lý do ta dễ mắc bẫy này.
• Chỉ nhận ra vấn đề thôi thì chưa đủ. Ta phải hành động trước cả khi cảm thấy sẵn sàng, bắt đầu từ chính ngôn ngữ ta dùng.

Nếu con người có một tài năng nổi trội nào đó, thì hẳn là khả năng nghĩ ra vô vàn cách ngày càng tinh vi để lãng phí đời mình. Từ việc lướt TikTok không hồi kết, trau chuốt hồ sơ xin những công việc mình chẳng hề muốn, cho đến việc sắp xếp ngôi nhà gọn gàng, đẹp như Pinterest trong khi vị “khách” duy nhất ta chờ đợi chỉ là một con nhện lặng lẽ giăng tơ ở góc phòng, ta dường như rất quyết tâm nhầm lẫn giữa bận rộn và đang sống. Nhưng tất cả những điều đó vẫn còn thua xa kẻ trộm thời gian lớn nhất của đời ta: niềm tin chắc nịch rằng cuộc đời thật, cuộc đời mà ta đang vất vả chuẩn bị, sẽ bắt đầu sau này.

Các nhà tâm lý học gọi đó là ngụy tưởng đích đến (arrival fallacy), một thuật ngữ do nhà nghiên cứu Tal Ben-Shahar của Harvard đặt ra để mô tả niềm tin rằng hạnh phúc và sự viên mãn sẽ xuất hiện khi ta đạt được một cột mốc nào đó. Khi tốt nghiệp, khi được thăng chức, khi gặp đúng người, tất cả đều gom về cùng một câu chuyện: ta tự thuyết phục mình rằng chương đời thật sự sẽ mở ra sau dấu phẩy tiếp theo, chứ không bao giờ là ngay tại dấu chấm này.

Hầu hết chúng ta đều quá quen với cái bẫy ấy, đến mức hôm nay đôi khi chẳng khác gì một phòng chờ cho ngày mai. Vậy thì khi ta bắt đầu một tuần mới, thử xem liệu ta có thể tự cho mình quyền được sống ngay hôm nay hay không.

Vì sao não bộ lại yêu chữ “sau này”

Không phải lỗi của bạn khi não mình cứ mải miết đuổi theo điều kế tiếp. Tiến hóa đã tạo ra nó như vậy, và từng có lý do rất chính đáng.

Suốt phần lớn lịch sử loài người, sự thỏa mãn sớm đồng nghĩa với nguy hiểm. Những ai sống sót để trở thành tổ tiên của chúng ta là những người biết dự đoán chính xác mối đe dọa tiếp theo, cũng như cơ hội kế tiếp. Ở tận cốt lõi, chúng ta đều là hậu duệ của những kẻ lên kế hoạch không biết chán, luôn cần thêm một điều gì đó để tiếp tục tồn tại.

Vấn đề là, thứ từng giữ cho ta an toàn ngày xưa, giờ lại khiến ta không yên.

Các nghiên cứu cho thấy dopamine, chất hóa học tạo cảm giác phần thưởng trong não, đạt đỉnh không phải khi ta nhận được phần thưởng, mà là khi ta mong đợi nó. Sự háo hức ấy từng giúp tổ tiên ta chuẩn bị cho những mùa đông khắc nghiệt, nhưng ngày nay, nó khiến ta liên tục làm mới hộp thư email và khát khao “chỉ thêm một mục tiêu nữa thôi” để cảm thấy trọn vẹn (Schultz, 2015).

Não bộ chúng ta được lập trình để thèm khát lời hứa của “sau này”, ngay cả khi ta biết rằng “sau này” ấy chưa bao giờ thật sự tới. Nghiên cứu về guồng quay khoái lạc cho thấy ngay cả những biến cố lớn của đời người như kết hôn hay trúng số cũng chỉ làm hạnh phúc tăng lên trong chốc lát, trước khi ta quen dần và quay về mức ban đầu, rồi lại tiếp tục đi tìm thành tựu kế tiếp (ví dụ: Brickman & Campbell, 1971).

Rõ ràng, thứ từng giữ cho tổ tiên ta an toàn lại không giúp ta mãn nguyện; và sống trong trạng thái mong chờ triền miên đồng nghĩa với việc ta chẳng bao giờ dừng lại để ngắm nhìn những gì mình đã có.

Chính phần trí óc chậm rãi, thận trọng hơn — Hệ thống 2 — cần đứng ra viết lại câu chuyện, nhắc ta rằng ý nghĩa của cuộc sống không nằm ở việc chuẩn bị, mà ở việc tham dự.

Vì vậy, khi tuần mới bắt đầu, hãy coi đó như một cuộc nổi loạn nho nhỏ chống lại lập trình tiến hóa của chính mình — và chọn hiện diện, thay vì mãi đoán trước tương lai.

image: Deborah Kolb/Shutterstock 

Cách thách thức huyền thoại về sự “sẵn sàng”

Chúng ta rất dễ rơi vào ngụy tưởng đích đến, bởi gần như mọi thứ trong đời sống hiện đại đều không ngừng củng cố nó. Ta dành những năm đầu đời để chạy theo điểm số nhằm bước vào ngôi trường kế tiếp, rồi chạy theo công việc để nuôi dưỡng lối sống tiếp theo, rồi lại chạy theo sự ổn định để cuối cùng có thể “bắt đầu sống” theo cách mình mong muốn.
Mỗi cột mốc đều hứa hẹn một sự đến nơi, nhưng thực chất, nó chỉ đơn giản là đặt lại chiếc đồng hồ từ đầu.

Nhận ra thói quen này là điểm khởi đầu nhưng chừng đó vẫn chưa đủ. Bởi nếu chỉ dừng lại ở việc nhận biết, thứ ta có được chỉ là một dạng chánh niệm mang tính trình diễn: ta nói những lời đúng đắn, nhưng không thật sự tìm kiếm sự chuyển hóa mà mình khao khát.

Liều thuốc giải thực sự nằm ở hành động, và nơi đơn giản nhất để bắt đầu chính là ngôn ngữ ta dùng khi trò chuyện với bản thân. Bước đầu tiên, hãy chú ý đến cách bạn đang nói về cuộc đời mình. Khi bạn nghe mình thốt lên “sau khi tôi…” hay “khi nào tôi…”, hãy dừng lại và thử thay bằng một câu hỏi khác, chẳng hạn: Hôm nay, trên con đường này, có điều gì mình có thể tận hưởng? Hoặc: Khi đã tới nơi, mình sẽ nhớ điều gì của hôm nay? Tiếp đó, hãy làm cho những điều đẹp đẽ của hôm nay trở nên rõ ràng hơn, chỉ bằng cách chú tâm.

Một nghiên cứu của Harvard trên hơn 2.200 người trưởng thành cho thấy chúng ta dành gần một nửa thời gian tỉnh táo để nghĩ về điều gì đó khác với việc mình đang làm, và sự lang thang của tâm trí này liên hệ chặt chẽ với mức độ hạnh phúc thấp hơn (Killingsworth & Gilbert, 2010). Một cách đơn giản để rèn luyện điều này là bài kiểm tra giường bệnh: tự hỏi xem, trong hôm nay, khoảnh khắc nào bạn sẵn sàng đánh đổi tất cả những gì mình có chỉ để được sống lại nó thêm một lần ngắn ngủi, trước khi mọi thứ khép lại.

Là cha mẹ của những đứa trẻ còn nhỏ, tôi có thể làm chứng rằng, có một ngày, những lần thức giấc lúc 4 giờ sáng hay bát ngũ cốc bị đổ vương vãi bỗng không còn là sự gián đoạn, mà trở thành những khoảnh khắc duy nhất thật sự đáng để sống.

Bạn cũng có thể nhìn ngược về quá khứ, thay vì chỉ hướng về phía trước, để đạt được hiệu quả tương tự.
Hãy nghĩ về phiên bản bạn của mười năm trước, và cảm nhận xem họ sẽ thấy thế nào nếu được bắt đầu lại với sự hiểu biết và nguồn lực mà bạn đang có hôm nay. Với họ, bạn chính là hình hài mà họ từng mơ ước trở thành, có khi còn hơn thế. Nhận ra rằng, bạn đã đến nơi từ lâu, dù có thể chính bạn chưa từng nhận ra.

Cuối cùng, hãy tập dượt sự mãn nguyện, thay vì mải miết săn đuổi phiên bản hạnh phúc rực rỡ như pháo hoa. Các thí nghiệm về lòng biết ơn cho thấy, những người chỉ đơn giản ghi lại mỗi tuần những điều họ cảm thấy biết ơn đã trở nên hạnh phúc và lạc quan hơn rõ rệt theo thời gian (Emmons & McCullough, 2003). Ngụy tưởng đích đến nuôi dưỡng niềm tin rằng niềm vui phải ồn ào, bùng nổ. Nhưng trên thực tế, phần lớn sự an yên lại rất lặng lẽ.

Bắt đầu từ hôm nay, hãy neo mình vào những chi tiết làm nên giá trị của đời sống, từ mùi cà phê vừa rót, đến cái vẫy đuôi mừng rỡ nơi ngưỡng cửa, và hiểu rằng chính những khoảnh khắc nhỏ bé ấy là những mảnh ghép tạo nên bức tranh cuộc đời ta. Và hãy nhớ rằng, khi ngày mai cuối cùng cũng đến, nó sẽ chẳng hề đặc biệt hơn những gì bạn đang nắm giữ trong tay ngay lúc này, ở hiện tại. 

References

Ben-Shahar, T. (2009). Happier: Learn the Secrets to Daily Joy and Lasting Fulfillment. McGraw-Hill.

Schultz W. Neuronal Reward and Decision Signals: From Theories to Data. Physiol Rev. 2015 Jul;95(3):853-951. 

Brickman, P., & Campbell, D. T. (1971). Hedonic relativism and planning the good society. In M. H. Appley (Ed.), Adaptation-level theory (pp. 287-305). New York: Academic Press.

Killingsworth MA, Gilbert DT. A wandering mind is an unhappy mind. Science. 2010 Nov 12;330(6006):932. doi: 10.1126/science.1192439. PMID: 21071660.

Emmons RA, McCullough ME. Counting blessings versus burdens: an experimental investigation of gratitude and subjective well-being in daily life. J Pers Soc Psychol. 2003 Feb;84(2):377-89.

Tác giả: T. Alexander Puutio Ph.D.

Nguồn:  Stop Saving Your Real Life for Later. Start Living It Today | Psychology Today