Khi chính bạn là kẻ thù tệ nhất của mình

Nhà triết học người Pháp Blaise Pascal từng viết: “Mọi rắc rối của nhân loại bắt nguồn từ việc con người không thể ngồi yên một mình trong một căn phòng.” Một ý niệm giản dị nhưng sâu sắc về bản chất của sự nhàm chán, sự tự nhận thức, và cái khả năng vô hạn của chúng ta trong việc tự đánh lừa mình bằng những thứ vớ vẩn vô bổ.

Hãy thử mà xem: ngồi yên trong một căn phòng tĩnh lặng, không điện thoại, không nhạc, không TV, không podcast hay trò chơi điện tử — chẳng làm gì cả trong 20 phút. Đừng hát, đừng nhảy múa, đừng thử xem mình hít đất được bao nhiêu cái, đừng cắt móng chân hay đếm những vết loang trên trần nhà. Chỉ ngồi đó thôi, và đối diện với chính mình.

Trừ khi bạn là người đã quen ngồi thiền, khả năng cao là bạn sẽ thấy điều này vô cùng khó chịu. Hoặc chí ít, sẽ rất nhàm chán và thậm chí là bức bối.

Sự thật là, các nhà tâm lý học đã nhiều lần thử nghiệm điều này, và không có gì ngạc nhiên… hầu hết mọi người đều không thích. Trong một nghiên cứu, khoảng một nửa số người tham gia đã chán nản tới mức họ sẵn sàng chịu một cú sốc điện chỉ để được thoát ra khỏi căn phòng đó sớm hơn.

Nỗi Sợ Khi Phải Ngồi Một Mình Trong Một Căn Phòng Tĩnh Lặng

Điều gì khiến việc ngồi một mình, lắng nghe những suy nghĩ của chính mình lại trở nên khó chịu đến vậy?

Pascal dường như tin rằng, chính sự bất lực trong việc chấp nhận cảm giác nhàm chán—hay nói cách khác, nhu cầu liên tục tìm kiếm sự kích thích và phân tâm—đã đẩy chúng ta vào hàng loạt những hành động ngu ngốc và có hại, cả cho bản thân lẫn người khác.

Nhưng có một lý do sâu xa và tinh tế hơn nữa: có những mặt tối, những góc khuất trong tâm hồn mà chúng ta không muốn đối diện. Và vì vậy, ta càng cảm thấy thôi thúc phải tìm kiếm những thứ bên ngoài để né tránh việc đối mặt với bản thân, để khỏa lấp những điều khó chịu đang lởn vởn trong đầu.

Càng chối bỏ nội tâm mình bao nhiêu, ta càng bị cuốn vào vòng xoáy tìm kiếm những thứ bên ngoài để tạm quên bấy nhiêu.

Chính sự chối bỏ bản thân này đã đẩy ta vào những hành vi tự hủy hoại, những trò tìm cảm giác mạnh, hay thậm chí là nghiện ngập. Một số người trong chúng ta có vẻ còn chán ghét bản thân đến mức, họ thà chọn cảm giác đau đớn từ cú sốc điện bên ngoài, còn hơn là phải đối diện với nỗi đau âm ỉ bên trong tâm hồn.

Thật là… một kết luận "gây sốc".

Làm Sao Để Bớt Quá Ám Ảnh Về Bản Thân

Giữa nhận thức lành mạnh về bản thân và sự ám ảnh tiêu cực về chính mình, ranh giới thật mong manh.

Nhận thức bản thân đơn giản chỉ là việc quan sát và ghi nhận những gì đang diễn ra trong tâm trí mình.

Bạn nhận ra mình đang tức giận.
Bạn nhận ra mình đang mất tập trung.
Bạn nhận ra câu chuyện cuối tuần của đồng nghiệp nghe thật nhạt nhẽo, và tự nhủ, “Ai mà quan tâm cơ chứ.”

Nhận thức bản thân giống như ngồi trên chiếc ghế đá trong công viên tâm trí mình, lặng lẽ quan sát những suy nghĩ, cảm xúc, và thôi thúc đi ngang qua.

Đôi khi, cái công viên ấy đúng là một mớ hỗn độn: rác vương vãi khắp nơi, lũ trẻ la hét, cãi cọ ầm ĩ, thậm chí có gã nghiện ngập nào đó đang lục lọi thùng rác.

Và rồi, lúc này, sự ám ảnh bản thân xuất hiện…

Ám ảnh bản thân là khi bạn bắt đầu phán xét những gì đang diễn ra trong tâm trí mình.

Nhận ra mình cáu kỉnh vào sáng thứ Hai là nhận thức bản thân. Nhưng lo lắng rằng mình là một kẻ tồi tệ chỉ vì cảm giác cáu kỉnh đó, ấy chính là ám ảnh bản thân.

Thấy câu chuyện của đồng nghiệp thật vô vị là nhận thức bản thân. Nhưng tự kết tội mình là một đồng nghiệp tồi tệ, một con người tồi tệ vì dám nghĩ như thế, ấy chính là ám ảnh bản thân.

Nếu nhận thức bản thân chỉ là ngồi trên ghế đá và lặng lẽ nhìn gã vô gia cư trong tâm trí mình phóng uế lên cầu trượt trẻ em, thì ám ảnh bản thân là chạy vòng vòng khắp công viên, gào lên: “Chuyện này sai rồi! Không được! Phải dừng lại ngay!”

Ám ảnh bản thân khiến chúng ta thêm bất an, lo lắng, vì ta cố gò ép thế giới nội tâm mình theo một tiêu chuẩn vô nghĩa nào đó mà thế giới bên ngoài dựng lên.

Ta phán xét cơn giận vì tin rằng thế giới mong ta phải hạnh phúc.
Ta phán xét sự thiếu kiên nhẫn vì tin rằng thế giới mong ta phải tử tế.
Ta phán xét sự bất an vì tin rằng thế giới mong ta phải tự tin.

Đức Phật từng nói: hận thù cũng giống như việc uống thuốc độc rồi mong người khác chết. Còn ám ảnh bản thân, cũng na ná như chuyện tự đâm mình một nhát, chỉ vì nghĩ rằng những vết thương ấy sẽ giúp mình được người khác yêu mến hơn.

Liều thuốc chữa trị cho sự ám ảnh bản thân? Chính là tăng cường nhận thức bản thân. Cũng như khi bạn nhận ra cơn cáu kỉnh của mình là một đối tượng để quan sát, bạn cũng có thể nhận ra sự phán xét về cơn cáu kỉnh ấy chính là một đối tượng khác để quan sát.

Có cảm xúc. Rồi lại có cảm xúc về cảm xúc ấy—một dạng “siêu cảm xúc.”
…và rồi cứ thế, tầng tầng lớp lớp như những con rùa xếp chồng lên nhau.

Nhàm Chán Nuôi Dưỡng Sáng Tạo

Còn một lợi ích nữa khi bạn học được cách ngồi yên và chịu đựng sự nhàm chán: nó khơi dậy khả năng sáng tạo.

Chúng ta thường nghĩ rằng những người sáng tạo là những kẻ hoang dại, bốc đồng, có chút lập dị. Nhưng thực tế, hầu hết những thiên tài sáng tạo trong lịch sử đều là những kẻ cần mẫn, nghiêm túc, tuân thủ kỷ luật.

Ta thường nghĩ rằng sáng tạo đến từ một cuộc đời nhiều biến cố, trắc trở. Nhưng thật ra, nó đến từ việc dám dành thật nhiều thời gian để ngồi suy nghĩ và... chấp nhận nhàm chán.

Một trong những cách để trở nên sáng tạo hơn, như tôi từng chia sẻ trước đây, chính là trở nên “mắn” hơn—sản xuất nhiều hơn.

Khi bạn nghiên cứu những người khổng lồ trong lịch sử sáng tạo, bạn sẽ nhận ra họ đơn giản chỉ là làm nhiều hơn rất nhiều so với người khác. Họ tạo ra nhiều tác phẩm hơn, nhiều ý tưởng hơn, nhiều dự án hơn.

Nói theo cách dân dã: họ không nhất thiết phải là những người ném trúng rổ giỏi nhất, mà là những người ném nhiều nhất.

Còn lịch sử? Lịch sử chỉ nhớ những cú ném thành công.

Nguồn: When You Are Your Own Worst Enemy | Mark Manson