Kiến thức không đủ để thành công

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH

• Biết một điều gì đó không tự nhiên mang lại kết quả tích cực. Chìa khóa nằm ở việc áp dụng kiến thức ấy.
• Khi chuyển hóa kiến thức thành hành động, chúng ta đối mặt với những rào cản cả về tiến hóa lẫn văn hóa.
• Tập trung vào thói quen, bắt đầu từ những điều nhỏ, và tối ưu hóa môi trường sẽ giúp bạn tạo ra những thay đổi hành vi mong muốn.

Là một giảng viên đại học, tôi luôn khuyến khích sinh viên chia sẻ cảm nhận thẳng thắn về nội dung mà tôi giảng dạy. Một nhận xét thường xuyên được nhắc đến là mặc dù họ rất thích thú và đánh giá cao các bài học, họ thường xem các chủ đề liên quan đến hành vi con người ít mang tính “học thuật” hơn so với những môn đòi hỏi tính toán như kế toán hay tài chính trong chương trình kinh doanh của trường.

Mỗi lần nghe nhận xét này, tôi thường mỉm cười – không phải vì bác bỏ ý kiến ấy mà vì tôi thấy điều đó thể hiện một nghịch lý thú vị. Hành vi con người, vốn là trọng tâm trong những gì tôi giảng dạy, lại chính là thứ hình thành nên các nhận thức ấy. Niềm tin rằng nghiên cứu về hành vi thiếu sự khắt khe so với các lĩnh vực định lượng khác, nghịch lý thay, chính là minh chứng cho sự phức tạp của chủ đề này.

Thoạt nhìn, các khái niệm về hành vi con người có vẻ đơn giản và trực quan, nhưng việc áp dụng chúng một cách hiệu quả lại là một thử thách hoàn toàn khác.

SỰ KHÁC BIỆT GIỮA BIẾT VÀ LÀM

Hãy lấy ví dụ từ bài viết trước của tôi, nơi tôi đề cập đến tầm quan trọng của góc nhìn và cách con người thường vô tình làm leo thang xung đột thông qua thói quen sai lầm mà chuyên gia giao tiếp Michael Dues gọi là “nhấn nhá” (punctuating). Ý tưởng này rất đơn giản – hiểu lầm nảy sinh khi mọi người diễn giải sự việc theo cách có lợi cho góc nhìn của họ.

Về mặt lý thuyết, điều này dễ hiểu. Nhưng trên thực tế, việc bước ra khỏi quan điểm của chính mình và nhìn nhận sự việc từ góc nhìn của người khác trong một cuộc tranh cãi căng thẳng lại là điều cực kỳ khó khăn.

Khoảng cách giữa việc hiểu lý thuyết và thực hành thực tế này chính là điều tôi gọi là sự khác biệt giữa biết và làm. Đây không phải vấn đề chỉ có ở nghiên cứu hành vi con người mà hiện diện ở hầu hết các khía cạnh của cuộc sống.

Hãy lấy một chân lý phổ quát làm ví dụ: Chúng ta đều biết rằng duy trì lối sống lành mạnh với chế độ ăn uống, tập luyện và giấc ngủ hợp lý là điều cần thiết cho sức khỏe. Ai cũng thừa nhận điều này, nhưng có bao nhiêu người thật sự biến nó thành hành động hàng ngày?

Vấn đề nằm ở ảo tưởng rằng việc hiểu biết một điều đồng nghĩa với việc làm chủ nó. Khi bắt gặp một ý tưởng mạnh mẽ, chúng ta dễ lầm tưởng rằng chỉ cần hiểu nó là đã thay đổi được cuộc sống. Nhưng thực tế thì khác xa. Biết thôi không tạo ra thay đổi có ý nghĩa – chính sự áp dụng mới làm nên điều đó. Và việc áp dụng thường đòi hỏi, tôi dám nói, nỗ lực kiên trì, đôi khi là sự quyết tâm phá vỡ những hành vi đã ăn sâu bén rễ.

Tại Sao Việc Thay Đổi Hành Vi Lại Khó Đến Thế?

Việc thay đổi hành vi khó khăn cả ở hai phương diện: nội tại và ngoại tại. Về nội tại, nó đòi hỏi sự bứt phá khỏi những lối mòn quen thuộc, điều này cần đến sự tự ý thức và nỗ lực không nhỏ. Về ngoại tại, môi trường và văn hóa xung quanh chúng ta thường chống lại những thay đổi tích cực.

Chẳng hạn, việc cố gắng nhìn nhận sự việc từ góc nhìn của người khác có vẻ như là một mục tiêu đáng ngưỡng mộ, nhưng lại rất khó thực hiện trong những môi trường khuyến khích sự xung đột hơn là lòng thấu cảm. Thuật toán của mạng xã hội, chẳng hạn, được thiết kế để khuếch đại sự chia rẽ vì nó làm tăng tương tác. Trong môi trường như vậy, ngay cả những người nhận ra giá trị của việc đồng cảm cũng thấy khó để biến nó thành hành động.

Đây chính là biểu hiện rõ rệt của khoảng cách biết-làm: hiểu một nguyên tắc và thực hành nó là hai chuyện hoàn toàn khác nhau.

Tin tốt là khoa học hành vi đã cung cấp những công cụ giúp bạn thu hẹp khoảng cách này.

5 CHIẾN LƯỢC ĐỂ CHUYỂN HÓA KIẾN THỨC THÀNH HÀNH ĐỘNG

Dù không có giải pháp nào là toàn năng cho mọi tình huống, nghiên cứu đã chỉ ra một số chiến lược giúp bạn biến kiến thức thành thực tiễn nhất quán. Dưới đây là năm cách tiếp cận thực tế, dựa trên khoa học hành vi, để bạn bắt đầu:

1. Tập trung vào Thói quen, Không Phải Ý chí

Nghiên cứu của Đại học Duke cho thấy hơn 40% hành động hàng ngày của chúng ta được thúc đẩy bởi thói quen, chứ không phải quyết định có ý thức. Điều này có nghĩa là, thay đổi hành vi lâu dài không thể chỉ dựa vào ý chí hay động lực – cả hai đều không bền vững. Thay vào đó, bạn cần biến những hành động mong muốn thành thói quen – những hành vi tự động, không cần nỗ lực tư duy.

2. Bắt đầu Từ Điều Nhỏ

Con người có xu hướng chống lại thay đổi lớn, đặc biệt khi nó khiến họ cảm thấy quá tải. Các chuyên gia như James Clear (Atomic Habits) và B.J. Fogg (Tiny Habits) nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bắt đầu từ những hành động nhỏ và dễ thực hiện. Ví dụ, thay vì cam kết tập luyện một giờ mỗi ngày, hãy bắt đầu với ba lần chống đẩy mỗi ngày.

3. Cụ Thể Hóa Thời Gian và Ngữ Cảnh

Một mục tiêu mơ hồ như “đồng cảm hơn” hay “đọc sách nhiều hơn” khó mà mang lại kết quả. Nghiên cứu chỉ ra rằng, sự cụ thể làm tăng khả năng thành công. Thay vì nói: “Tôi muốn đọc sách nhiều hơn,” hãy thử: “Tôi sẽ đọc 15 phút trước khi đi ngủ mỗi tối.”

4. Tối Ưu Hóa Môi Trường

Môi trường có tác động lớn đến khả năng duy trì thói quen của bạn. Hãy điều chỉnh không gian xung quanh để biến hành động mong muốn trở nên dễ dàng nhất có thể.

5. Kết Hợp Phần Thưởng

Thay đổi hành vi trở nên dễ dàng hơn khi bạn nhận được phần thưởng ngay lập tức. Điều này có thể là những lời tự khen nhỏ (“Tôi đã làm được!”) hoặc thưởng cho bản thân một tách cà phê yêu thích.

Từ Nhận Thức Đến Hành Động

Biết là một chuyện. Làm lại là chuyện khác. Đó là lý do tại sao phần thưởng thực sự nằm ở việc hành động. Giờ đây, khi đã hiểu được những ý tưởng này, bước tiếp theo của bạn sẽ là gì để biến mục tiêu thành công trong cuộc sống thành hiện thực?

Nguồn: Knowledge Is Not Enough for Success – Psychology Today