Làm thế nào để sống sót qua thảm họa: 6 bí quyết từ nghiên cứu

Bạn thức dậy vào một buổi sáng cuối tuần, sẵn sàng cho những tập phim Netflix kéo dài và những trận tranh cãi bất tận với người lạ trên mạng. Nhưng thay vì một ngày bình thường, bạn bị chào đón bởi một trận động đất kinh hoàng. Hoặc một cơn lũ. Một cơn bão. Một ngày tận thế đầy xác sống. Hoặc đơn giản là con robot hút bụi Roomba của bạn đột nhiên ngừng vòng quanh chân ghế sofa và khởi xướng cuộc nổi dậy của trí tuệ nhân tạo nhằm xóa sổ loài người.

Một điều chắc chắn: Bạn không hề sẵn sàng cho chuyện này.

Mới hôm qua, điều đáng sợ nhất của bạn là lỡ tay nhắn tin cho sếp với từ "họp" bị tự động sửa thành "hợp" (hay tệ hơn là "hấp"). Giờ thì bạn phải tìm nước và kiếm thức ăn? Mấy bài học kỹ năng sinh tồn hồi nhỏ đã trôi vào quên lãng từ lâu. Sự thật là, hầu hết mọi người đều chẳng biết gì về cách sống sót khi thảm họa xảy ra.

Có thể bạn nghĩ tôi là một kẻ cuồng loạn chuyên chuẩn bị cho ngày tận thế, ngồi viết bài này từ một căn hầm trú ẩn bí mật. Nhưng không, tôi chưa đến mức mất trí. Nếu bạn cho rằng việc suy nghĩ về những biến cố tồi tệ nhất là điều ngớ ngẩn, thì hãy trả lời câu hỏi này: Năm 2019, bạn có nghĩ rằng thế giới sẽ rơi vào đại dịch toàn cầu vào năm sau không? Tôi không chắc tận thế sẽ đến với một tiếng nổ lớn hay chỉ là một tiếng thở dài, nhưng chắc chắn sẽ có một khoảnh khắc khi cả thế giới cùng thốt lên: "Ôi trời, tôi không ngờ chuyện này lại xảy ra."

Tôi không bảo bạn phải sống trong hoảng loạn, mà chỉ nên có những chuẩn bị tối thiểu để đối phó với những sự kiện "Thiên Nga Đen" – những biến cố bất ngờ nhưng hoàn toàn có thể xảy ra. Bởi vì chúng đã từng xuất hiện: COVID-19, cơn bão Katrina, vụ khủng bố 11/9. Tôi sống ở Los Angeles và các nhà địa chấn học nói rằng nơi đây đã đến hạn cho một trận động đất lớn.

Hôm nay, hãy coi tôi là "hướng dẫn viên tận thế" của bạn. Chúng ta sẽ không đi quá xa vào những viễn cảnh kinh dị, mà chỉ tập trung vào những điều cơ bản, hợp lý và thực tế. Hãy giả định rằng nguy hiểm chỉ là tạm thời và sự trợ giúp sẽ đến. Tôi cũng sẽ nhấn mạnh vào yếu tố tâm lý – điều thường bị bỏ qua khi nói đến sinh tồn. Những bí quyết này được lấy từ nhiều nguồn, trong đó có cuốn sách The Disaster Diaries của Sam Sheridan.

Bây giờ, hãy cùng khám phá những điều tôi mong chúng ta sẽ không bao giờ phải áp dụng...

Chuẩn Bị Trước

Bạn có máy báo cháy trong nhà, dây an toàn trên xe đúng không? Vậy thì chuẩn bị thêm một vài thứ để phòng trường hợp khẩn cấp cũng không phải là ý tồi.

1. Túi sinh tồn

Một túi đồ sinh tồn nhỏ gọn với các vật dụng cần thiết như bộ sơ cứu, la bàn, đèn pin... Bạn có thể mua sẵn trên Amazon.

2. Nước

Hãy nhớ "cơn khủng hoảng giấy vệ sinh" năm 2020 chứ? Giờ hãy tưởng tượng nếu điều đó xảy ra với nước sạch. Trong thảm họa thiên nhiên, hệ thống cấp nước có thể bị hỏng. Có sẵn nước dự trữ sẽ không còn là điều ngớ ngẩn khi bạn phải uống nước mưa từ một chiếc giày cũ. Bạn có thể sống cả tháng không cần thức ăn, nhưng chỉ ba ngày thiếu nước là bạn sẽ không qua khỏi.

3. Thực phẩm

Bạn không muốn tham gia cuộc thi "Vua đầu bếp hậu tận thế" đâu. Hãy dự trữ những thực phẩm cơ bản như mì khô (có thể bảo quản vài năm), gạo (có thể để đến cả thập kỷ), và có lẽ là cà phê. Một thế giới không có cà phê thì có đáng để cứu không?

4. Thuốc men

Nếu bạn có thói quen để đến phút chót mới mua thuốc kê đơn, hãy thay đổi ngay. Bạn không muốn chiến đấu với xác sống khi thiếu thuốc điều trị tiểu đường hay hen suyễn. Một nghiên cứu của FDA vào những năm 1980 cho thấy 90% thuốc vẫn còn tác dụng lâu sau hạn sử dụng. Vì thế, hãy luôn có sẵn một lượng thuốc dự phòng đủ dùng trong vài tuần.

5. Liên lạc

Điện thoại và internet có thể "bay màu". Bạn cần có cách nhận thông tin – có những loại radio chạy bằng tay quay rất phù hợp trong tình huống này. Còn việc liên lạc với người thân ư? Hãy nhớ lại cảm giác ở trại hè. Bộ đàm là một lựa chọn tốt.

À, và đừng quên có sẵn một ít keo dán siêu chắc (cyanoacrylate). Tôi sẽ giải thích lý do sau...

Thích Nghi Với "Thực Tại Mới"

Mất điện, mất nước, âm thanh hỗn loạn bên ngoài. Một dáng người loạng choạng ngoài đường – à không, đó chỉ là Gary, anh ta lúc nào cũng trông như vậy. Dù là lốc xoáy hay ngày tận thế, mọi thứ đều đang tệ đi. Người ta sẽ hoảng loạn? Không hẳn.

Nghiên cứu cho thấy hoảng loạn rất hiếm khi xảy ra. Nó chỉ xuất hiện trong những tình huống cực đoan, như khi bị mắc kẹt trong một đám cháy. Phản ứng phổ biến hơn là đơ người – không làm gì cả. Khi đối mặt với tình huống chưa từng trải qua, não bộ có thể bị "đóng băng", khiến ta không thể đưa ra phản ứng phù hợp.

Trong cuốn The Survivor: An Anatomy of Life in the Death Camps, tác giả Terrence Des Pres nghiên cứu hàng trăm câu chuyện về những người sống sót qua trại tập trung của Đức Quốc Xã và các trại lao động của Liên Xô. Ông phát hiện rằng những người mới đến có tỷ lệ tử vong cao nhất – nhiều người không thể thích nghi với hoàn cảnh tàn khốc, họ chìm trong sự phủ nhận và không phản ứng đủ nhanh để tồn tại.

Điều này có nghĩa là gì? Đơn giản thôi: Khi thảm họa xảy ra, bạn cần nhanh chóng chấp nhận thực tế mới và hành động ngay. Người sống sót không phải là kẻ mạnh nhất hay thông minh nhất, mà là người thích nghi tốt nhất.

Ai thích nghi tốt nhất?

Thật kỳ lạ, chính những kẻ tội phạm lại là những người thích nghi nhanh nhất. Họ không rơi vào trạng thái phủ nhận thực tại bởi họ vốn dĩ đã quen với việc phá vỡ quy tắc. Họ không cố bám víu vào cái gọi là “trật tự vốn có” của cuộc sống, mà đơn giản là chấp nhận sự thay đổi và ứng biến. Nghe có vẻ chẳng mấy dễ chịu, nhưng có một bài học ở đây: ngay sau khi thảm họa xảy ra, phủ nhận thực tế là một con đường dẫn đến diệt vong. Càng sớm chấp nhận rằng mọi thứ đã thay đổi, bạn càng có cơ hội sống sót.

Bước tiếp theo là hành động. Câu hỏi quan trọng nhất bạn cần tự hỏi mình lúc này là: Tôi cần làm gì ngay bây giờ?

• Mọi người thân yêu của tôi có an toàn không?
• Chúng tôi có nơi trú ẩn tạm thời không?
• Tôi có thể tiếp cận nguồn thực phẩm và nước uống dự trữ chứ?
• Làm sao để liên lạc hoặc tìm kiếm sự trợ giúp?

Bạn đã không rơi vào cái bẫy của sự phủ nhận, thật tuyệt. Nhưng vẫn còn những thử thách khác đang chờ đợi – và nỗi sợ hãi sẽ bủa vây bạn ở từng bước đi. Vậy làm thế nào để đối mặt với nó?

Hơi thở – Chìa khóa chế ngự nỗi sợ

Dưới áp lực cực độ, có những người thậm chí không thể gọi số khẩn cấp. Một nhân viên y tế cấp cứu từng chia sẻ rằng có rất nhiều trường hợp bệnh nhân phải nhờ hàng xóm bấm 911 hộ vì tay họ run rẩy đến mức không thể bấm nổi ba con số.

Nỗi sợ không chỉ tồn tại trong tâm trí, nó còn ăn sâu vào cơ thể. Vậy làm sao để kiểm soát khi tim bạn đập loạn xạ, tay chân bủn rủn?

Bí quyết vĩ đại và mang tính cách mạng này là… hít vào – thở ra. Nghe có vẻ đơn giản đến ngớ ngẩn, nhưng thực tế thì nó lại vô cùng hiệu quả.

Bạn không thể ra lệnh cho adrenaline trong cơ thể ngừng tràn vào máu, nhưng bạn có thể kiểm soát hơi thở – và hơi thở có thể kiểm soát lại cảm xúc của bạn. Hãy sử dụng kỹ thuật “hơi thở chiến đấu” (combat breathing):

• Hít vào trong 4 giây.
• Giữ hơi trong 4 giây.
• Thở ra trong 4 giây.
• Lặp lại 4 lần.

Thực hiện chu kỳ này cho đến khi cơ thể bạn dần ổn định.

Làm thế nào để giúp những người xung quanh?

Bạn có thể thích nghi nhanh, nhưng những người bên cạnh bạn thì chưa chắc. Có người sẽ trở nên tê liệt cảm xúc, có người thậm chí rơi vào trạng thái tách rời thực tại. Đã có những sĩ quan cảnh sát kể lại rằng khi đấu súng, họ cứ nghĩ súng mình bị kẹt vì… chẳng nghe thấy tiếng nổ nào – não bộ của họ đã hoàn toàn “cắt đứt” âm thanh do quá căng thẳng.

Lúc này, bạn không có thời gian để trở thành một nhà trị liệu tâm lý. Đây là tình huống cấp cứu về tinh thần, và nhiệm vụ của bạn là kéo họ ra khỏi trạng thái vô thức càng nhanh càng tốt.

Bốn điều cần làm:

1. Công nhận nỗi sợ của họ – Đừng bác bỏ hay tranh cãi. Hãy để họ nói ra cảm xúc của mình. “Tớ hiểu, chuyện này thực sự quá kinh khủng.”
2. Tạo dựng câu chuyện rõ ràng – Họ đang rối loạn và không thể suy nghĩ mạch lạc. Hãy giúp họ hiểu tình hình bằng cách diễn giải lại sự việc theo trình tự: Chuyện gì đã xảy ra? Nguyên nhân do đâu? Giờ chúng ta đang ở đâu?
3. Mang lại cảm giác kiểm soát – Khi họ bắt đầu tiếp nhận thực tế, hãy giúp họ cảm thấy có quyền chủ động. Thế giới có thể hỗn loạn, nhưng vẫn còn những điều ta có thể làm được.
4. Hướng họ về phía trước – Đừng để họ chìm trong hoảng loạn. Giống như cách bạn tự nhắc nhở bản thân, hãy hướng họ đến hành động tiếp theo: “Bây giờ, chúng ta cần tìm nước uống. Đi thôi.”

Điều quan trọng nhất mà phim ảnh không bao giờ nhắc đến

ĐỪNG. ĐỂ. BỊ. THƯƠNG.

Trong tình huống này, “sơ cứu” đồng nghĩa với “cứu thương duy nhất” mà bạn có. Không có bệnh viện, không có bác sĩ, và không có thuốc giảm đau thần kỳ. Cách duy nhất để sống sót là phòng tránh thương tích ngay từ đầu.

Nhưng nếu ai đó bị thương, thì sao?

Trước tiên – và điều này rất hay bị bỏ qua – hãy đánh giá tình huống trước khi lao vào cứu giúp.
Nếu một tòa nhà đổ sập đè trúng họ, liệu nó có thể tiếp tục sập xuống bạn không? Nếu ai đó bị điện giật, liệu dòng điện vẫn còn hoạt động không? Quy tắc số một: Đừng tạo thêm nạn nhân.

Tiếp theo, hãy kiểm tra ABC:

• Airway (Đường thở) – Có bị nghẹt không?
• Breathing (Hô hấp) – Họ có thở không?
• Circulation (Tuần hoàn máu) – Có mạch đập không? Có chảy máu không?

Nếu họ bị mất ý thức nhưng vẫn còn thở, hãy đặt họ vào tư thế hồi phục (recovery position) để tránh đường thở bị tắc nghẽn.

Nếu họ chảy máu, hãy ấn chặt vết thương trong ít nhất 20 phút để cơ thể tự cầm máu. Nhưng quan trọng hơn hết: phải làm sạch vết thương thật kỹ.
Ngay cả trong bệnh viện, phần lớn bệnh nhân không chết vì vết thương – mà chết vì nhiễm trùng. Nếu có dung dịch iodine 2% hoặc cồn, hãy dùng ngay.

Giờ là lúc siêu keo (superglue) phát huy tác dụng. Nếu bạn không có kim chỉ khâu vết thương, hãy kéo hai mép vết thương lại, nhỏ keo dọc theo vết cắt và giữ chặt đến khi keo khô. Nghe có vẻ điên rồ, nhưng thực tế cyanoacrylate đã từng được quân đội Mỹ sử dụng trong chiến tranh Việt Nam để cầm máu trên chiến trường.

Một lưu ý quan trọng: nếu bạn thấy các vệt đỏ bắt đầu lan ra từ vết thương, có nghĩa là cơ thể họ đang chống chọi với nhiễm trùng – và đang thất bại. Họ cần kháng sinh ngay lập tức.

Tất nhiên, tôi không phải bác sĩ và không thể đề cập đến mọi loại chấn thương có thể xảy ra khi thiên thạch rơi trúng thành phố bạn. Nhưng nếu bạn muốn biết thêm về y tế khẩn cấp trong điều kiện khó khăn, hãy tìm cuốn sách "Where There Is No Doctor" – đây là tài liệu được Tổ chức Y tế Thế giới khuyến nghị cho các nhân viên cứu trợ ở vùng sâu vùng xa.

Còn gì nữa chúng ta cần làm trước khi đội cứu hộ đến? Câu trả lời có thể sẽ khiến bạn bất ngờ…

Giữ vững phẩm giá

Nghe có vẻ trừu tượng, nhưng điều này thực sự quan trọng. Trong cuốn sách của Terrence Des Pres về những người sống sót qua thảm họa diệt chủng Holocaust và các trại lao động khổ sai, ông viết: "Không tắm rửa chính là quy luật thép trong các trại giam." Những ai không giữ thói quen đó thường không qua khỏi. Nhưng lý do không hề liên quan đến vệ sinh...

Đó là dấu hiệu rõ ràng nhất của sự buông xuôi. Khi một người không còn bận tâm đến việc giữ gìn sạch sẽ, nghĩa là họ đã đánh mất ý chí sinh tồn. Bạn mặc quần dài khi họp Zoom (phần lớn thời gian, ít nhất là vậy) vì nó khiến bạn cảm thấy chuyên nghiệp hơn. Bạn tắm vào buổi sáng không chỉ để làm sạch cơ thể mà còn để sẵn sàng bước vào một ngày mới. Và bất kỳ nghi thức nào giúp bạn cảm thấy mình vẫn còn phẩm giá, vẫn còn kiểm soát được tình hình, không chỉ hữu ích trong những lúc hoạn nạn—mà còn là điều thiết yếu.

Mất đi phẩm giá, thứ tiếp theo tan vỡ chính là hy vọng. Bạn sẽ ngừng cố gắng. Và trong một thế giới nơi hàng xóm bên cạnh có thể đã hóa thành thây ma khát máu, từ bỏ không phải là một lựa chọn.

Tóm lược: Bí quyết sinh tồn giữa thảm họa

Chuẩn bị trước

Xem đi xem lại "Mad Max: Fury Road" bảy lần không giúp bạn sống sót. Hãy dự trữ những nhu yếu phẩm cơ bản và cất vào một góc trong nhà. Bạn không cần phải biết cách chế nỏ từ chỉ nha khoa và xẻng xúc bánh, nhưng có nước uống và một chiếc đèn pin không phải là hành động hoang tưởng—mà là sự tỉnh táo.

Chấp nhận thực tế

Chuyển từ một xã hội có trật tự sang một thế giới hỗn loạn là một cú sốc khủng khiếp. Mọi người không hoảng loạn, họ bị tê liệt. Phủ nhận thực tại là điều nguy hiểm nhất. Chấp nhận tình huống càng nhanh, bạn càng có cơ hội sống sót. Hãy tự hỏi: "Giờ tôi cần làm gì tiếp theo?"

Kiểm soát nỗi sợ

Nỗi sợ giống như một ly latte bí ngô vào mùa thu—được thổi phồng quá mức, ở khắp mọi nơi và đôi khi còn gây buồn nôn. Để kiểm soát nó, hãy tập trung vào hơi thở chiến đấu:

• Hít vào 4 giây.
• Giữ 4 giây.
• Thở ra 4 giây.
• Lặp lại 4 lần.

Giao tiếp với người khác

Không phải ai cũng có thể thích nghi nhanh. Có người sẽ rơi vào trạng thái sốc. Hãy giúp họ bằng cách:

• Lắng nghe nỗi sợ của họ mà không phán xét.
• Giúp họ hiểu rõ tình huống bằng cách kể lại sự kiện theo trình tự.
• Mang lại cảm giác kiểm soát để họ không cảm thấy bất lực.
• Hướng họ đến hành động kế tiếp thay vì để họ mắc kẹt trong hoảng loạn.

Tuyệt đối không để bị thương

Nếu bạn nghĩ làm việc với công ty bảo hiểm y tế trước ngày tận thế đã khó, thì tôi có tin xấu đây. Các chương trình truyền hình thực tế về sinh tồn không bao giờ quay cảnh mọi người giữ an toàn và tiết kiệm năng lượng, vì điều đó chẳng hấp dẫn chút nào. Nhưng thực tế, đó là chiến lược sống còn.

Giữ vững phẩm giá

Nó giống như một cuộn băng dính thần kỳ giúp tâm trí không rạn nứt. Hãy duy trì những thói quen giúp bạn cảm thấy vẫn còn là chính mình. Những ai đánh mất phẩm giá thường không thể trụ vững lâu dài.

Sự thật về thảm họa: Chúng ta không biến thành quái vật

Một trong những quan niệm sai lầm lớn nhất về thảm họa là khi mọi thứ sụp đổ, con người sẽ quay lưng lại với nhau. Chúng ta tưởng tượng cảnh ai cũng hành xử như một nhân vật trong phim hậu tận thế, sẵn sàng giẫm đạp lên nhau để tranh giành hộp đồ hộp cuối cùng. Nhưng thực tế không phải vậy.

Hãy nhớ lại cơn bão Katrina. Truyền thông lan truyền những câu chuyện kinh hoàng về cướp bóc, giết chóc và hỗn loạn. Nhưng sau khi mọi thứ sáng tỏ, chỉ huy cảnh sát Marlon Defillo ở New Orleans đã khẳng định:
“Phần lớn những người ‘cướp bóc’ chỉ lấy thực phẩm và nước để duy trì sự sống. Không có vụ giết người nào cả. Không có chiếc trực thăng cứu hộ nào bị bắn hạ.”

Như tôi đã viết trong cuốn sách Plays Well With Others, khi thảm họa ập đến, luôn có nhiều người chạy về phía nguy hiểm để giúp đỡ hơn là chạy trốn khỏi nó.

Con người không biến thế giới thành một vùng đất hoang kiểu Mad Max. Chúng ta biến nó thành một phiên bản run rẩy, đẫm mồ hôi của "Khu phố nhà ông Rogers"—nơi mọi người giúp đỡ nhau trong lúc hoảng loạn.

Kết thúc với một tin vui

Bạn không đang ở trong một thảm họa ngay lúc này. Và sau khi đọc hết những gì trên đây, cuộc sống hiện tại của bạn có lẽ đang tốt hơn rất nhiều so với những kịch bản tồi tệ mà ta vừa đề cập.

Hãy biết ơn. Đây không phải là năm 2020. Thế giới vẫn chưa sụp đổ. Và khả năng những điều trên xảy ra vẫn rất thấp.

Nhưng nếu một ngày nào đó mọi thứ đi chệch hướng…

Bạn đã sẵn sàng. 

Nguồn: This Is How To Survive Disaster: 6 Secrets From Research – Bakadesuyo