Loài người có còn tiến hóa?

Tiến hóa là một trong những ý tưởng lớn lao nhất của thời hiện đại. Nó được hình thành rõ nét nhất qua những nghiên cứu của Charles Darwin vào thế kỷ 19. Một phần quan trọng của thuyết tiến hóa xoay quanh khuynh hướng đột biến gen. Khi một con ếch – hay một vi sinh vật, hay một con hươu cao cổ – có sự thay đổi trong mã gen, thì phần lớn các trường hợp, điều đó khiến nó trở nên không phù hợp với môi trường, và nó sẽ chết đi.

Nhưng thi thoảng, chỉ là ngẫu nhiên, một đột biến lại trở thành lợi thế, giúp sinh vật ấy sống tốt hơn. Đột biến đó được truyền lại cho đời sau – những cá thể mang cùng lợi thế – và nhờ thành công của chúng, đặc điểm này tiếp tục lan rộng qua các thế hệ kế tiếp.

Điều then chốt về đột biến gen là: nó cần thời gian – rất nhiều thời gian. Phải mất khoảng 3.900 triệu năm để chúng ta đi từ những tế bào đầu tiên đến con người hiện đại, homo sapiens.

Nên có một điều ta có thể gần như chắc chắn: đột biến gen sẽ không còn là một yếu tố quan trọng trong thế giới loài người hiện nay.

Tuy vậy, còn một phần khác – cũng quan trọng không kém – trong thuyết tiến hóa của Darwin, đó là khái niệm Thích nghi với Môi trường.

© flickr/wetwebwork

Darwin chỉ ra rằng, khi môi trường thay đổi, một đặc điểm nào đó có thể đột ngột chuyển từ lợi thế sang bất lợi – và ngược lại.

Năm 1811, một cuộc khảo sát nổi tiếng về loài bướm ở vùng phụ cận thành phố Manchester đang phát triển cho thấy không hề có con bướm nào mang màu cánh đen.

Ba mươi bảy năm sau, vào năm 1848, một khảo sát khác lại ghi nhận một lượng lớn bướm cánh đen, trong khi số lượng bướm cánh trắng giảm hẳn.

Giải thích của Darwin rất đơn giản: sự trỗi dậy của Manchester như một thành phố công nghiệp lớn đã tạo ra lượng lớn bụi than trong không khí, làm đen xạm thân cây trong rừng.

Từ đó, bướm cánh trắng trở nên quá nổi bật, dễ bị chim săn mồi phát hiện, trong khi bướm cánh đen lại được ngụy trang tự nhiên và sống sót tốt hơn.

Darwin kết luận: sự thay đổi của môi trường có thể làm thay đổi hoàn toàn việc cá thể nào trong một loài sẽ sống sót và phát triển.

Điều này vẫn đang xảy ra trong thế giới loài người, dù không còn ảnh hưởng nhiều đến khả năng sinh sản, nhưng lại có tác động mạnh mẽ đến vị trí trong xã hội.

Lấy một ví dụ tiêu biểu của thời đại chúng ta: sự trỗi dậy của “mọt sách” (nerd).

Cận thị, nhút nhát, cơ thể yếu ớt, đam mê các quá trình trừu tượng phức tạp, thiếu duyên dáng và kỹ năng xã hội – tất cả những điều đó từng là “bản án” cho một cuộc đời thất bại. Bởi suốt phần lớn lịch sử, để tồn tại và vươn lên trong xã hội, con người cần sức mạnh thể chất và mối liên kết chặt chẽ với gia đình, cộng đồng. Kẻ yếu đuối, sống khép kín, hướng nội – đều ở vào thế yếu.

Nhưng rồi, vào cuối thế kỷ 20, ngành công nghệ đã tạo ra một môi trường nơi mà những đặc điểm “mọt sách” ấy lại trở thành ưu thế tuyệt đối.

Con người hiện nay không còn tiến hóa (hoặc nếu có thì quá chậm để tạo khác biệt), nhưng môi trường sống của chúng ta lại thay đổi với tốc độ chóng mặt, và điều đó khiến một số phẩm chất được nâng lên, trong khi những phẩm chất khác bị “gạt ra rìa”. Một động lực cốt lõi của tiến hóa – sự thích nghi với môi trường – vẫn còn đó, dù cho đột biến gen không còn là yếu tố chính.

Một số người trong chúng ta giống như bướm đen của Manchester thời công nghiệp – sinh ra để phù hợp với thế giới mới, nơi đề cao trí tuệ vượt trội, kỷ luật bản thân, và tư duy lý trí.

Còn số khác – và có thể là rất nhiều trong chúng ta – giống như bướm trắng trong thế giới đầy khói bụi:

Chúng ta thấy thật khó để…
– không ăn quá nhiều
– phân biệt giữa nguy hiểm thực sự và những nỗi lo mơ hồ
– ngồi cả ngày trong văn phòng, trước màn hình máy tính
– tiết chế việc xem nội dung khiêu dâm
– sống chung thủy
– và trì hoãn thỏa mãn để hợp tác thực hiện những dự án dài hơi trong các tòa nhà kính cao tầng của công ty

Ta nên biết xót thương chính mình khi cảm thấy mình không “hợp thời”. Cơ thể và bộ não chúng ta mang theo những thói quen tiến hóa từ hàng ngàn năm trước – từng rất hợp lý vào thời điểm ấy (những bản năng về đường, tình dục, quyền lực, lo âu và hưng phấn)… nhưng giờ đây lại là những lực cản trong thế giới hiện đại.

Hiểu được thuyết tiến hóa, ta có thể nhìn lại những hành vi tưởng như “ngớ ngẩn” của mình với ánh mắt cảm thông hơn.

Khi lần đầu viết về tiến hóa, Charles Darwin từng bị buộc tội là làm tổn thương phẩm giá con người. Giới biếm họa thích vẽ ông như một con khỉ.

Nhưng Darwin thực ra lại rất nhân hậu. Ông nhắc nhở ta rằng: chúng ta mang theo rất nhiều “hành lý quá khứ”, mà giờ đây ta không cần đến nữa – nhưng cũng chẳng thể bỏ xuống dễ dàng. Cuộc sống hiện đại đòi hỏi nơi con người những điều thật sự rất khó. Chúng ta bị ràng buộc bởi những khuynh hướng bất tiện nhưng ăn sâu bén rễ – và đó chính là lý do vì sao ta nên bao dung hơn một chút, với người khác và cả với chính mình.

Nguồn: ARE HUMANS STILL EVOLVING? | The School Of Life