Lời giải thích giản dị cho cuộc khủng hoảng tình yêu và hôn nhân

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH

• Con người thường chỉ bắt đầu hẹn hò và tìm kiếm bạn đời sau khi đã thỏa mãn những nhu cầu căn bản và hướng đến các mục tiêu sâu xa hơn trong mối quan hệ.
• Tuy nhiên, xã hội hiện đại lại có xu hướng thổi phồng các nhu cầu vật chất trong khi xem nhẹ kỹ năng xây dựng tình cảm và những giá trị gia đình.
• Kết quả là nhiều người cứ mãi chạy theo những mục tiêu vật chất không hồi kết mà chẳng bao giờ cảm thấy mình đủ sẵn sàng để yêu đương hay lập gia đình.

Càng ngày, đặc biệt là ở các quốc gia công nghiệp hóa cao, số người hẹn hò, kết hôn hay sinh con dường như càng ít đi. Đôi khi, người ta gọi đó là một cuộc khủng hoảng trong chuyện tình cảm và kết đôi. Thỉnh thoảng cũng có vài lời lý giải được đưa ra cho xu hướng này (như việc nam giới làm việc kém hiệu quả hơn trước). Thế nhưng, nguyên nhân cốt lõi khiến hành vi kết đôi của con người thay đổi lại hiếm khi được đề cập đến.

Câu hỏi đặt ra là: đâu mới thực sự là nguyên nhân sâu xa dẫn đến xu hướng ấy (và chúng ta có thể làm gì để thay đổi)? Vì sao ngày nay con người dường như kém mặn mà hơn với chuyện yêu đương và lập gia đình? Để trả lời, ta cần quay về năm 1943, với học thuyết của Maslow.

Một lý thuyết về động lực con người

Nhiều người có lẽ đã từng nghe đến mô hình kim tự tháp nhu cầu của Maslow, nhưng thật ra lý thuyết của ông còn sâu rộng hơn thế. Ông muốn tìm hiểu những động lực nền tảng, tuy vô thức nhưng lại có định hướng, đứng sau hành vi của con người. Đồng thời, ông cũng cố gắng dung hòa những động lực ấy với quan sát lâm sàng và các học thuyết tâm lý đương thời.

Theo đó, những nhu cầu mà Maslow (1943) đề cập chính là những động lực nền tảng chi phối hành vi của chúng ta, bao gồm cả chuyện yêu đương và kết đôi. Hơn nữa, ông phân loại các nhu cầu này theo mức độ ưu tiên. Hãy cùng xem qua các nhu cầu ấy và cách chúng được sắp xếp.

Nhu Cầu Sinh Lý: Đây là những nhu cầu cơ bản nhất mà ta thường cảm nhận như những “cơn thèm”, và chúng vô cùng quan trọng để duy trì trạng thái cân bằng và sự sống (như ăn, uống, thở). Khi bị những nhu cầu này chi phối, con người thường không còn nghĩ đến những mục tiêu xa xôi hơn. Vì vậy, Maslow (1943) cảnh báo chúng ta đừng nhầm lẫn giữa cơn đói thực sự (nạn đói) với việc chỉ đơn thuần “thèm ăn gì đó”. Ông cũng xếp những ham muốn như tình dục và giấc ngủ, tuy quan trọng nhưng không cấp thiết bằng, vào nhóm ưu tiên thấp hơn. Maslow cho rằng điều này là cần thiết để con người có thể tập trung vào “những mục tiêu xã hội lớn lao hơn” (tr. 375). Nói cách khác, nếu chúng ta quá mải mê chạy theo những thèm muốn ngắn hạn, ta sẽ đánh mất tầm nhìn về những mục tiêu dài hạn hơn như yêu đương hay kết hôn.

Nhu Cầu An Toàn: Tiếp theo, Maslow (1943) nhấn mạnh nhu cầu được sống trong cảm giác an toàn và ổn định, cả về thể chất lẫn cảm xúc. Điều này bao gồm một môi trường sống có trật tự và đáng tin cậy (ví dụ như tránh được cảm giác đau đớn, bất công). Do đó, con người thường cố gắng xây dựng một thế giới quan ổn định và dễ đoán. Đáng tiếc thay, Maslow cũng nhận định rằng nhu cầu này ngày càng khó được đáp ứng trong xã hội hiện đại. Và nếu cảm giác an toàn không được đảm bảo, con người sẽ sống trong bất an, khiến họ khó có thể tiến tới những nhu cầu cao hơn, chẳng hạn như tình yêu.

Nhu Cầu Tình Cảm – Gắn Kết: Khi hai nhu cầu sinh lý và an toàn đã được thỏa mãn, Maslow (1943) cho rằng con người bắt đầu đi tìm tình yêu, sự trìu mến và cảm giác thuộc về. Họ mong muốn được yêu thương, được kết nối, được chấp nhận và có một vị trí trong tập thể. Từ đó, họ tìm kiếm bạn bè, các mối quan hệ xã hội, rồi dần hướng đến những mục tiêu lâu dài hơn như yêu đương, gắn bó thể xác, và lập gia đình. Chính ở giai đoạn này, hành trình yêu đương và kết đôi mới thực sự bắt đầu.

Nhu Cầu Được Tôn Trọng: Bên cạnh tình cảm, con người còn cần được tôn trọng, từ chính bản thân mình lẫn từ người khác. Maslow (1943) nhấn mạnh rằng sự tự tôn ấy nên “dựa trên năng lực thực sự, thành quả thực tế và sự kính trọng từ người khác” (tr. 381). Điều này có nghĩa một người có thể đạt được cảm giác tự tôn nhờ vào những thành tựu cá nhân, hoặc từ danh tiếng và uy tín trong mối quan hệ với người khác. Và cũng từ đây, nhiều người được thúc đẩy tham gia vào chuyện yêu đương và kết hôn như một cách để được nhìn nhận và khẳng định bản thân.

Sau khi những nhu cầu cơ bản được thỏa mãn, Maslow (1943) cho rằng một nhu cầu cao hơn sẽ xuất hiện, đó là sự tự hiện thực (Self-Actualization):

Nhu cầu này không cụ thể như các nhu cầu trước, mà mang tính cá nhân và thể hiện bản sắc riêng. Maslow mô tả rằng, “Ở một người, nó có thể là mong muốn trở thành người mẹ lý tưởng, ở người khác, đó là khát vọng thể thao, và có người lại thể hiện qua hội họa hay sáng chế” (tr. 383). Nghĩa là chỉ khi đã thỏa mãn được bốn nhu cầu nền tảng thì con người mới thật sự được giải phóng để sáng tạo hoặc sinh sôi, theo cách của riêng mình.

Lập luận ấy cũng được củng cố bởi các mô hình tâm lý học tiến hóa gần đây, cho thấy việc thu hút và giữ bạn đời, cũng như làm cha mẹ, thường chỉ diễn ra sau khi các nhu cầu cơ bản đã được đáp ứng (Kenrick, Griskevicius, Neuberg & Schaller, 2010).

Cuộc khủng hoảng yêu đương và kết đôi thời hiện đại

Từ những gì đã nói, có thể hiểu vì sao nhiều người trẻ ngày nay không mặn mà với chuyện hẹn hò hay kết đôi, bởi với họ, việc đáp ứng những nhu cầu căn bản trong xã hội hiện đại đã trở nên quá khó khăn. Vật giá leo thang khiến ngay cả những nhu cầu thiết yếu về thể chất cũng trở nên đắt đỏ. Quảng cáo thì khiến những món hàng xa xỉ bỗng hóa thành thứ sống còn. Truyền thông thì không ngừng gieo rắc nỗi sợ và giận dữ để câu kéo sự chú ý, khiến con người cảm thấy bất an và bất lực. Vậy nên, cũng chẳng có gì lạ khi giữa muôn vàn ưu tiên chồng chéo, nhiều người không thể dồn lòng để gắn bó với ai đó, và trong một thế giới đầy sợ hãi, thiếu an toàn, con người cũng khó lòng đủ tin tưởng để sinh con, gây dựng một mái ấm.

Từ đó, thông điệp gửi đến những nhà lãnh đạo có tâm với dân chúng cũng trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết: Xã hội hiện đại cần ưu tiên quyền tự quyết của con người, thay vì kiểm soát và theo đuổi chủ nghĩa tư bản giám sát. Dù tăng trưởng kinh tế là điều cần thiết, nhưng con người cũng cần được sống, được thở, được làm những điều khác ngoài việc cày cuốc và tiêu dùng trong vô thức. Bằng không, chúng ta sẽ sớm đối mặt với khủng hoảng dân số, kéo theo hệ lụy kinh tế, bởi thế hệ hiện tại cứ mãi ngập trong tuổi trẻ kéo dài, cạn kiệt sinh lực trước khi kịp sinh ra thế hệ tiếp theo.

Còn với những ai đang sống trong khủng hoảng, điều quan trọng là phải nhận ra: điều gì thực sự là thiết yếu cho cuộc sống và tình yêu, và điều gì chỉ đơn giản là sự thao túng những ham muốn nhất thời của bạn. Như tôi từng chia sẻ xuyên suốt trong cuốn sách Tâm Lý Hấp Dẫn, bạn không cần phải sở hữu những món đồ mới nhất, sành điệu nhất thì mới có thể thu hút được người bạn đời. Thậm chí, tùy vào mục tiêu sống của bạn, một mối quan hệ yêu đương còn có thể giúp bạn đáp ứng được cả những nhu cầu căn bản nhất.

Hãy hướng sự chú ý trở lại với những nhu cầu cốt lõi thật sự quan trọng cho sự sống còn, và cho cả sức hút tự nhiên của bạn nữa. Hãy nhớ rằng, ở nhiều nơi khác trên thế giới, người ta vẫn sống, và sống hạnh phúc, dù chỉ có những điều kiện tối thiểu. Vì thế, đã đến lúc chúng ta cùng nhau nhìn lại: ta thật sự cần gì trong đời? Và làm thế nào để cùng nhau nuôi dưỡng, đáp ứng những nhu cầu đó qua tình yêu, qua kết nối, thay vì mãi vướng vào những guồng quay khiến ta ngày càng trẻ con, lạc lõng, và kiệt sức. 

Tài liệu tham khảo:

Nicholson, J. S. (2022). Attraction Psychology: Solutions for Successful Dating and Relationships.

Kenrick, D. T., Griskevicius, V., Neuberg, S. L., & Schaller, M. (2010). Renovating the pyramid of needs: Contemporary extensions built upon ancient foundations. Perspectives on Psychological Science, 5(3), 292–314. https://doi.org/10.1177/1745691610369469

Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370–396. https://doi.org/10.1037/h0054346

Tác giả: Jeremy Nicholson M.S.W., Ph.D.

Nguồn: A Simple Explanation for the Mating and Dating Crisis | Psychology Today