Tại sao chọn đau đớn có thể là chìa khóa cho một cuộc đời ý nghĩa

Trong tâm lý học có nhiều nghịch lý thú vị, càng cố ép mình ngủ, ta càng khó chợp mắt; càng ra sức không nghĩ đến điều tiêu cực, chúng lại càng len vào đầu; và theo những nghiên cứu gần đây, chính nỗ lực và nỗi đau lại có thể mang đến cho ta những khoái cảm và ý nghĩa sâu sắc nhất trong đời.

Khi tôi trò chuyện với Paul Bloom, tác giả cuốn The Sweet Spot: The Pleasures of Suffering and the Search for Meaning trong chương trình Psychologists Off the Clock, chúng tôi đã nói về những điều rất đáng ngạc nhiên của bản tính con người, vì sao những thứ đau đớn như phim kinh dị hay món cay lại khiến ta khoái chí, và vì sao đau đớn lại gắn chặt với ý nghĩa như một sợi dây không thể tách rời.

Hãy thử một thí nghiệm nhỏ để cảm nhận mối liên hệ này. Hãy xem những hoạt động dưới đây: đi qua từng mục và tự đánh dấu trong đầu những điều khiến bạn khó chịu. Rồi kiểm tra lại xem hoạt động nào trong số đó lại mang ý nghĩa hoặc quan trọng với bạn theo cách nào đó.

• Nói “không” với người khác, với dự án hay hoạt động khi bạn đã quá tải.
• Giải quyết mâu thuẫn với một thành viên trong gia đình.
• Lắng nghe với tâm thế cởi mở một người có quan điểm chính trị trái ngược bạn.
• Thức dậy thật sớm để vận động, dù bạn mệt nhoài và trời còn tối.
• Ở lại một sự kiện dù bạn đang lo âu vì giao tiếp.
• Từ chối đồ uống, món ăn hay chất kích thích tại buổi tiệc khi bạn biết mình đã đủ.
• Đi du lịch cùng trẻ nhỏ.
• Xin tăng lương, xin nghỉ phép, hoặc đề nghị làm việc ở nhà nhiều hơn trong năm mới.

Có sự trùng lặp nào không? Nếu có, bạn hoàn toàn không đơn độc.

Image: Bricolage/Shutterstock

Một cuộc đời ý nghĩa không phải là một cuộc đời không đau đớn

Càng sống một cuộc đời ý nghĩa, bạn càng dễ gặp phải những khoảnh khắc khó chịu. Nếu bạn làm cha mẹ, hẳn điều này chẳng còn gì xa lạ. Không chỉ vì các hoạt động giàu mục đích, như nuôi dạy con cái, làm việc phục vụ cộng đồng, nuôi thú cưng hay theo đuổi công bằng xã hội, đều gắn liền với bất tiện và mệt mỏi; mà ngay cả cảm giác đau đớn, tự thân nó cũng có thể đem lại khoái cảm.

Ví dụ như tập hot yoga, massage sâu, ăn đồ cay, hay chạy đường dài, đều có thể khiến ta thích thú vì, theo Bloom, chúng tạo ra sự tương phản, cho ta khoảng nghỉ khỏi những vòng suy tư vô tận, và còn là dấu hiệu xã hội của sức mạnh cùng năng lực. Đau đớn cũng có thể đóng vai trò quan trọng trong sự cân bằng dopamine của chúng ta.

Anne Lembke, tác giả Dopamine Nation và là giám đốc Lâm sàng Song Chẩn đoán tại Trung tâm Nghiện Stanford, cho rằng khi ta kích thích quá mức trung tâm khoái cảm bằng dopamine, ta lại rơi vào trạng thái chán chường nhiều hơn. Não bộ sẽ tìm cách trở về cân bằng bằng cách tăng cảm giác đau để bù lại lượng khoái cảm quá lớn. Việc “detox dopamine” và nghiêng về phía “đau đớn” của cán cân một cách có chủ ý lại giúp não bộ tái thiết lập, để rồi ta có thể cảm nhận khoái lạc trọn vẹn hơn.

Làm thế nào để khéo léo chọn lấy nỗi đau và ý nghĩa

Là một nhà trị liệu, tôi luôn mời thân chủ của mình “chọn đau đớn” vì một điều có ý nghĩa hơn. Liệu pháp phơi nhiễm là nền tảng của nhiều phần công việc tôi làm, và phần lớn của liệu pháp này dựa trên nguyên tắc: chọn bước vào nỗi đau để mở rộng điều mà Russ Harris gọi là “vùng linh hoạt” của bạn. Khi thực hành phơi nhiễm, bạn lựa chọn quay về phía điều khiến mình khó chịu, và chính hành động đó giúp bạn sống một cuộc đời dồi dào và trọn vẹn hơn.

Dưới đây là 6 chiến lược giúp bạn mở rộng sự linh hoạt khi đứng giữa cảm giác khó chịu:

Tập trung vào sức mạnh của sự lựa chọn.

Hầu như buổi sáng nào tôi cũng dậy sớm để chạy bộ, nâng tạ, hoặc ngồi yên lặng—tất cả đều vì sức khỏe và sự an lành của chính mình. Nếu ai đó ép tôi làm những việc ấy, hẳn nó sẽ chẳng khác gì tra tấn. Lựa chọn là một công cụ tâm lý vô cùng mạnh mẽ. Khi bạn chủ động chọn trải nghiệm nỗi đau thay vì chống lại nó, mối quan hệ của bạn với nỗi đau sẽ đổi khác. Bạn thậm chí có thể áp dụng tư thế “tâm trí đồng thuận”, điều Dan Siegel gọi là “yes brain”, ngay cả với những hoạt động mà bạn tưởng như bị ép phải làm.

Hãy thử nghĩ về một buổi tiệc bạn buộc phải tham dự: cảm giác của bạn sẽ khác thế nào nếu bạn đổi tư duy từ “bị buộc phải đi” sang “mình chọn có mặt ở đó”? Hãy chọn bước một bước nhỏ về phía điều khiến bạn khó chịu, nhất là khi điều bạn trân trọng nằm cùng hướng với bước chân ấy.

Vặn lớn nút điều chỉnh ý nghĩa.

Nhiều khi ta mải lo né tránh nỗi đau, đánh lạc hướng bản thân hoặc bị choáng ngợp bởi nó đến mức đánh mất điều quan trọng đang diễn ra ngay lúc này. Hãy tưởng tượng bạn có hai nút vặn, một cho nỗi đau và một cho ý nghĩa. Mỗi lần bạn xoay nút ý nghĩa lên, nút nỗi đau cũng tự động xoay theo. Chúng gắn liền với nhau!

Liệu bạn có nên giảm nút ý nghĩa xuống? Dĩ nhiên là không. Thay vào đó, ta có thể luyện tập tạo không gian cho sự khó chịu, trong khi hướng sự chú ý vào những lợi ích mà ý nghĩa mang lại. Khi tập trung vào mục đích và giá trị, bạn có thể nhận ra mình có khả năng chịu đựng và phục hồi tốt hơn rất nhiều.

Giữ mình neo lại trong hiện tại.

Trong một cuộc trò chuyện với chuyên gia hạnh phúc Sonja Lyubomirsky, đồng nghiệp của tôi là Yael Schonbrun đã hỏi về nghiên cứu liên quan đến trải nghiệm đau đớn. Điều thú vị là: nếu chia nhỏ trải nghiệm đau đớn thành nhiều đoạn (ví dụ nghỉ giữa chừng khi bác sĩ khoan răng), tổng thể trải nghiệm lại đau hơn, không phải nhẹ hơn; bởi lẽ sự chờ đợi nỗi đau đôi khi còn khủng khiếp hơn chính nỗi đau.

Tâm trí ta có thể kể ra vô vàn câu chuyện đáng sợ về điều sắp tới. Khi bạn chọn bước vào một tình huống khó chịu, hãy giữ mình trong hiện tại với cảm giác ấy: chỉ phút này, chỉ khoảnh khắc này. Sự chú tâm vào hiện tại sẽ giúp bạn thoát khỏi những tăm tối mà tâm trí vẽ ra về nỗi đau sắp tới. Bạn không cần chịu đựng nỗi đau của tương lai; bạn chỉ cần chịu đựng cảm giác đang có ngay bây giờ. Và điều đó hoàn toàn có thể làm được.

Trao hình hài cho sự khó chịu.

Giống nhiều người, tôi thường thấy lo âu trước giờ ngủ và tâm trí dễ mắc kẹt trong vòng xoáy lo lắng. Việc “trao hình hài” cho cảm giác khó chịu là một cách hữu hiệu để đưa bạn ra khỏi đầu mình và trở về với cơ thể. Khi nhận ra một cảm giác thể chất hay cảm xúc đang xuất hiện, hãy thử quay về phía nó trong cơ thể bạn. Nếu phải diễn tả nỗi khó chịu ấy bằng hình dạng, màu sắc, chuyển động hay trọng lượng, nó sẽ là gì?

Khi quay về và quan sát nỗi khó chịu, bạn làm được ba điều: Bạn trao cho tâm trí một nhiệm vụ khác thay vì ruminating hay lo lắng; Bạn xây dựng một “cái tôi quan sát” để nhận ra rằng dù bạn đang trải nghiệm nỗi đau, bạn không phải là nỗi đau ấy; Và bạn học cách làm bạn với sự khó chịu. Nỗi đau trở nên ít đáng sợ hơn khi bạn mở cửa đón nó.

Mở rộng góc nhìn.

Khi hệ thống cảnh báo của bạn được kích hoạt, tâm trí sẽ dễ thu hẹp lại, chỉ nhìn thấy nguy hiểm và những điều tiêu cực. Thay vì rơi vào “tầm nhìn đường hầm,” hãy thử lùi lại một chút để nhìn bức tranh rộng hơn. Khi nào trước đây bạn đã từng làm một điều khó mà đầy ý nghĩa? Cảm giác khó chịu lúc ấy đã thay đổi ra sao theo thời gian?

Bạn cũng có thể mở rộng góc nhìn bằng cách nhớ rằng nỗi khó chịu là một phần của tính người. Xây dựng năng lực, nuôi dưỡng các mối quan hệ, học kỹ năng mới, tất cả đều không dễ dàng với bất kỳ ai. Hãy nhớ rằng: khó chịu là điều ai cũng trải qua.

Vượt lên khỏi cái tôi nhỏ bé.

Khi bạn chọn nỗi đau vì một điều lớn lao hơn chính mình, bạn sẽ chạm vào khả năng vượt khỏi cái tôi hạn hẹp. Chúng ta dễ bị cuốn vào những khát vọng cá nhân, nhất là trong một thế giới luôn nhồi nhét chủ nghĩa tiêu thụ và danh sách công việc không bao giờ hết.

Bạn có thể vượt khỏi cái tôi nhỏ bé bằng cách bước vào tâm thế phục vụ, quan tâm và từ bi. Hãy khám phá lợi ích lớn lao của việc quay về với nỗi đau của chính mình bằng lòng nhân ái, để rồi cũng có thể đến với người khác bằng lòng nhân ái ấy. Hãy nuôi dưỡng cảm nhận về sự gắn kết rộng lớn hơn.

Tóm lại, đau đớn và khó chịu là một phần tự nhiên của một cuộc đời đáng sống. Hãy tập mở lòng với trọn vẹn trải nghiệm của mình, và bạn có thể sẽ tìm thấy một tự do sâu sắc hơn. 

References

To learn more about how to grow acceptance and values into your life, check out these 6 body-based tips.

Nguồn: Why Choosing Pain May Be a Key to a Meaningful Life | Psychology Today

Tác giả: Diana Hill, Ph.D.