Quy tắc "đỉnh-điểm cuối": ký ức không cần dài để trở thành đẹp đẽ

Điểm chính:

• Ký ức của chúng ta được "tối giản hóa" bằng cách ưu tiên những khoảnh khắc đỉnh cao và điểm kết thúc.
• Chúng ta không nhớ chính xác toàn bộ trải nghiệm mà thường chỉ ghi lại những điểm nổi bật và cách mọi chuyện khép lại.
• Một khoảnh khắc ngắn ngủi đầy cảm xúc mãnh liệt thường được nhớ nhung hơn những trải nghiệm kéo dài nhưng chỉ dễ chịu ở mức trung bình.

Đêm giao thừa, tôi chen chân giữa sàn nhảy chật kín người, không gian như chẳng đủ để thở. Tiếng nhạc đinh tai nhức óc, bạn bè thì chẳng biết lạc ở đâu. Đúng lúc đó, anh chàng bên cạnh lỡ chân làm đổ cả cốc bia lạnh toát lên vai tôi. Tôi giật mình khi cảm giác lạnh buốt chảy dọc lưng. Nhưng anh ta quá say, tiếng nhạc quá lớn, chẳng ai nhận ra chuyện gì vừa xảy ra. "Vui lắm phải không?" Tôi tự hỏi. "Mình làm gì ở đây thế này?"

Tôi vội bắt xe về nhà. Sau khi vắt khô chiếc áo dính bia và chuẩn bị lên giường, tôi cầm điện thoại, lướt qua Instagram story.

Trên màn hình, chiếc bánh chocolate từ bữa tối với bạn bè hiện ra – ngon thật! Tiếp đến là ly champagne nâng chúc mừng năm mới – tuyệt hảo! Rồi hình ảnh cả nhóm cụng ly tại quán bar – thật vui! Kế đó là cảnh chúng tôi cười đùa trên sàn nhảy – ôi, đêm nay thật tuyệt vời! Khoan đã... sao mình lại bỏ về nhỉ? Phải làm lại thôi vào năm sau!

Khoan đã! Chuyện gì vừa xảy ra?

Photo: Lakshmi Mani

Ký Ức Được Định Hình Ra Sao?

Hóa ra, tôi đã vô tình trở thành "nạn nhân" của quy tắc "đỉnh-điểm cuối" – một thiên kiến nhận thức trong hàng loạt các "lối tắt" mà não bộ dùng để xử lý ký ức và hành vi. Quy tắc này chỉ ra rằng ta không nhớ trọn vẹn mọi trải nghiệm, mà thường chỉ giữ lại các khoảnh khắc nổi bật nhất và cách mọi thứ kết thúc.

Việc xem lại story trên Instagram chính là cách tôi vô tình "củng cố" những điểm sáng trong buổi tối hôm ấy, hoàn toàn quên đi những điều khó chịu. Và kết quả? Tôi nghĩ rằng mình đã có một đêm thật vui, dù thực tế thì tôi đã khổ sở suốt phần lớn thời gian.
Bộ não chúng ta không đủ dung lượng để lưu giữ mọi ký ức. Về mặt tiến hóa, việc nhớ những khoảnh khắc vui sướng hay đau đớn mãnh liệt nhất giúp tổ tiên chúng ta sống sót – tránh những điều bất lợi và tìm kiếm những điều tốt lành trong tương lai.

Photo: Lakshmi Mani

Ví dụ, một người tiền sử nhớ loại quả đã làm họ ngộ độc hơn là một loại quả "bình thường như bao quả khác." Vì vậy, ký ức của chúng ta được "tinh giản" bằng cách ưu tiên hai loại khoảnh khắc: đỉnh cao và kết thúc.

Khoảnh Khắc Đỉnh Cao

Chúng ta dễ nhớ nhất những sự kiện mãnh liệt nhất – dù đó là niềm vui hay nỗi đau. Ví dụ, khi được hỏi về trận bóng chày yêu thích, người hâm mộ thường nhắc đến trận đấu hay nhất họ từng xem, chứ không phải những trận nhạt nhòa khác.

Nhớ lại lần cuối bạn đến công viên giải trí. Điều đầu tiên hiện ra có lẽ là cảm giác hồi hộp khi tàu lượn lao dốc hoặc chiếc bánh phễu ngọt ngào bạn từng ăn. Nhưng nếu nghĩ kỹ hơn, bạn có lẽ đã đứng xếp hàng 30 phút cho một chuyến đi dài 30 giây và trả đến 9 đô cho chiếc bánh ấy. Thế nhưng, những chi tiết đó đâu có hiện lên đầu tiên.

Khoảnh Khắc Kết Thúc

Chúng ta thường nhớ sự kiện theo cách nó kết thúc. Trong một nghiên cứu kinh điển, các bệnh nhân được yêu cầu đánh giá mức độ đau khi làm nội soi. Kết quả cho thấy, không phải thời gian kéo dài hay cường độ đau tổng thể, mà chính đỉnh điểm cơn đau và mức độ đau ở 3 phút cuối của quy trình mới là yếu tố quyết định ký ức của họ.

Thật bất ngờ, bệnh nhân được kết thúc quy trình với cảm giác đau ít hơn – dù phải chịu đau lâu hơn một chút – lại nhớ trải nghiệm đó ít khó chịu hơn.

Photo: Lakshmi Mani

Quy tắc "đỉnh-điểm cuối" không chỉ áp dụng cho y học mà còn hiện diện trong mọi khoảnh khắc cuộc sống.  

Cách Sử Dụng Quy Tắc "Đỉnh-Điểm Cuối" Để Làm Cuộc Sống Thêm Ý Nghĩa

Giờ đây, khi đã hiểu cách hoạt động của quy tắc "đỉnh-điểm cuối", chúng ta hoàn toàn có thể biến nó thành lợi thế cho chính mình.

1. Kết thúc trong niềm vui

Nếu muốn tạo ra những ký ức đẹp, hãy luôn nghĩ đến cách bạn sẽ khép lại một trải nghiệm.

Chẳng hạn, một nghiên cứu cho thấy thứ tự mở quà có thể ảnh hưởng đến cảm nhận của mọi người về dịp lễ. Những ai mở món quà "tệ" nhất trước rồi dần dần đến món quà tuyệt nhất cảm thấy hạnh phúc hơn so với những người mở món quà tuyệt nhất ngay từ đầu và sau đó nhận những món quà "xoàng xĩnh".

Bạn có thể áp dụng điều này khi lên kế hoạch cho một buổi hẹn hò hay bữa tiệc. Hãy để lại những khoảnh khắc tuyệt vời nhất vào cuối sự kiện, để mọi người ra về với cảm giác ấm áp, tràn đầy niềm vui!

Quy tắc này cũng rất hữu ích cho sức khỏe. Nghiên cứu cho thấy rằng nếu kết thúc một buổi tập luyện với cường độ thấp hơn, người tập sẽ cảm thấy tích cực hơn về trải nghiệm và sẵn sàng quay lại với buổi tập tiếp theo.

2. Thêm nhiều đỉnh cao, thêm nhiều ký ức

Những khoảnh khắc ngắn ngủi nhưng mãnh liệt luôn để lại dấu ấn sâu sắc hơn so với những trải nghiệm đều đều, thoải mái.

Nếu bạn thuộc tuýp thích ở nhà, bạn có thể cảm thấy hài lòng khi dành cả ngày nghỉ cuộn tròn trên ghế sofa. Nhưng thật tiếc, điều này hiếm khi tạo nên những ký ức đáng nhớ.

Thay vào đó, hãy mạnh dạn bước ra ngoài, dù có hơi mệt, nếu nó dẫn đến một trải nghiệm tuyệt vời. Ví dụ, chuyến leo núi cùng bạn bè để ngắm hoàng hôn lộng lẫy trên đỉnh đồi chắc chắn sẽ in đậm trong tâm trí bạn suốt đời – ngay cả khi bạn phải chịu đựng cảnh chen chúc trên xe hoặc những bước leo dốc mệt mỏi.

3. Những khoảnh khắc nhỏ cũng đủ đầy

Quy tắc "đỉnh-điểm cuối" cũng cho thấy rằng trải nghiệm không cần kéo dài để trở thành một ký ức đẹp.

Ví dụ, một chuyến đi trượt tuyết đầy phấn khích trong ngày có thể để lại nhiều ký ức tích cực như một kỳ nghỉ dài ở một nơi xa nhưng thiếu điểm nhấn.

Điều này cũng áp dụng cho việc thưởng thức bữa ăn. Nghiên cứu chỉ ra rằng mọi người nhớ phần nhỏ của món ăn yêu thích cũng sâu sắc như khi ăn một phần lớn. Vì vậy, nếu bạn đang muốn giữ dáng, việc thưởng thức một phần nhỏ của món ăn yêu thích vẫn mang lại niềm vui mà không cần phải ăn quá nhiều.

Quy tắc này phục vụ một mục đích tiến hóa quan trọng – giúp chúng ta tiết kiệm dung lượng não bằng cách chỉ lưu giữ những ký ức cần thiết. Khi hiểu được "mẹo" nhận thức này, bạn có thể áp dụng để tạo ra những trải nghiệm đáng nhớ hơn.

Hãy tìm kiếm, lên kế hoạch và khéo léo "chạm khắc" những khoảnh khắc đẹp trong cuộc sống. Và biết đâu, vào mỗi đêm giao thừa sắp tới, bạn lại có thêm những ký ức trọn vẹn để nâng niu và kể lại.

Nguồn: Peak-End Rule – Psychology Today