Tại sao thành công được đánh giá quá cao

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH:

• Thành công chỉ đem lại niềm vui thoáng chốc, vì tâm trí con người luôn “tái cân bằng” cảm xúc sau những khoảnh khắc thăng hoa.
• Điều nuôi dưỡng niềm vui đích thực là “mục đích nhỏ”, hãy làm điều khiến bạn thấy mình sống, chứ không phải điều khiến người khác ngưỡng mộ.
• Trở thành ai đó quan trọng hơn là đạt được gì đó, hành trình hình thành bản sắc quan trọng hơn danh hiệu lấp lánh.
• Những mối quan hệ sâu sắc, chứ không phải tiền bạc, mới là yếu tố dự báo chính xác nhất cho hạnh phúc lâu dài.

Năm 2024, trang Bankrate công bố một nghiên cứu đáng chú ý, và cũng đầy tỉnh táo: người Mỹ tin rằng họ cần mức thu nhập trung bình khoảng 186.000 đô mỗi năm mới cảm thấy an toàn về tài chính. Con số này cao gấp đôi mức thu nhập thực tế trung bình toàn thời gian ở Hoa Kỳ, vốn chỉ khoảng 79.000 đô.

Nhưng điều còn gây sốc hơn: để cảm thấy mình “giàu”, phần lớn người tham gia khảo sát cho rằng họ phải kiếm được ít nhất 520.000 đô mỗi năm.

Chúng ta nghĩ rằng: Chỉ cần có thêm chút nữa, thêm tiền, thêm địa vị, thêm thành công, là mình sẽ hạnh phúc. Thế nhưng, mỗi lần chạm tay tới một cột mốc mới, cảm giác mãn nguyện lại vuột qua như cát trôi qua kẽ tay. Chưa bao giờ là đủ.

Arthur Brooks, trong một bài viết sâu sắc trên tạp chí The Atlantic năm 2022, đã nói thẳng: Bí quyết để cảm thấy mãn nguyện chẳng liên quan gì đến tiền bạc, thành tựu hay vật chất. Và ông không đơn độc. Hàng loạt nghiên cứu đã chỉ ra rằng cảm giác thăng hoa mà thành công mang lại gần như luôn chỉ là tạm thời. Vậy vì sao điều “to tát kế tiếp” lại không bao giờ thực sự thỏa lòng?

Câu trả lời nằm ở một hiện tượng tâm lý gọi là sự thích nghi khoái cảm (hedonic adaptation). Đây là xu hướng tự nhiên của tâm trí, quay về mức độ hạnh phúc ổn định ban đầu, bất kể những sự kiện tích cực hay tiêu cực lớn lao trong cuộc sống. Nói đơn giản hơn: dù bạn trúng số độc đắc hay được thăng chức, cảm xúc thăng hoa ấy sẽ không kéo dài mãi.

Trong một nghiên cứu nổi tiếng (Brickman và cộng sự, 1978), các nhà khoa học so sánh những người vừa trúng giải xổ số lớn với những người vừa trải qua tai nạn nghiêm trọng khiến họ bị liệt. Nghe có vẻ rõ ràng rằng người trúng số sẽ hạnh phúc hơn về lâu dài, phải không?

Nhưng kết quả lại không như vậy. Sau cú hích ban đầu, mức độ hài lòng của người trúng số giảm dần, còn những người bị tai nạn lại dần hồi phục cảm xúc. Theo thời gian, cả hai nhóm quay về mức độ hạnh phúc hàng ngày khá tương đồng.

Vậy ta nên làm gì với sự thật này? Nếu thành công, dù là về tài chính, nghề nghiệp hay cá nhân, không phải chìa khóa của hạnh phúc lâu bền, thì điều gì mới là?

Source: pixabay / dimitrisvetsikas1969

Ba cách để xây dựng hạnh phúc lâu dài

Dưới đây là ba chiến lược ngược dòng nhưng bền vững hơn để tìm thấy sự mãn nguyện đích thực:

1. Làm nhiều hơn những gì khiến bạn bừng sáng (còn gọi là “mục đích nhỏ”).

Tôi gọi đây là mục đích viết thường (little-p purpose). Nó không phải là cứu thế giới hay khởi nghiệp triệu đô. Nó là những hoạt động thường ngày khiến bạn thấy mình đang sống thật, đang hiện diện trọn vẹn và tràn đầy niềm vui.

Mục đích nhỏ thiên về hành trình, không đặt nặng kết quả. Đó là niềm vui khi làm điều bạn thật sự quan tâm, bất chấp chuyện thành – bại.

Với người này, đó có thể là cưỡi ngựa. Với người khác, là mang cơm cho các cụ già neo đơn. Có thể là vẽ tranh, dạy trẻ con, hay làm việc tại một xưởng bia địa phương.

Điều quan trọng là: hoạt động đó khiến bạn sống động. Nó tiếp thêm năng lượng. Bạn quên mất thời gian. Bạn cảm thấy là chính mình.

Không phải để chứng minh điều gì. Mà là để thật sự trở thành điều gì đó.

2. Tập trung vào “trở thành”, không phải “đạt được”.

Giả sử bạn muốn trở thành tác giả bán chạy. Đó là một mục tiêu — có thể khiến bạn hài lòng. Nhưng nếu bạn không đạt được thì sao? Và ngay cả khi đạt rồi, niềm vui ấy sẽ kéo dài bao lâu?

Thay vào đó, hãy thử nghĩ khác đi: thay vì bị ám ảnh bởi danh xưng “tác giả bestseller”, hãy tập trung vào việc trở thành một người viết. Tức là bạn dậy mỗi ngày và viết. Rèn luyện kỹ năng. Xuất bản những điều có ý nghĩa, dù chỉ có 10 người hay 10.000 người đọc.

Sự dịch chuyển tinh tế này, từ kết quả sang bản sắc, từ mục tiêu sang hành trình phát triển, có thể thay đổi hoàn toàn cảm nhận của bạn về sự mãn nguyện. Thay vì chạy theo những dấu hiệu thành công bên ngoài, bạn sẽ xây dựng được sự hài hòa và trọn vẹn bên trong.

3. Đặt kết nối lên trên thành tựu.

Nghiên cứu dài hơi nhất về hạnh phúc ở người trưởng thành, Nghiên cứu Phát triển Người lớn của Đại học Harvard, đã theo dõi các đối tượng suốt hơn 80 năm. Và kết luận nhất quán nhất là gì?

Chất lượng các mối quan hệ là yếu tố dự báo chính xác nhất cho sức khỏe và hạnh phúc lâu dài, chứ không phải thu nhập, chức danh hay địa vị (Waldinger & Schulz, 2023).

Nói cách khác: con người quan trọng hơn danh tiếng.

Nếu muốn sống thật sự viên mãn, ta cần đầu tư vào những người quanh mình. Ta cần xây dựng những cộng đồng có mục đích nội tâm, nơi mọi người gắn kết bằng giá trị chung, sự hỗ trợ lẫn nhau và cảm giác thuộc về. Dù đó là gia đình, bạn bè, câu lạc bộ đọc sách hay nhóm tình nguyện địa phương, chính trong những cộng đồng ấy, ý nghĩa thực sự được hình thành.

Kết luận

Thành công không vô nghĩa, nhưng rõ ràng đã bị thần thánh hóa quá mức. Cái “sướng” của thành tựu thường chóng tàn, bị bào mòn bởi sự thích nghi cảm xúc và áp lực văn hóa phải luôn hướng tới “điều lớn hơn kế tiếp”.

Nếu bạn thật sự muốn sống một cuộc đời phong phú, đầy ý nghĩa, hãy đổi hướng.

Đừng mãi đuổi theo thành công chỉ vì nó có vẻ lấp lánh.

Thay vào đó:

• Hãy theo đuổi mục đích nhỏ, những hoạt động khiến bạn sống động, mà bạn vẫn sẽ làm dù không ai biết đến.
• Hãy trở thành con người bạn mong muốn, không phải để gây ấn tượng, mà vì điều đó khiến bạn cảm thấy đủ đầy.
• Và hãy đầu tư vào sự kết nối, nơi nuôi dưỡng tình người, vun đắp niềm tin, và tạo cảm giác thuộc về.

Hóa ra, một cuộc sống tốt đẹp không phải là thứ để đạt được. Mà là điều bạn xây dựng, từng khoảnh khắc, từng con người, với mục đích làm nền tảng.

Tài liệu tham khảo:

1. Bankrate (2024). Người Mỹ nghĩ mình cần bao nhiêu tiền để cảm thấy an toàn và giàu có.
2. Brooks, A. C. (2022). Làm sao để muốn ít hơn. The Atlantic.
3. Brickman, P., Coates, D., & Janoff-Bulman, R. (1978). Người trúng số và nạn nhân tai nạn: Hạnh phúc có phải là tương đối?
4. HBR (2023). Vì sao thành công không dẫn đến mãn nguyện.
5. Waldinger, R. & Schulz, M. (2023). Cuộc đời tốt đẹp: Bài học từ nghiên cứu khoa học dài nhất thế giới về hạnh phúc.

Tác giả: Jordan Grumet M.D.

Nguồn: Why Success Is Overrated | Psychology Today