.png){kind=logo}
Say mê ám ảnh (Limerence): Khi cảm xúc mãnh liệt tưởng như tình yêu ập đến — và nó ảnh hưởng đến ta như thế nào
Bạn có thể chưa từng nghe đến từ limerence — một thuật ngữ lạ lẫm nhưng mô tả một hiện tượng tâm lý rất thật: đó là cảm giác say mê mãnh liệt, không kiểm soát được, và gần như ám ảnh với một người nào đó.
Bạn có thể chưa từng nghe đến từ limerence — một thuật ngữ lạ lẫm nhưng mô tả một hiện tượng tâm lý rất thật: đó là cảm giác say mê mãnh liệt, không kiểm soát được, và gần như ám ảnh với một người nào đó. Sự đắm đuối này có thể khiến tâm trí ta rối loạn, ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày và cả những người xung quanh.
Ai cũng có thể rơi vào trạng thái này, nhưng những người đang vật lộn với lo âu hay trầm cảm có nguy cơ cao hơn. Ước tính, khoảng 4%-5% dân số có thể trải qua limerence — dù con số này rất khó đo lường chính xác.
Thuật ngữ “limerence” được đưa ra lần đầu tiên bởi nhà tâm lý học hành vi Dorothy Tennov trong cuốn sách Love and Limerence: The Experience of Being in Love (1979). Bà miêu tả đây là một hiện tượng tâm lý đặc biệt — không giống với tình yêu — bởi nó là sự khao khát không thể kiểm soát được đối với một người khác, người mà bà gọi là “đối tượng limerent”.
Người được ám ảnh có thể là bất kỳ ai — một người bạn, đồng nghiệp, hay thậm chí là người hoàn toàn xa lạ. Và cảm xúc ấy hầu như luôn không được đáp lại, vì một trong những đặc điểm cốt lõi của limerence là sự mơ hồ, không chắc chắn về cảm xúc từ phía người kia.
Giai đoạn mà người ta rơi vào trạng thái ấy được gọi là “cơn limerence”. Mỗi người sẽ trải nghiệm nó theo thời gian khác nhau — có người chỉ thoáng qua, có người kéo dài dai dẳng.
Đối với một số người, chẳng hạn như những ai sống chung với chứng rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD), limerence có thể diễn ra với cường độ cực kỳ mãnh liệt. Sự say mê ấy hòa quyện với xu hướng “siêu tập trung” — một đặc điểm mà người thuộc nhóm thần kinh đa dạng (neurodiverse) có thể rất quen thuộc — khiến họ càng khó thoát ra.
Hiện nay, giới học thuật vẫn đang tranh luận liệu limerence có phải là trạng thái “tự nhiên” như Tennov từng cho rằng hay không. Một số chuyên gia nhấn mạnh đến mặt tiêu cực của nó: sự suy giảm sức khỏe tinh thần, rối loạn đời sống cá nhân, và cả tổn thương đối với người bị ám ảnh. Cũng cần lưu ý rằng limerence không được xem là một chẩn đoán chính thức trong y học tâm thần.
Image: AnnGaysorn/Shutterstock
Limerence là gì?
Người đang ở trong trạng thái limerence có xu hướng lý tưởng hóa “đối tượng” của mình, chỉ nhìn thấy những điểm tốt đẹp và phủ nhận mọi khuyết điểm. Cảm xúc của họ lên xuống thất thường, phụ thuộc hoàn toàn vào những dấu hiệu — dù là nhỏ nhất — về sự quan tâm hay từ chối từ người kia.
Họ nghĩ về đối tượng ấy gần như suốt ngày, suốt đêm. Trong một số trường hợp, nếu được đáp lại, cảm xúc ấy có thể trở nên vô cùng mãnh liệt và đầy phấn khích, khiến người trong cuộc dễ nhầm lẫn limerence với giai đoạn đầu của tình yêu đích thực.
Thế nhưng, chính vì quá dữ dội, limerence thường mang lại nhiều hệ lụy. Nó có thể khiến người ta bị ám ảnh, suy nghĩ lặp đi lặp lại không ngừng, đau khổ về mặt thể chất và tinh thần, thậm chí có những hành vi ám ảnh mang tính cưỡng chế. Chính những biểu hiện này đã phân biệt limerence với những cảm nắng hay rung động tình cảm thông thường.
Limerence thường diễn ra theo ba giai đoạn.
Đầu tiên là sự say mê ban đầu, khi ta bị thu hút và bắt đầu lý tưởng hóa ai đó.
Tiếp theo là giai đoạn kết tinh, khi mọi suy nghĩ đều xoay quanh người ấy, cảm xúc phụ thuộc hoàn toàn, xen lẫn giữa hưng phấn tột độ và tuyệt vọng sâu thẳm.
Cuối cùng là sự suy tàn — khi mối ràng buộc cảm xúc dần phai nhạt và tan biến.
Dù limerence chưa được nghiên cứu sâu rộng, một số công trình cho thấy nó có liên hệ với kiểu gắn bó lo âu — khi con người sống trong nỗi sợ bị từ chối và luôn cần sự trấn an liên tục. Những ai mang kiểu gắn bó này thường rất nhạy cảm về mặt cảm xúc và bị ám ảnh với phản ứng từ đối phương. Họ dễ rơi vào limerence vì khó kiểm soát cảm xúc và không dễ tách mình khỏi đối tượng say mê.
Điều này cũng có thể ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng xây dựng và duy trì các mối quan hệ lành mạnh — dù là tình cảm hay thuần túy bạn bè.
Có thể làm gì để giúp chính mình?
Hiện nay, tài liệu tâm lý hướng dẫn cách thoát khỏi limerence hoặc quản lý cảm xúc khi rơi vào trạng thái này vẫn còn rất hạn chế. Tuy nhiên, một số liệu pháp tâm lý như hành vi nhận thức (CBT) hay chấp nhận và cam kết (ACT) có thể hỗ trợ phần nào.
Liệu pháp ACT giúp ta thay đổi cách nhìn nhận về suy nghĩ và cảm xúc của chính mình. Thông qua kỹ thuật gọi là “giải kết nhận thức” (cognitive diffusion), người ta học cách quan sát những suy nghĩ ám ảnh thay vì đồng nhất mình với chúng. Điều này rất hữu ích trong việc thiết lập và duy trì các mối quan hệ lành mạnh.
Dù limerence có thể khiến ta choáng ngợp, việc nhận ra nó là gì — và không tự trách móc bản thân vì đã cảm thấy như vậy — chính là bước đầu quan trọng.
Tiếp theo là rèn luyện sự tỉnh thức: nhận diện những tình huống nào kích hoạt limerence, hiểu rõ các mô thức hành vi của bản thân, từ đó tạo nền tảng vững chắc hơn cho các mối quan hệ sau này.
Một bước nữa là thiết lập ranh giới: hạn chế tiếp xúc hoặc tránh xa người mà mình đang say mê có thể giúp cắt đứt vòng lặp cảm xúc ấy.
Cuối cùng, hãy thực hành lòng từ bi với chính mình — chấp nhận những cảm xúc ấy như một phần của hành trình làm người, kiên nhẫn và nhẹ nhàng với chính mình trong quá trình hồi phục, và dần dần tập trung vào sự trưởng thành của bản thân.
Thật may, nhờ vào internet, ngày càng có nhiều người chia sẻ trải nghiệm của họ với limerence, tìm được cộng đồng đồng cảm, và hiểu mình rõ hơn. Nhưng chúng ta vẫn cần nhiều nghiên cứu hơn nữa để hỗ trợ những ai đang chật vật với thứ cảm xúc tưởng như là yêu — nhưng thực chất lại là một mê cung của khát khao, cô đơn và hy vọng mong manh.
Tác giả: Rebecca Ellis
