Sống khôn ngoan hơn với chiếc điện thoại trong tay

Một sự thật đen tối khiến ta phải đối mặt: gần như không ai (và chắc chắn không điều gì) thú vị hơn chiếc điện thoại thông minh của chính ta. Nhận thức đầy rối rắm và đáng lo ngại này đã gây ra những hệ lụy to lớn cho tình yêu, gia đình, công việc, thời gian giải trí và sức khỏe của chúng ta. Có rất ít mối quan hệ nào thoát khỏi sự xáo trộn sâu sắc mà chiếc điện thoại mang lại.

Sự hấp dẫn kỳ diệu của điện thoại sẽ không đến mức đáng lo ngại như vậy nếu chúng ta không nghi ngờ rằng: chiếc máy này đã mở ra một vài cánh cửa, nhưng cũng đang âm thầm đóng sập những cánh cửa khác.

Bài viết này không hề có ý buộc bạn chia tay với chiếc điện thoại yêu quý của mình – dĩ nhiên, điều đó là không thể. Nhưng nó muốn nhắc nhở nhẹ nhàng rằng: bên trong vẻ lộng lẫy của chiếc máy nhỏ bé ấy là một cái giá ẩn giấu. Hãy cùng tìm chút tỉnh táo trong mối quan hệ công nghệ mãnh liệt, thân mật – nhưng cũng đầy nguy cơ – này.

1. Nghiện ngập

Ta có thể không chích ma túy hay uống say bí tỉ, nhưng hầu hết chúng ta đều là con nghiện – theo cách này hay cách khác. Nghiện, về bản chất, là sự lệ thuộc vào một thứ gì đó để trốn tránh những hy vọng và nỗi sợ thực sự trong tâm trí.

Khi nói rằng ta nghiện điện thoại, không chỉ đơn giản là chỉ ra rằng ta sử dụng nó rất nhiều. Điều đó còn ám chỉ một sự thật đen tối hơn: ta dùng nó để trốn chạy chính mình. Vì chiếc điện thoại, ta mất khả năng ngồi một mình trong im lặng, để cho suy nghĩ tự do trôi dạt qua quá khứ hay hướng đến tương lai, để cảm nhận nỗi đau, khát vọng, hối tiếc và cả phấn khích.

Ta không nghiện vì phụ thuộc vào điện thoại mà vì ta sử dụng nó như một công cụ để phục vụ cho dự án tự-hủy của mình: trốn tránh bản thân. Chiếc máy ấy không có ý làm tổn thương ta, nhưng bằng cách nào đó, chính ta đã dùng nó để tự làm đau mình.

Nghiện nghe có vẻ khủng khiếp, nhưng thực ra đó chỉ là một cách gọi gay gắt cho một thói quen bình thường: thói quen chạy trốn khỏi niềm vui và nỗi sợ khi phải đối diện với con người thật của mình.

2. Sống như một tu sĩ

Trong nhiều thế kỷ, các tu sĩ và nữ tu Thiên Chúa giáo đã xây dựng những tu viện biệt lập, khắc khổ – nhưng thường rất đẹp đẽ. Những tu viện này thường được thiết kế quanh những hành lang yên tĩnh, với một khu vườn bình lặng ở trung tâm. Họ đã dành nhiều công sức cho việc ấy, vì trên tất cả, họ chỉ sợ một điều: sự xao nhãng.

Họ thấu hiểu rằng tâm trí con người rất dễ bị rối loạn và nhảy nhót không ngừng từ ý tưởng này sang ý tưởng khác. Và để tập trung vào điều thực sự quan trọng, họ đã cẩn thận tạo ra những bức tường ngăn cách khỏi những cám dỗ, dù quyến rũ nhưng hoàn toàn vô giá trị, của thế giới.

Sự nỗ lực ấy của họ thật cảm động, bởi – như chúng ta cay đắng nhận ra – họ đúng. Tâm trí chúng ta vốn dĩ giống như những chú khỉ điên, không ngừng chuyền từ cành này sang cành khác, bỏ mặc những điều quan trọng nhất trong đời.

Bi kịch ở chỗ, xã hội hiện đại không xây cho chúng ta những tu viện. Thay vào đó, nó đặt vào tay ta một chiếc máy luôn mở ra vô vàn cánh cửa dẫn đến mọi thứ có thể làm ta phân tâm: từ bất động sản, phim khiêu dâm, tin tức, chuyện phiếm, các ý kiến trái chiều, ưu đãi đặc biệt, trò chơi, danh sách khách sạn tốt nhất, đến đời tư của người nổi tiếng hay cả những hành động kỳ quái của những kẻ kỳ quặc nhất hành tinh.

Ta gần như bất lực trong việc cưỡng lại bởi rất nhiều người tài giỏi đang dành cả đời chỉ để tìm cách thu hút sự chú ý của ta – dù chỉ vài giây ngắn ngủi – nhằm kiếm tiền từ thứ quý giá nhất ta có: sự tập trung của tâm trí và thời gian của ta.

Dẫu ta không có chút niềm tin tôn giáo nào, đôi khi ta vẫn khao khát được sống trong những bức tường tu viện yên tĩnh ấy. Bởi vì, sâu thẳm, ta biết rằng ta cần những khoảng lặng – để tìm lại chính mình.

Photo: ©Flickr/L’oeil étranger

3. “Ngày Sabbath” Kỹ Thuật Số

Trong Mười Điều Răn, Chúa dạy dân Israel rằng họ không được làm việc vào Ngày Sabbath – ngày thứ bảy. Nhưng đó không phải vì Chúa ghét công việc. Ngài hoàn toàn kỳ vọng họ làm việc cật lực suốt sáu ngày trước đó. Ý tưởng này thực chất là lời nhắc nhở sâu sắc về giá trị của sự nghỉ ngơi. Chúng ta cần phải dừng lại – ngay cả khi công việc vẫn đang dang dở hoặc đáng giá. Và đôi khi, điều này hiệu quả hơn khi nó được tuyên bố bởi một nhân vật quyền uy từ trên cao, có lẽ là ai đó có một bộ râu dài lẫm liệt.

Khái niệm “Ngày Sabbath kỹ thuật số” không phải là tư tưởng chống công nghệ. Nó không phủ nhận rằng công nghệ mang lại vô số lợi ích và những thành tựu đáng kinh ngạc. Nó chỉ đơn giản thừa nhận rằng chúng ta đang quá ngoan ngoãn trước những cỗ máy của mình. Bản năng của con người vốn dễ phục tùng, và đó là lý do ta cần một lời nhắc nhở dứt khoát rằng: hãy dừng lại.

Vấn đề là các vị thần cổ đại đã chết. Những “vị thần” của thời hiện đại – những giọng nói đầy uy lực – lại là các tập đoàn và lợi ích thương mại, mà nhu cầu thực sự của ta thường không phải ưu tiên hàng đầu của họ.

Dĩ nhiên, chúng ta cần kiểm tra điện thoại. Nhưng ta cũng cần kết nối trực tiếp với những người xung quanh, cần thư giãn, đắm mình trong thiên nhiên, để tâm trí được tự do bay xa, thả lỏng. Đôi khi, ta phải đi qua ngưỡng cửa của sự buồn chán để tái khám phá chính mình. Và việc này cần được làm thường xuyên, có thể là mỗi tuần một lần – như người Do Thái thông thái đã nhận ra từ rất lâu.

Hãy chọn một ngày, có thể là mỗi thứ Bảy, để tạm tắt tiếng “chiếc máy độc tài” và lắng nghe bản thân mình.

4. Tìm kiếm trong chính mình

Điện thoại cho phép chúng ta tra cứu vô vàn thứ: dân số Lima (8,473 triệu); ai là nhà vô địch đơn nữ Wimbledon năm 1997 (Martina Hingis); định nghĩa của từ “tautology” (lặp ý theo cách khác nhau) hoặc tác giả câu nói nổi tiếng “Những gì không giết được bạn sẽ khiến bạn mạnh mẽ hơn” (Nietzsche).

Thật tiện lợi, nhưng thói quen này lại vô tình gây ra một hệ quả đáng buồn: ta tìm kiếm trong điện thoại thay vì trong chính mình.

Không phải vì ta đã biết quá nhiều sự thật hay thông tin lạ lùng. Nhưng sâu thẳm, ta vốn sở hữu trong mình – dưới dạng thô sơ và chưa mài giũa – những nguyên liệu cần thiết để hình thành vô số ý tưởng và khám phá tuyệt vời. Vấn đề là: ta hiếm khi dành đủ thời gian và sự chú ý để làm điều đó.

Ta đã có trong mình một kho tàng kinh nghiệm sống phong phú, nhưng chưa biết cách phát biểu thành lời, chưa rút ra bài học, chưa chắt lọc thành những kết luận giá trị.

Điều ta cần đôi khi không phải là thêm thông tin, mà là một cách sử dụng tham vọng hơn những thông tin đã có. Ví dụ: Điều gì làm nên một kỳ nghỉ thực sự đáng nhớ? Vì sao tôi yêu tennis đến vậy? Tôi muốn nói gì với bạn bè mình?

Công cụ duy nhất để trả lời những câu hỏi này chính là bộ óc của ta. Và có lẽ, chỉ cần nhớ một câu trích dẫn duy nhất:

“Trong trí óc của thiên tài, chúng ta khám phá ra những ý nghĩ bị chính mình bỏ quên.”
(Ralph Waldo Emerson)

5. Điện thoại và các mối quan hệ của chúng ta

Trên lý thuyết, chúng ta yêu gia đình, tận tâm với tình yêu và luôn trân trọng các mối quan hệ. Nhưng trên thực tế, mọi thứ phức tạp hơn nhiều. Những điều tuyệt vời xen lẫn không ít khó chịu và rắc rối. Người bạn đời không phải lúc nào cũng cảm thông như ta mong đợi. Gia đình đôi khi lại đầy mâu thuẫn, thách thức đến mức bất công.

Trong khi đó, chiếc điện thoại lại ngoan ngoãn biết bao. Chỉ cần chạm nhẹ, nó lập tức sáng lên, sẵn sàng phục vụ mọi yêu cầu. Sự dễ dãi ấy biến nó thành một cái cớ hoàn hảo để ta tránh né những phần khó chịu của con người thật xung quanh mình. Lướt nhanh một cái cũng chẳng đến nỗi bất lịch sự. Biết đâu cần cập nhật một tin tức nóng hổi, một người bạn ở đâu đó vừa sinh con, hoặc một người quen nào đó mới mua được đôi giày.

Đáng buồn thay, điều này rất dễ xảy ra, nhất là khi người bạn đời đang kể lại ngày làm việc của họ hay chia sẻ lý thuyết quản lý tủ lạnh sao cho hợp lý nhất. Thật khó để những câu chuyện thường nhật ấy cạnh tranh được với việc tìm hiểu căn hộ đắt nhất ở Manhattan hay thực đơn hằng ngày của chú mèo lớn nhất thế giới, Mymains Stewart Gilligan. Nhưng cuối cùng, những câu chuyện của người ấy mới là điều quan trọng hơn cả – dù ta thừa biết, đôi khi lại chẳng thèm để tâm.

6. Hẹn hò thời công nghệ

Thật dễ dàng để kết nối. Có hàng triệu người ngoài kia chỉ cách ta vài cú click. Có vẻ như việc tìm được “chân ái” không khó – nếu ta biết chọn đúng ứng dụng. Nhưng chính điều đó khiến chúng ta trở thành những “con quái vật hy vọng”: bất cứ ai ta gặp cũng đều bị so sánh với những người mà ta chưa bao giờ gặp. Ta vô tình trở nên khắt khe, thậm chí lạnh lùng với người hiện tại, bởi đâu đó ngoài kia, ta tin chắc vẫn tồn tại những người lý tưởng hơn, chỉ cách mình một vài cái vuốt màn hình.

Dĩ nhiên, những người mà ta gặp qua chiếc điện thoại chưa bao giờ thực sự hoàn hảo. Vì vậy, ta lại tiếp tục tìm kiếm, kỳ vọng nhiều hơn, không ngừng “đào xới” trong biển người. Bằng cách nào đó, “báu vật” của cuộc đời hẳn đang ở đâu đó, miễn là ta tìm đủ lâu.

Nhưng, bi kịch là ta không bao giờ tìm thấy họ. Và đây là một sự thật mà chiếc điện thoại sẽ không bao giờ chịu thừa nhận: mọi con người trên thế giới này đều không hoàn hảo.

Tình yêu không phải là hành trình tìm kiếm một người hoàn hảo như trong cổ tích. Sự hòa hợp không phải là điều kiện tiên quyết để yêu, mà là kết quả của tình yêu. Ta chỉ thực sự học được cách yêu khi từ bỏ ám ảnh về sự hoàn mỹ, khi biết bao dung và trân trọng những khía cạnh khó nhằn nhất của bất cứ ai mà ta gặp.

Đây là chân lý mà chiếc điện thoại chẳng bao giờ muốn nói với ta. Nó chỉ biết hứa hẹn sẽ tìm được ai đó thích ăn phô mai, đam mê đeo mặt nạ cao su và sống trong bán kính 10 dặm quanh Sevenoaks. Nhưng nó không thể dạy ta bài học khó nhất của tình yêu: học cách thấu hiểu và chấp nhận những khiếm khuyết của con người.

7. Phim khiêu dâm và đời thực

Yêu thích phim khiêu dâm là điều dễ hiểu – và điện thoại của chúng ta biết rõ điều đó. Cuộc sống vốn dĩ quá khó khăn: mối quan hệ đầy thách thức, công việc đôi khi nhàm chán hoặc chẳng mấy ý nghĩa, gia đình phức tạp đến nghẹt thở, còn những cuộc trò chuyện chân thành, dịu dàng lại hiếm hoi. Vì thế, không có gì ngạc nhiên khi ta dễ dàng rơi vào cám dỗ của những phút thăng hoa bất chợt qua các đoạn phim ngắn hay những tin nhắn táo bạo.

Phim khiêu dâm không phán xét. Nó không chỉ trích ta vì thích thú với ý tưởng về những cuộc vui ba người hay bị ám ảnh bởi hình tượng những thủ thư kín đáo nhưng gợi cảm. Thay vì bảo rằng: “Bạn thật ghê tởm và đáng xấu hổ”, các trang web ấy mở rộng vòng tay đón chào, nhẹ nhàng chấp nhận những khía cạnh kỳ lạ của ham muốn mà chính ta đôi khi cũng không hiểu hết.

Trong khi đó, sự gần gũi với một người bạn đời ngoài đời thực lại đi kèm với vô số rắc rối, làm phai nhạt niềm hứng khởi. Ta phải đối diện với những oán giận chưa giải quyết, những khác biệt không thể tránh khỏi và thậm chí cả những khuyết điểm của chính mình. Ta phải kiềm chế, cố gắng tỏ ra hợp lý và lịch sự.

Nhưng khi bước vào thế giới của phim khiêu dâm, mọi thứ phức tạp ấy đều biến mất. Phim không quan tâm nếu bạn chưa đổ rác, ăn uống phát ra tiếng động hay cáu kỉnh đóng sầm cánh tủ. Nó cũng không hỏi vì sao bạn quên gọi cho mẹ vào ngày sinh nhật bà, hay bàn luận về khoản nợ thẻ tín dụng của bạn. Phim chỉ nói: “Đừng lo nghĩ về cuộc sống. Hãy tập trung vào điều này một chút.”

Chính điều đó biến phim khiêu dâm thành một liều thuốc giải thoát đầy mê hoặc khỏi những rắc rối nặng nề của sự thân mật trong đời thực. Nhưng cái giá phải trả là gì? Nó đã, bằng một cách vô tình nhưng sâu sắc, tách rời tình dục khỏi khung cảnh cảm xúc của các mối quan hệ thật sự. Đây vừa là một lợi ích to lớn – nhưng cũng là một mất mát đau lòng khó nhận ra.

8. Thiên nhiên và cảm xúc siêu việt

Từ thuở xa xưa, con người đã luôn trân trọng cơ hội rời xa những dấu vết của thế giới loài người, để đắm mình trong vòng tay bao la của thiên nhiên. Ta thích ngắm nhìn sự thờ ơ lạnh lùng của đại dương, hay bầu trời đêm rộng lớn và không thể đoán định. Ta muốn đứng dưới chân những vách đá cao vời vợi hoặc chạm vào thân cây già đã tồn tại từ khi loài bò rừng còn rong ruổi trên đồng bằng.

Những khung cảnh hùng vĩ ấy mang lại một cảm giác cao quý kỳ lạ, và đồng thời là sự an ủi sâu sắc: nó nhắc ta rằng mình nhỏ bé đến mức nào giữa sự vô hạn của vũ trụ. Và nếu ta nhỏ bé đến thế, những nỗi lo âu của ta, chẳng phải, cũng chỉ là những điều vặt vãnh hay sao?

Nhưng điện thoại của chúng ta lại là kẻ thù của những trải nghiệm ấy. Chúng không ngừng kéo cái “tôi bé nhỏ” chen ngang vào khung cảnh lớn lao đó. Dù ta có đang đứng trước vực Grand Canyon hay nhìn về phía nam ngọn Matterhorn, chúng vẫn reo lên những thông báo từ ứng dụng giao đồ ăn ở nhà. Chúng nhắc ta không bao giờ quên những nhu cầu và lo lắng của bản thân.

Vô tình, điện thoại đã tước mất sự chữa lành mà thiên nhiên mang đến. Thay vì lạc mình trong vẻ đẹp rộng lớn, ta lại khăng khăng khẳng định cái “tôi” cần thỏa mãn. Ta chụp lại mọi thứ, đăng tải những tấm ảnh về hoàng hôn rực rỡ hay dòng suối trong veo nơi rừng vắng, nhưng khi ta đang cập nhật, liệu có phải ta cũng đang quên đi những gì mà thiên nhiên – bằng sự dịu dàng và vĩ đại của mình – thực sự muốn nói với ta?

9. Kích thích hay bình yên

Từ thời xa xưa, bộ não con người đã được lập trình để luôn thèm khát sự kích thích. Điều này, xét về mặt tiến hóa, hoàn toàn hợp lý: tổ tiên chúng ta phải phản ứng nhanh chóng trước những tín hiệu sinh tử từ môi trường – như cơ hội tìm được một quả mọng chín hay nguy cơ bị rắn cắn. Nhưng trong thế giới hiện đại, nơi tủ lạnh luôn đầy ắp thức ăn và vườn thú giữ mọi loài thú dữ trong chuồng, bộ não vẫn duy trì bản năng đó, nhưng giờ đây nó phản ứng với cả những điều vụn vặt, chẳng mấy liên quan đến sinh tồn hay an nguy.

Chúng ta nhảy dựng lên trước mọi tín hiệu, mọi lời mời gọi, dù là nhỏ nhặt nhất. Cứ như thế, ta lúc nào cũng ở trạng thái chực chờ, sẵn sàng tiếp nhận thông tin mới – ngay cả khi nó chẳng mang lại ý nghĩa gì thực sự to tát.

Nhưng điều chúng ta thật sự cần, điều mà hàng thiên niên kỷ trước đây tổ tiên ta chưa từng bận tâm, lại chính là sự bình yên. Trong khi cơ thể đã mệt mỏi, tâm trí đã kiệt sức, trái tim đã bấn loạn, chúng ta vẫn tiếp tục phản ứng như thể không biết dừng lại. Và điện thoại – với vai trò người bạn trung thành nhưng vô tâm – góp phần không nhỏ vào điều này. Chúng liên tục truyền tải vô số tín hiệu khuấy động tâm trí, khi điều ta thực sự cần là thứ hoàn toàn trái ngược: một sự nhẹ nhàng, thanh thản.

Vấn đề không chỉ ở chỗ ta không biết yêu cầu đúng thứ mình cần, mà còn ở chỗ những nhà cung cấp chưa bao giờ thực sự hiểu điều đó. Họ nghĩ rằng ta muốn cập nhật tin tức về tai nạn tàu lửa nghiêm trọng nhất hay vụ khủng bố mới nhất xảy ra ở đâu đó trên thế giới. Những thông tin này thì mới mẻ, nhưng liệu chúng có thật sự quan trọng? Hay điều ta thật sự cần là hình ảnh những cảnh quan yên bình, câu chuyện về cuộc sống êm đềm của những con người ở vùng Provence hay Siena thế kỷ 15, hoặc hình ảnh của những mặt trăng xa xôi, lạnh lùng, và hoàn toàn thờ ơ của sao Mộc?

10. Mua sắm

Tháp nhu cầu của Abraham Maslow

Trong tay chúng ta là chiếc chìa khóa dẫn đến (hoặc ít nhất là thông tin về) gần như mọi sản phẩm trên thế giới. Nếu nửa đêm bạn tỉnh giấc và kiểm tra điện thoại, rất có thể bạn sẽ được chào mời một đôi giày giảm giá, một bộ bàn ghế lắp ráp hay một chiếc đồng hồ đắt đỏ đến kỳ lạ.

Dẫu vậy, sự thật kỳ quặc là chúng ta vẫn chẳng giỏi mua sắm chút nào. Không phải vì ta bỏ lỡ cơ hội săn hàng giảm giá hay trả quá nhiều tiền cho một chiếc lò nướng bánh mì, mà vì mục tiêu mua sắm của ta thường chỉ loanh quanh ở những tầng thấp nhất trong tháp nhu cầu của chính mình.

Điện thoại của ta không biết (và cũng không thể giúp) rằng điều ta thực sự cần là một người bạn tâm giao hơn là một con gà giá rẻ, hay giải pháp cho một cuộc cãi vã dai dẳng trong mối quan hệ, thay vì một hợp đồng bảo hiểm xe hơi được giảm giá.

Khi ta cố gắng trèo lên những tầng cao hơn của tháp nhu cầu, những thương vụ quan trọng nhất trong đời – những cam kết cần đưa ra, những thứ ta cần có hoặc cần từ bỏ – lại vượt xa tầm hiểu biết của những chiếc điện thoại bóng bẩy, tinh vi nhưng nghèo nàn về mặt nhân văn này.

Chúng ta vẫn đang chờ đợi một chiếc điện thoại có thể thực sự giúp ta giải quyết những cuộc chiến lớn nhất trong đời – những cuộc chiến nằm ở đỉnh cao chót vót của tháp nhu cầu Abraham Maslow.

11. Hơn cả Instagram

Vào cuối thế kỷ 19, khi nhiếp ảnh đã trở nên phổ biến, nhà phê bình nghệ thuật kiêm nhà cải cách xã hội người Anh, John Ruskin, bất ngờ mê mẩn quá trình vẽ tay đầy chậm rãi và thiếu chính xác. Ông khuyến khích mọi người bớt chụp ảnh lại, thay vào đó, hãy cầm bút chì, màu nước và dùng chính đôi mắt của mình để ghi nhận thế giới. Không phải vì ông ghét nhiếp ảnh chỉ vì nó là thứ mới mẻ. Mà bởi ông nhận ra một sự thật buồn: khả năng chụp lại hình ảnh gần như hoàn hảo của mọi thứ đã vô tình làm lu mờ ý nghĩa sâu sắc hơn mà ta có thể cảm nhận được.

Bạn có thể chụp một chiếc lá (hay gương mặt người yêu, ngôi nhà bạn sống hồi năm tuổi, hoặc dòng sông băng đang đổ xuống biển), nhưng điều đó không có nghĩa là bạn đã thực sự lưu giữ chúng trong tâm hồn mình. Chỉ khi bạn đặt ra những câu hỏi tỉ mỉ như: Mặt nào của chiếc lá tối hơn? Cuống nối với cành ra sao? Phần đầu chiếc lá thực sự có bao nhiêu đường răng cưa? – lúc ấy bạn mới bắt đầu chú ý đến từng chi tiết và khắc sâu chúng vào tâm trí.

Điều ta cần là sự chú tâm. Và trớ trêu thay, chính sự dễ dàng trong việc chụp ảnh lại làm giảm đi khát khao của ta trong việc thực sự nhìn ngắm một thứ gì đó.

Đôi khi, ta phải quay về với những công cụ thô sơ hơn để chạm đến những cảm xúc tinh tế hơn. Đôi khi, hãy đặt điện thoại xuống – và vẽ.

12. Trân trọng

Chiếc điện thoại mang cả thế giới vào lòng bàn tay bạn. Nhưng (một cách lặng lẽ và tinh vi), chúng cũng vô tình giới hạn những điều bạn thật sự chú ý. Khi mắt bạn cúi xuống màn hình, bạn có thể quên mất:

• Sự mong manh kỳ diệu nơi cổ tay của một người bạn
• Tiếng xe cộ văng vẳng đâu đó thật êm dịu
• Mảng rêu bám trên bức tường đá cũ
• Niềm vui khi thấy mệt nhoài sau một ngày làm việc chăm chỉ
• Sự hào hứng khi dậy thật sớm vào một buổi sáng mùa hè, để có một giờ đồng hồ hoàn toàn cho riêng mình
• Những đám mây lững thững trôi qua bầu trời
• Kết cấu, mùi hương và sắc màu của một quả sung chín
• Sự e thẹn trong nụ cười của ai đó
• Cảm giác tuyệt vời khi đọc sách trong bồn tắm
• Chiếc áo len cũ kỹ (dù đã thủng dưới nách) mang lại sự ấm áp khó tả

Tất cả những điều ấy vẫn đang chờ đợi bạn, chỉ cần bạn chịu dành cho chúng một chút chú ý.

13. Thơ ca

Chúng ta thường gắn sự ngắn gọn với sự nông cạn. Những ý tưởng lớn lao, ta cho rằng, chỉ có thể truyền tải qua những văn bản dài dòng và đầy thử thách. Twitter chẳng thể so bì với Phê phán lý tính thuần túy của Kant, Chiến tranh và hòa bình của Tolstoy hay Cộng hòa của Plato.

Nhưng đó là một ảo tưởng do chính tri thức của ta dựng nên. Bởi chỉ cần vài dòng ngắn ngủi, người ta vẫn có thể vẽ nên những sự thật ngọt ngào, sâu sắc hay đau buồn nhất.

Đời chỉ như chiếc bóng lang thang,
Một anh hề khốn khổ,
Khoe mẽ, loay hoay trong giờ diễn ngắn ngủi, rồi lặng câm mãi mãi;
Một câu chuyện kẻ ngốc kể,
Đầy âm vang và cuồng nộ, nhưng chẳng có nghĩa lý gì.
(192 ký tự, được “tweet” bởi William Shakespeare, khoảng năm 1606)

Hãy uống chỉ bằng ánh mắt em,
Anh sẽ đáp lại bằng ánh mắt anh;
Hoặc để lại nụ hôn trong chiếc cốc,
Anh chẳng cần rượu nữa.
(128 ký tự, được “tweet” bởi Ben Jonson, năm 1616)

Sao phải khóc vì vài đoạn đời?
Cả cuộc đời này đều đáng rơi lệ.
(79 ký tự, được “tweet” bởi Seneca, thế kỷ thứ nhất)

Những người ta nghĩ là bình thường,
Chỉ là những người ta chưa hiểu rõ mà thôi.
(79 ký tự, tweet ngày 10/8/2012)

Thơ ca chính là cái tên sang trọng cho một nhiệm vụ muôn thuở: cô đọng bài học từ trải nghiệm đời người bằng cách súc tích và đáng nhớ nhất.

Ta không nên xem thường sự ngắn gọn vì kiêu ngạo. Thay vào đó, hãy dùng những câu chữ ngắn ngủi để nói lên những điều lớn lao, thật sự quan trọng.

14. Tin tức

Theo dõi tin tức nghe có vẻ như là một lý do cực kỳ chính đáng để ta cắm mặt vào chiếc điện thoại. Ta không hề thô lỗ hay phù phiếm, ta đang theo dõi tình hình thế giới cơ mà. Nhưng thật kỳ lạ, ta lại chẳng mấy chọn lọc xem điều gì mới thực sự đáng để gọi là “tin tức”.

Tin tức không chỉ là những gì vừa xảy ra; nó phải đi kèm một điều kiện ngầm (mà ta dễ dàng bỏ qua): nó xảy ra và ta cần biết về nó.

Phần lớn những gì xảy ra thực ra chẳng liên quan gì đến điều ta đang cố gắng thực hiện trong cuộc sống. Khái niệm “tin tức” hiện đại đã sai lệch và đầy nguy hiểm. Nó ngầm định rằng tất cả chúng ta đều cần biết mọi thứ đã diễn ra trong ngày hay thậm chí trong giờ qua ở bất cứ đâu trên thế giới.

Nhưng trên thực tế, từ góc độ cá nhân (góc độ duy nhất thực sự quan trọng), tin tức “đáng đọc” chính là những gì cần thiết để ta hiểu về thế giới của riêng mình và vị trí của ta trong đó – dù những điều ấy có vẻ nhỏ bé khi so với bức tranh toàn cầu.

Tin tức quan trọng nhất hôm nay có thể đơn giản chỉ là: có lẽ đã đến lúc ta nên gọi điện cho mẹ.

15. Nỗi sợ bỏ lỡ (FOMO)

Nhờ có điện thoại, ta tiếp xúc với cuộc sống lung linh của người khác nhiều hơn bao giờ hết:
“Tụi mình vừa đến một quán bar tuyệt vời…”
“Cô ấy tổ chức đám cưới trong một nhà thờ nhỏ ở thôn quê…”
“Ánh mặt trời lấp lánh trên cảng Sydney…”
“Bữa tiệc hậu sự kiện đỉnh nhất… quán bar ở Brooklyn mà dân bản địa mê tít…”

Có quá nhiều điều ta không làm, không được mời tham gia, không thuộc về. Và thế là, ta thấy đời mình ngập tràn trong nỗi sợ hãi bỏ lỡ. Ta bị FOMO giày vò.

Dễ hiểu nếu ta trở nên cứng cỏi, thậm chí có chút mỉa mai: “Có khi mấy thứ được thổi phồng kia cũng chẳng ra gì.”Nhưng vấn đề không hẳn thế. Đúng là ta có nguy cơ bỏ lỡ, nhưng lại không phải những điều điện thoại muốn ta bận tâm.

Danh sách thật sự ta có thể bỏ lỡ trông rất khác: hiểu thật rõ về cha mẹ mình, học cách sống yên ổn khi ở một mình, trân trọng sức an ủi từ những hàng cây hay áng mây, khám phá ý nghĩa của bản nhạc yêu thích qua góc nhìn của một người bạn, trò chuyện cùng một đứa trẻ 7 tuổi…

Không phải việc bỏ lỡ là vấn đề, mà là những gì ta nghĩ mình đang bỏ lỡ. Và thật không may, điện thoại của ta đã bóp méo điều đó theo hướng chẳng hề giúp ích chút nào.

16. Giấc mơ được “yêu thích”

Thừa nhận điều này có vẻ ngây ngô hoặc tự luyến, nhưng thực lòng mà nói, ta thích được “yêu thích”. Ta cảm động thật sự khi nhận được tin nhắn rằng Matteo từ Wisconsin hay Emile từ Livorno muốn làm bạn với mình. Hai từ nhỏ bé, “like” và “friend”, đánh thức những khao khát dịu dàng sâu thẳm trong tâm hồn ta: sự thấu hiểu ấm áp, đồng cảm, thông minh; lời hứa về một mối liên kết chân thành và chân tình.

Ta tò mò muốn biết thêm, và rồi gần như lúc nào cũng thất vọng. Họ có thể là những người rất tốt, nhưng họ không hề mang lại kiểu thân thiết và tử tế mà trí tưởng tượng ta đã đẹp đẽ vẽ nên.

Dù chỉ là những từ ngắn gọn, “like” và “friend” chạm thẳng vào cốt lõi của con người ta. Ta là những sinh vật cô đơn – dù xung quanh có rất nhiều người thú vị. Nhưng người khác chẳng bao giờ hiểu ta đúng như cách ta muốn được hiểu. Những phần khó nắm bắt nhất – và cũng đẹp đẽ, phức tạp nhất – trong ta vẫn mãi cô lập.

Cảm giác hân hoan thoáng qua khi ta nhận được một tin nhắn không hề đáng xấu hổ hay ngớ ngẩn. Đó là một niềm hy vọng thầm kín mà ai cũng chia sẻ: rằng sự cô độc trong ta sẽ được phá vỡ, rằng niềm vui và nỗi buồn của ta sẽ được người khác thật sự thấu hiểu; rằng tất cả những điều ta muốn gửi gắm vào thế giới này sẽ đến đúng nơi và được ai đó lĩnh hội trọn vẹn.

Ta không cần phải sợ hãi hay khó chịu trước sự cô đơn dai dẳng của mình. Trong một phút bực bội cuối đời, nhà văn Đức Goethe – người có vẻ như đã có rất nhiều bạn bè – đã cay đắng thốt lên:

“Không ai từng hiểu tôi hoàn toàn, tôi cũng chưa bao giờ hiểu trọn vẹn ai; và chẳng ai hiểu ai cả.”

Đó là một lời bộc bạch đáng giá từ một con người vĩ đại. Không phải lỗi của ta: một chút khoảng cách và sự không thấu hiểu lẫn nhau là điều tự nhiên từ khi cuộc sống bắt đầu.

Dù sao, sự cô đơn cũng khiến ta có khả năng đạt được sự gắn kết thực sự nếu cơ hội tốt hơn xuất hiện. Nó làm sâu sắc thêm những cuộc trò chuyện với chính mình, rèn giũa cá tính của ta. Ta không lặp lại suy nghĩ của người khác. Ta hình thành một quan điểm riêng. Dù tạm thời cô lập, ta sẽ sẵn sàng tạo nên những kết nối gần gũi hơn, thú vị hơn với bất kỳ ai ta gặp trong tương lai.

Sự cô đơn, suy cho cùng, chỉ là cái giá ta phải trả để giữ được một quan niệm chân thành và tham vọng về tình bạn đích thực mà ta biết mình xứng đáng có.

17. Du lịch

Điện thoại của ta trông có vẻ như một trợ lý du lịch hoàn hảo: nó dẫn đường đến Duomo từ khách sạn nhỏ, chỉ ta quán ăn thời thượng mà giá cả lại phải chăng, hay đặt taxi một cách nhanh gọn. Nó có thể chụp lại – và chia sẻ cho cả thế giới – những viên gạch lát sàn bị sứt trong căn biệt thự thuê hoặc ghi lại sự bất ngờ của ta trước món gỏi đu đủ xanh với tai heo ở Quán Ăn Ngon tại Sài Gòn.

Nhưng thực tế, điện thoại chỉ lướt qua bề mặt của những nhu cầu sâu sắc hơn trong mỗi chuyến đi. Nó chẳng biết ta thật sự là ai, quan tâm đến điều gì, bởi ta chưa đủ khả năng thổ lộ với nó những bí mật trong trái tim mình một cách ý nghĩa. Nó cũng chẳng giúp được ta kể lại với người thân yêu (những người không cùng đi) trải nghiệm của mình thực sự như thế nào.

Những suy nghĩ mơ hồ xoay quanh tâm trí ta khi đứng trước Kim Tự Tháp hay bước vào cửa hàng Harrods lần đầu tiên. Điện thoại có thể ghi lại khoảnh khắc ấy, nhưng nó chưa thể làm bật lên cảm xúc chìm sâu bên trong ta. Nó biết giờ mở cửa của bảo tàng, nhưng không thể nói vì sao riêng ta lại nên ghé thăm nơi ấy.

18. Chơi đùa

Ta có thể chơi một mình – thật dễ dàng. Trên màn hình, mọi thứ cuốn hút, nhanh chóng, liên tục, và ta được đưa từ cấp độ này sang cấp độ khác mà chẳng tốn chút công sức.

Nhưng “chơi”, tức là cùng ngớ ngẩn và vui đùa với người khác, lại là một câu chuyện hoàn toàn khác: niềm vui sướng ầm ĩ của một đứa trẻ khi may mắn thắng cuộc; sự hứng khởi bất ngờ khi trêu đùa với một người bạn vốn nghiêm nghị; niềm thích thú khi thua một ván bài “đoán lá” trước một cô bé năm tuổi rụt rè; hay sự kỳ lạ đầy ý nghĩa khi thấy một người thường làm ta ngại ngùng bỗng ngã nhào trên cỏ sau một cú tackle thành công. Và cả sự thân mật không ngờ nhưng rất ấm áp khi ta và người anh rể vốn xa cách cùng chung phe trong một trận chiến súng nước.

Khi vui đùa với người khác, ta thoải mái bộc lộ những phần ít được thấy nhưng rất thật của chính mình. Phiên bản trưởng thành, chỉn chu và chuyên nghiệp ta dựng lên tại nơi làm việc bỗng trở nên vô nghĩa khi ta bơm chiếc hồ bơi phao nhỏ. Biến động thị trường chứng khoán chẳng còn quan trọng khi ta đang vui vẻ thua cờ ca-rô trước người hàng xóm lớn tuổi (người bất ngờ sở hữu kho từ ngữ chửi thề phong phú). Và khi ta nhìn thấy nụ cười quen thuộc từ thuở thơ bé bất chợt hiện lên trên khuôn mặt đã có tuổi của mẹ, lúc bà nhẹ nhàng bỏ qua cơ hội thắng bài poker của mình, ta chợt thấy thời gian dường như ngừng trôi.

Và trong suốt khoảng thời gian ấy, khi ta thật sự chơi, ta đã quên kiểm tra điện thoại của mình.

19. Selfie

Vấn đề với selfie không phải ở chỗ ta chụp chúng, mà là ta chưa bao giờ xem chúng đủ nghiêm túc. Thường thì ta hay thêm vào một chút châm biếm: “Đây là tôi đang ăn một cái xúc xích!” hay “Nhìn tôi với cái mũ ngộ chưa này!”Nhưng thực ra, selfie không phải là thứ vốn dĩ nông cạn hay tự luyến. Nó nằm trong một truyền thống cao quý của nghệ thuật: chân dung tự họa.

Dù bị giới hạn bởi cọ vẽ và màu dầu, Rembrandt cũng đã nghiện việc khắc họa chính mình (ông đã tạo ra hơn một trăm bức trong suốt sự nghiệp dài). Nhưng ông không bao giờ nháy mắt hay tạo dáng tay hài hước. Thay vào đó, ông nhìn sâu vào chính con người mình và những gì ông đã trở thành: ông suy ngẫm về nỗi buồn dần hằn lên khuôn mặt, tự hỏi điều gì ông thật sự cảm thấy về cuộc sống: Cuộc đời đã làm gì với ta? Ta đã làm gì với thời gian trên trần thế này?

Ông không tìm kiếm sự tán thưởng của người khác, mà tìm kiếm sự thấu hiểu chính mình.

Khi một thứ gì đó – như selfie – trông có vẻ nhỏ nhặt hoặc ngớ ngẩn, ta dễ nghĩ rằng mình nên bớt coi trọng nó, nên giữ khoảng cách và nhìn nó qua lăng kính chế nhạo. Nhưng có lẽ bước đi khôn ngoan hơn là ta nên tham vọng hơn nhiều. Nghệ thuật selfie vẫn còn một chặng đường rất dài để phát triển.

20. Giao tiếp

Từ “điện thoại” – cổ xưa nhưng kỳ lạ thay lại rất uy nghiêm – mang trong mình một khái niệm đầy xao xuyến: giao tiếp từ xa. Nó hứa hẹn rằng giọng nói đơn độc của ta, vang lên giữa khoảng không vô tận, có thể tìm được một đôi tai lắng nghe đồng cảm.

Điện thoại nhân lên gấp bội cơ hội kết nối, nhưng bản thân nó chẳng khiến ta dễ dàng hơn trong việc nói điều cần nói, hay khiến người khác hiểu đúng những gì ta thật sự muốn họ thấu. Công nghệ có thể xoá bỏ khoảng cách vật lý, nhưng khoảng cách tâm lý thì vẫn sừng sững như núi. Lời nói của ta dễ dàng vượt qua vệ tinh, nhưng lại tắc nghẽn trong tâm trí người mà ta khát khao họ lắng nghe với trọn vẹn thấu hiểu.

Công nghệ vẫn còn quá thô sơ. Lời nói của ta có thể nhanh hơn chim bồ câu hay cuộn giấy cổ xưa, nhưng khả năng bày tỏ vẫn chẳng mấy tiến bộ so với thời nguyên thủy.

Một ngày nào đó, sẽ có một công nghệ mới giúp ta đặt những nỗi buồn thầm kín và niềm hy vọng mơ hồ thành lời, để chúng có thể được người khác hiểu rõ, sẻ chia, và đáp lại. Công cụ ấy sẽ thông minh, nhắc nhở ta diễn đạt mạch lạc hơn những điều trăn trở trong lòng, đồng thời giúp phá vỡ lớp phòng thủ của người nghe.

Khi ấy, điện thoại không chỉ truyền tải lời nói, mà sẽ giúp một trái tim chạm đến một trái tim khác.

21. Cái chết

Chúng ta dùng điện thoại để theo dõi các cuộc hẹn, nhưng những gì ta chọn để được nhắc nhở lại rất giới hạn. Có lời nhắc tự động về buổi hẹn với nha sĩ, thông báo kỷ niệm ngày cưới của bố mẹ, hay tin nhắn rằng chiều Chủ nhật ta có trận đấu tennis.

Nhưng có những cuộc hẹn – khác xa hoàn toàn – mà ta cũng cần nhớ đến.

Ta cần lời nhắc để hẹn gặp chính mình: dành thời gian đối diện và hiểu những lo lắng trong lòng, thay vì chỉ chịu đựng sự bất an mà chúng tạo ra.

Và quan trọng nhất, là cuộc hẹn lớn nhất (và đáng sợ nhất) – cuộc hẹn với cái chết. Ta không biết mình còn bao nhiêu ngày để đếm ngược, nhưng điều cần được nhắc nhở không phải là ngày giờ cụ thể, mà là sự thật ấy. Lý tưởng nhất là mỗi sáng ta nhận được một thông báo:
Memento, homo, quia pulvis es, et in pulverem reverteris.
(Nhớ rằng, con người ơi, ngươi được tạo nên từ bụi, và sẽ trở về với bụi.)

Sự ngắn ngủi, đáng buồn thay, lại là chìa khóa để ta trân quý. Chỉ khi nhớ đến cái chết, ta mới thực sự nhận ra rằng những ngày còn lại cần được sống trọn vẹn và ý nghĩa hơn.

22. Utopia (Thiên đường)

Điện thoại của chúng ta ngày nay trông có vẻ vô cùng tinh vi: những kỳ quan nhỏ bé của khoa học thực tiễn được nén gọn, phối hợp nhịp nhàng với chủ nghĩa tư bản tiên tiến. Ta đề cao chúng bởi ta so sánh chúng với quá khứ, chứ không phải với những khả năng của tương lai. Chúng vượt xa mọi thiết bị cách đây hai mươi hay bốn mươi năm, nhưng lại quá đỗi thô sơ nếu so với viễn cảnh lý tưởng mà tương lai xa xôi có thể mang lại.

Ta vẫn còn rất xa việc tạo ra công nghệ thật sự cần thiết để giúp con người phát triển. Chủ nghĩa tư bản chỉ đáp ứng được những nhu cầu cơ bản nhất của ta: nó cung cấp bản đồ đường phố Lyon, nhưng không thể cho ta sơ đồ tâm trạng hay suy nghĩ thật sự của người bạn đời. Điện thoại cho phép ta theo dõi mười lăm trang tin tức cùng lúc, nhưng chẳng thể nhắc ta khi đã dành quá nhiều thời gian cho chúng. Nó chẳng hề phân biệt giữa những khát khao sâu thẳm của tâm hồn và những thú vui thoáng qua.

Trong một Utopia, điện thoại sẽ thông minh hơn ta. Nó sẽ nhân ái chứ không chỉ phục tùng. Nó sẽ biết cách kéo ta ra khỏi những quyết định ngớ ngẩn, đồng thời đánh thức phiên bản tốt hơn của chính mình.

Chúng ta xứng đáng nhận được sự cảm thông – bởi ta sinh ra trong một thời đại còn quá sơ khai.

Nguồn: HOW TO LIVE MORE WISELY AROUND OUR PHONES – The School Of Life