Tại sao một gia đình lại loại trừ chính thành viên của mình?

Bạn có bao giờ cảm thấy mình là người “lạc loài” trong chính gia đình mình?

Nếu có, hãy ngồi xuống, cùng tôi trò chuyện bên chiếc bàn thật rộng lớn này. Tôi đã có cơ hội đồng hành cùng nhiều người tuyệt vời, những người đã từng bị chính gia đình mình loại trừ. Họ thường nghĩ rằng lỗi là do họ. Nhưng thực tế, đằng sau câu chuyện ấy, luôn có nhiều điều phức tạp hơn thế.

Việc một đứa trẻ bị gia đình loại trừ không phải chuyện ngẫu nhiên; đó là kết quả trực tiếp của những mối quan hệ trong gia đình. Khi điều này xảy ra, những khác biệt của đứa trẻ so với bố mẹ và anh chị em sẽ bị phán xét là “kém cỏi” hay “phiền toái”, và rồi trở thành lý do để đứa trẻ ấy bị gán ghép, bị gạt ra ngoài, bị đối xử tệ bạc. Và điều này, theo thời gian, sẽ để lại tổn thương sâu sắc trong tâm hồn người bị loại trừ.

Nhưng khoan đã... Có khi nào, điều chúng ta nên lo lắng không phải là bản thân đứa trẻ bị loại trừ, mà là chính môi trường mà đứa trẻ ấy lớn lên – bầu không khí gia đình ấy, như thể là dòng nước mà cá bơi trong, hay cánh đồng mà con vật đang gặm cỏ?

Và cũng có khi, những điểm khác biệt của đứa trẻ ấy – những điều gia đình xem là “xấu” – lại không hề tồi tệ trong mắt thế giới bên ngoài, thậm chí còn là những phẩm chất quý giá, đáng trân trọng?

Image: Vitalii Vodolazskyi / Adobe Stock Images

Gửi bạn – người đã từng bị gia đình gạt ra ngoài

Có ba điều thật quan trọng tôi muốn bạn biết.

1. Trải nghiệm của bạn là thật, là có thật, và đã gây tổn thương cho bạn – khoa học đã chứng minh điều đó.

Chúng ta thường đánh giá thấp sức nặng của việc bị loại trừ. Nhưng nghiên cứu của O’Reilly, Robinson và Berdahl (2014) đã chỉ ra điều này rõ ràng.

Họ so sánh tác động của việc bị bắt nạt nơi công sở với việc bị phớt lờ hoặc loại trừ.

Cả hai đều tồi tệ, nhưng có một phát hiện rất đáng chú ý: Thứ nhất, những người trong môi trường làm việc thường cho rằng việc phớt lờ đồng nghiệp dễ chấp nhận hơn việc bắt nạt đồng nghiệp. Thứ hai, điều bất ngờ hơn cả, là những người bị phớt lờ lại chịu tổn thương nặng nề hơn cả những người bị bắt nạt.

Những người bị loại trừ có xu hướng rời bỏ công việc nhiều hơn so với những người bị bắt nạt.

Nghiên cứu này được thực hiện trên những người trưởng thành, đã đi làm. Hãy thử tưởng tượng xem việc bị loại trừ sẽ ảnh hưởng thế nào đến một đứa trẻ non nớt, dễ tổn thương, ngay trong chính ngôi nhà của mình – trong thời điểm quan trọng hình thành nhân cách.

Hãy nghĩ về những gì đã xảy ra với bạn. Đó chính là tác động của việc bị bỏ rơi về mặt cảm xúc trong tuổi thơ.

2. Bạn đã bị cuốn vào một “lời tiên tri tự ứng nghiệm”.

“Lời tiên tri tự ứng nghiệm” là một niềm tin mà bạn mang trong lòng, rồi chính niềm tin ấy dần trở thành hiện thực. Niềm tin của chúng ta dẫn lối cho hành động của ta. Và rồi, ta bắt đầu cư xử theo cách khiến cho niềm tin ấy trở thành sự thật – dù ban đầu niềm tin ấy có thể hoàn toàn sai lầm.

Tôi lấy ví dụ: Một giáo viên tin rằng học sinh của mình thông minh – thậm chí là thông minh hơn thực tế – thì giáo viên ấy sẽ đối xử với đứa trẻ đó như thể nó thật sự xuất sắc hơn các bạn khác. Việc được đối xử như một “học sinh xuất chúng” gửi thông điệp tới đứa trẻ rằng nó thực sự rất thông minh. Và từ niềm tin này, đứa trẻ ấy bắt đầu học giỏi hơn, làm tốt hơn, và kết quả là trở thành người “thông minh” đúng như giáo viên đã tin ngay từ đầu. Đây không phải lý thuyết suông – đó là kết quả của nhiều nghiên cứu khoa học.

Trong gia đình cũng vậy, “lời tiên tri tự ứng nghiệm” này vận hành một cách tàn nhẫn:

Nếu gia đình bạn tin rằng bạn là người kém cỏi, khó gần, hoặc khác biệt một cách “kỳ lạ”, họ sẽ đối xử với bạn như thế. Là một đứa trẻ, bạn sẽ tự nhiên phản ứng lại cách đối xử ấy bằng cách sống đúng theo vai trò họ gán cho mình: Bạn bắt đầu cảm thấy, hành động như thể mình kém cỏi, khó gần, hoặc “kỳ lạ”. Dần dần, bạn tin vào điều đó và trở thành đúng như hình ảnh mà gia đình đã áp đặt lên bạn ngay từ đầu.

Đây chính là một dạng của việc bỏ rơi về mặt cảm xúc trong tuổi thơ. Khi cha mẹ không nhìn thấy con người thật của bạn – không cảm nhận được cảm xúc của bạn, không thấy được giá trị riêng, điểm mạnh, điểm yếu, niềm đam mê và sở thích của bạn – bạn cũng sẽ rất khó để nhìn thấy chính mình.

Khi điều này xảy ra, hệ thống niềm tin trong bạn bị méo mó. Và rồi, bạn sẽ tự hỏi: Con người mà mình nghĩ là mình – liệu có phải là bản thân thật sự của mình không? Hay đó chỉ là hình ảnh bị bóp méo, bị sai lệch bởi những thông điệp đầy cảm xúc nhưng lệch lạc mà gia đình đã gửi đến mình?

Nhìn thấu hệ thống niềm tin của mình, phân biệt được đâu là phần được áp đặt và đâu là phần bản chất thực sự của mình, có thể là một hành trình khó khăn. Nhưng tôi muốn bạn nhìn thấy điều tích cực: Giờ đây, bạn có quyền viết lại câu chuyện đời mình. Bạn có thể lựa chọn: Phần nào của bạn là do người khác gán ghép lên, và phần nào là bản chất thật sự, những phần quý giá nhưng bị che lấp bấy lâu nay.

Khi không còn phán xét, không còn thành kiến hay sự bỏ rơi, bạn sẽ dần trở thành chính con người mà bạn luôn được sinh ra để trở thành.

3. Bạn trở thành người bị loại trừ – không phải ngẫu nhiên đâu.

Gia đình đã “chọn” bạn. Điều này không phải là tình cờ.

Có thể bạn là người chín chắn về mặt cảm xúc nhất. Có thể bạn là người thông minh nhất, mạnh mẽ nhất, vui tính nhất, sáng tạo nhất, dễ mến nhất, ít nói nhất, sâu sắc nhất, hay tử tế nhất. Hoặc cũng có thể bạn khác biệt ở tính cách, tâm hồn, hay ngoại hình.

Cách gia đình đối xử với bạn trong suốt những năm tháng trưởng thành có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố: Thời điểm bạn sinh ra, giới tính, thứ tự sinh trong anh chị em, hay nhiều lý do khác nữa.

Nhiều người tìm thấy sự nhẹ nhõm khi hiểu được lý do tại sao họ bị gia đình “chọn” làm người bị loại trừ. Thường thì, lý do ấy lại dẫn bạn đến chính điểm mạnh đặc biệt của mình.

Giờ đây, là lúc bạn nhận ra những món quà mà mình mang theo.

Và hãy nhớ thật kỹ: Mọi thứ không phải lỗi của bạn. Cha mẹ bạn, vì những giới hạn riêng của họ, đã không thể hiểu rằng những điểm khác biệt ở bạn thực ra chính là sức mạnh lớn nhất của bạn.

Sự khác biệt ấy là nguồn sức mạnh của bạn. Bạn – người đã từng bị gia đình gạt ra ngoài – đang nắm giữ trong tay một điều gì đó đặc biệt và quý giá.

Bạn là người đặc biệt.
Bạn quan trọng.
Bạn xứng đáng được yêu thương.

Đừng để ai, kể cả gia đình bạn, khiến bạn tin vào điều ngược lại.

Nguồn: Why a Family Would Exclude One of Their Own | Psychology Today