Tại sao nhiều người học sai cách

Khi bạn đang cố gắng học một điều gì đó mới, việc tạo ra những khó khăn hợp lý sẽ rất có ích. Bạn cần làm việc chăm chỉ, nhưng đừng để nó trở thành gánh nặng khiến bạn cảm thấy quá sức. Những khó khăn này sẽ báo hiệu cho bộ não của bạn rằng bạn cần phải học và nắm vững kiến thức, qua đó giúp bạn ghi nhớ lâu dài hơn.

Một trong những cách tạo ra những khó khăn hợp lý khi học các kiến thức phức tạp là giải thích lại thông tin cho chính mình. Nhiều nghiên cứu cho thấy, những người thường xuyên giải thích các kiến thức phức tạp cho bản thân sẽ học tốt hơn những người chỉ đơn giản ôn lại ghi chú.

Ảnh: AI

Vậy nếu việc giải thích lại kiến thức cho chính mình hiệu quả đến vậy, tại sao không phải ai cũng làm điều đó? Vấn đề này đã được nghiên cứu trong một bài báo năm 2025 đăng trên Tạp chí Tâm lý học Thực nghiệm: Tổng quát của hai tác giả Stav Atir và Jane Risen.

Trong nghiên cứu của họ, mọi người được tiếp xúc với thông tin về một chủ đề phức tạp, chẳng hạn như cách thức hoạt động của hệ thống GPS. Nói chung, họ nhận thấy rằng những người giải thích lại thông tin cho chính mình sẽ làm tốt hơn trong một bài kiểm tra sau này so với những người chỉ ôn lại ghi chú.

Trong một số nghiên cứu, các tham gia viên được tiếp xúc với kiến thức và sau đó được hỏi phương pháp nào họ muốn sử dụng để học cho bài kiểm tra sau. Họ có thể chọn giải thích lại thông tin cho chính mình hoặc ôn lại ghi chú. Những người cảm thấy họ đã hiểu rõ kiến thức hơn, càng có xu hướng chọn cách giải thích lại thông tin thay vì chỉ ôn lại ghi chú.

Điều này cho thấy, mọi người thường lo lắng rằng việc giải thích lại sẽ rất khó khăn và không dễ chịu, đặc biệt là khi họ cảm thấy mình chưa hiểu rõ kiến thức. Một nghiên cứu trong loạt bài này đã ngẫu nhiên chia nhóm người tham gia vào hai phương pháp học khác nhau. Ngay cả những người đã tuyên bố rằng họ không muốn giải thích lại kiến thức cho chính mình, khi thực sự làm vậy, họ cũng làm tốt hơn trong bài kiểm tra so với những người chỉ ôn lại tài liệu.

Để chứng minh thêm rằng cảm giác về khả năng hiểu biết của chính mình ảnh hưởng đến sự lựa chọn phương pháp học, một nghiên cứu khác đã thay đổi cảm giác của mọi người về mức độ hiểu biết của họ. Sau khi được tiếp xúc với thông tin về cách GPS hoạt động, một số người tham gia được hỏi vài câu hỏi rất dễ, trong khi một số khác được hỏi vài câu hỏi rất khó. Những người được hỏi các câu hỏi dễ sẽ cảm thấy mình hiểu rõ hơn về kiến thức so với những người được hỏi câu hỏi khó. Sau đó, mọi người được yêu cầu chọn phương pháp học. Những người đã trả lời câu hỏi dễ (cho rằng mình hiểu rõ kiến thức hơn) có xu hướng chọn phương pháp giải thích lại kiến thức nhiều hơn so với những người được hỏi câu hỏi khó.

Trong một nghiên cứu khác, một nhóm người tham gia đọc một đoạn văn nói về hiệu quả của việc tự giải thích như một chiến lược học tập. Một nhóm khác lại đọc đoạn văn cho rằng việc tự giải thích là thú vị. Nhóm còn lại không đọc gì về phương pháp này. Những người tham gia đọc những đoạn văn này có xu hướng chọn giải thích lại thông tin nhiều hơn những người không đọc, và đặc biệt là đoạn văn nhấn mạnh tính hiệu quả của việc tự giải thích đã làm tăng khả năng lựa chọn phương pháp này.

Cuối cùng, một nghiên cứu đã đưa hiện tượng này ra ngoài phòng thí nghiệm và áp dụng vào tình huống thực tế trong một lớp học sinh học. Trong tình huống thực tế này, học sinh có xu hướng muốn giải thích lại kiến thức cho chính mình nếu họ đã cảm thấy mình hiểu khá rõ kiến thức, thay vì cảm thấy mơ hồ. Dù sao, học sinh vẫn được ngẫu nhiên phân chia vào các phương pháp học khác nhau. Những người giải thích lại kiến thức cho bản thân đã làm tốt hơn trong bài kiểm tra sau đó so với những người không làm vậy.

Những kết quả này chứng minh rằng việc tự giải thích lại kiến thức là một phương pháp học rất hiệu quả với những kiến thức phức tạp. Tuy nhiên, nhiều người lại lo sợ rằng phương pháp này sẽ khó khăn và không thú vị, nên họ thường tránh sử dụng nó. Nếu bạn đang cố gắng học điều gì đó khó khăn, đừng chỉ đọc về nó, hãy thử giải thích lại cho chính mình. 

Nguồn: Why So Many People Study Wrong | Psychology Today