Bốn chữ C của một tuổi già thành công

NHỮNG ĐIỂM CHÍNH

• Vấn đề không chỉ là sống được bao lâu, mà là sống tốt đến đâu.
• Già đi thành công không có nghĩa là làm ít lại, mà là làm nhiều hơn với những gì mình đang có.
• Hãy kiểm soát những gì có thể và thích nghi với những gì vượt ngoài tầm tay.

Khi được hỏi cảm giác thế nào khi bước sang tuổi bảy mươi, danh ca người Pháp Maurice Chevalier từng trả lời dí dỏm: “Cũng ổn, nếu so với lựa chọn còn lại.” Đối diện với tuổi già, thực chất là việc chấp nhận cái tốt hơn trong hai lựa chọn. Vấn đề không nằm ở chuyện “già đi duyên dáng”, dù điều đó có nghĩa là gì, mà là già đi một cách tốt đẹp. Điều đó có thể hiểu đơn giản là làm hết sức với những gì ta có, và tận dụng tối đa mọi cơ hội trong tầm tay.

Trong công việc trị liệu tâm lý với người lớn tuổi, và cũng bởi chính bản thân tôi đã gia nhập “câu lạc bộ tuổi già”, dù lòng vẫn mong ngày ấy chưa tới, tôi dần nhận ra giá trị của bốn mục tiêu sống cốt lõi trong hành trình lão hóa. Tôi gọi đó là Bốn chữ C của một tuổi già thành công, và xem đó như kim chỉ nam để sống trọn vẹn ở chặng cuối đời.

Bạn có thể sẽ ngạc nhiên khi biết rằng người cao tuổi có mức độ hạnh phúc ngang bằng, thậm chí còn cao hơn cả người trẻ. Dĩ nhiên không phải ai cũng thấy hạnh phúc, nhưng các nhà tâm lý học đã chỉ ra một số yếu tố liên quan mật thiết đến sự an yên trong giai đoạn cuối đời. Trong đó có việc duy trì các mối quan hệ xã hội, và mở rộng kết nối bằng cách kết bạn mới hay tham gia vào các tổ chức, chương trình cộng đồng (Cook Maher và cộng sự, 2017; Slatcher & Selcuk, 2017). Điều này càng trở nên quan trọng hơn khi ta phải đối mặt với sự ra đi của người thân hay bạn bè lâu năm.

Image: pexels/tina-miroshnichenko

Chúng ta đều phải già đi, nhưng già như thế nào mới là điều quyết định chất lượng cuộc sống về sau. Hãy cùng nhìn kỹ hơn vào bốn chữ C này:

1. Thử thách (Challenge)

Các triết gia khắc kỷ xưa của Hy Lạp và La Mã từng tin rằng con người không sinh ra chỉ để hiện diện mà không mục đích. Hoàng đế La Mã Marcus Aurelius từng nói một cách sâu sắc về việc tìm chỗ đứng của mình trong trật tự tự nhiên của vũ trụ:

"Vào buổi sáng, khi cảm thấy khó lòng ra khỏi giường, hãy tự nhủ: Ta phải đi làm — làm người. Có gì mà phải phàn nàn, nếu ta đang thực hiện điều mình được sinh ra để làm, những việc mà ta được đưa đến thế gian này để thực hiện? Hay ta được tạo ra chỉ để cuộn mình trong chăn ấm?"

Chúng ta không tồn tại chỉ để lướt qua cuộc đời một cách vô nghĩa. Cuộc sống là một chuỗi những thử thách. Ở tuổi trưởng thành, thử thách có thể là bắt đầu sự nghiệp, xây dựng gia đình, học hỏi kỹ năng mới hay mở rộng kiến thức.

Nhu cầu vượt qua thử thách không tàn lụi theo năm tháng. Người lớn tuổi không cần làm ít lại, mà là làm nhiều hơn, kể cả việc học những kỹ năng mới, dù có thể mất nhiều thời gian hơn. Ở tuổi xế chiều, có thể ta không còn “đi làm” theo nghĩa truyền thống, nhưng ta vẫn cần “làm việc” với cuộc sống của mình, có thể là học một môn mới, tham gia lớp học cho người lớn, khởi nghiệp ở tuổi muộn, theo đuổi đam mê hoặc tham gia công việc tình nguyện trong cộng đồng. Con người sinh ra để lao động, không phải chỉ để rúc trong chăn cho ấm, như Marcus từng nhắc.

Thật ra, việc chấp nhận và tìm kiếm thử thách lại càng trở nên cần thiết khi ta về hưu, không còn bị ràng buộc bởi giờ làm việc hay nghĩa vụ dậy sớm mỗi sáng. Khi không còn cấp trên kè kè theo dõi, việc làm chủ thời gian và lấp đầy ngày dài bằng những hoạt động có ý nghĩa trở thành một thách thức thật sự.

Các nghiên cứu ủng hộ tư duy “thức dậy và hành động” này, cho thấy rằng những người cao tuổi giữ thói quen sinh hoạt đều đặn, sống năng động, thường cảm thấy hạnh phúc hơn và có kết quả tốt hơn trong các bài kiểm tra trí nhớ so với những người sống thất thường (Smagula và cộng sự, 2022).

2. Kết nối (Connection)

Nhiều bằng chứng đã cho thấy: một tuổi già thành công gắn liền với việc tạo dựng và duy trì những mối liên kết thân thiết với người thân, bạn bè và cộng đồng. Cô lập là một “căn bệnh xã hội” âm thầm có thể rút ngắn tuổi thọ. Con người cần được kết nối, cần cảm thấy mình thuộc về ai đó hoặc điều gì đó, điều này càng trở nên khó khăn hơn khi những người bạn tri kỷ dần vắng bóng, người thân lần lượt ra đi, và con cái trưởng thành bận rộn, ít còn thời gian dành cho cha mẹ. Chính vì vậy, việc tìm kiếm thêm những mối quan hệ mới và nuôi dưỡng những mối quan hệ đang có lại càng trở nên thiết yếu.

3. Kiểm soát (Control)

Tư tưởng cốt lõi của chủ nghĩa Khắc kỷ là hiểu rõ điều gì nằm trong tầm tay mình, và điều gì thì không, học cách kiểm soát những gì có thể, và buông tay trước những gì không thể nắm giữ. Ta không thể giành lại những năm tháng đã qua, nhưng ta hoàn toàn có thể lựa chọn cách sống của mình trong hiện tại. Có rất nhiều điều ta có thể làm chủ: từ chuyện ăn gì, dùng thời gian thế nào, đến việc kết nối ra sao với những người quanh mình.

Duy trì một cảm giác về mục đích sống, bằng việc tham gia vào các hoạt động ý nghĩa như lao động, làm tình nguyện, cùng với việc cảm thấy mình đang nắm quyền chủ động trong cuộc sống, đều là những yếu tố giúp ta già đi một cách vững vàng hơn, sống thọ và sống khỏe hơn. Nhưng điều này cũng đồng nghĩa với việc học cách chấp nhận và buông bỏ những điều nằm ngoài khả năng, chẳng hạn như kỳ vọng cơ thể hay trí óc mình mãi mãi hoạt động như thuở đôi mươi. Và đó là khi chúng ta cần đến chữ C thứ tư:

4. Bù đắp (Compensation)

Một bệnh nhân của tôi, ở tuổi 80, đã quyết định từ bỏ thói quen leo bộ suốt 25 tầng lầu sau khi tập thể dục, như ông vẫn thường làm. Giờ đây, ông dừng lại ở tầng 12, tầng nhà mình. Dĩ nhiên, không phải ai trong chúng ta cũng có thể leo nổi 12 tầng lầu, dù tuổi đã cao hay còn trẻ. Nhưng hầu hết đều có thể lựa chọn đi bộ nhiều hơn một chút, di chuyển thay vì ngồi yên một chỗ, vận động thay vì lười biếng.

Già đi một cách trọn vẹn cũng có nghĩa là ta biết cách bù đắp cho những thiếu hụt về thể lực, sức bền hay trí nhớ. Người cao tuổi có thể tối ưu hóa thời gian của mình bằng cách ưu tiên cho những việc mang ý nghĩa, như thường xuyên thăm con cháu, bạn bè, những điều giúp họ theo đuổi những mục tiêu cảm xúc và mang lại niềm vui sâu sắc. Họ cũng có thể bù đắp sự suy giảm chức năng bằng cách dùng lời nhắc viết tay hoặc điện tử, ghi chú dán khắp nơi, cho bản thân thêm thời gian để tiếp thu điều mới, không nhồi nhét quá nhiều việc vào mỗi ngày, và sử dụng các thiết bị hỗ trợ như máy trợ thính hay gậy để khắc phục phần nào suy yếu về giác quan hay vận động. Còn ông lão tám mươi tuổi từng “bay” qua 25 tầng lầu ấy, giờ đây cũng chọn cách bám tay vào lan can mỗi khi thấy mình cần thêm một chút trợ lực.

Cuối cùng, tuổi già không chỉ là câu chuyện của năm tháng, mà còn là thái độ sống. Như một câu nói nổi tiếng thường được gán cho Mark Twain, dù nguồn gốc thực sự còn mơ hồ, rằng: “Tuổi tác là vấn đề của tâm trí, không phải thể xác. Nếu bạn không bận tâm, thì nó chẳng quan trọng.” Câu nói ấy có thể không rõ ai là tác giả, nhưng chân lý bên trong thì không thể phủ nhận.

Tác giả: Jeffrey S. Nevid, Ph.D., ABPP  

Tài liệu tham khảo:

Smagula, S. F., Zhang, G., Gujral, S., Covassin, N., Li, J., Taylor, W. D., . . . Krafty, R. T. (2022). Association of 24-hour activity pattern phenotypes with depression symptoms and cognitive performance in aging. JAMA Psychiatry. https://doi.org/10.1001/jamapsychiatry.2022.2573

Cook Maher, A., Kielb, S., Loyer, E., Connelley, M., Rademaker, A., Mesulam, M.-M., Weintraub, S., McAdams, D., Logan, R., & Rogalski, E. (2017). Psychological well-being in elderly adults with extraordinary episodic memory. PloS One, 12(10), e0186413. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0186413

Slatcher, R. B., & Selcuk, E. (2017). A social psychological perspective on the links between close relationships and health. Current Directions in Psychological Science, 26(1), 16–21. https://doi.org/10.1177/0963721416667444

Nguồn: The Four C's of Successful Aging | Psychology Today