Tổn thương cảm xúc khi nhận ra mình bị mẹ ngược đãi

Giá như đời sống giống những bộ phim truyền hình, thì khoảnh khắc người con gái nhận ra mẹ mình đã đối xử tệ bạc hẳn sẽ là một cảnh tượng tràn ngập ánh sáng và khải hoàn. Ta thường gán cho những lần giác ngộ hay thức tỉnh, những khoảnh khắc “AHA”, một màu sắc tích cực, như thể đó luôn là dấu mốc giải thoát, nhẹ nhõm, và bay bổng. Nhạc nền chắc sẽ là bản Beethoven đầy chiến thắng, nụ cười trên môi cô gái sáng bừng như nắng, và khán giả phía bên này màn hình sẽ vỗ tay reo mừng cho bước ngoặt tự do của cô.

Nhưng tiếc thay, đời sống thực không vận hành theo kịch bản ấy. Và nghe thì có vẻ ngược đời, nhưng sự thật là: khi một người con gái cuối cùng cũng nhận ra mẹ mình đã làm tổn thương mình ra sao, đã khiến cô thấy mình kém cỏi, không xứng đáng, hay thậm chí là bị phớt lờ, không tồn tại, cô có thể phải đối mặt với một cơn sóng ngầm dữ dội của những cảm xúc tiêu cực và hoàn toàn ngoài dự đoán.

Thấu hiểu sự phức tạp của “nhận ra”

“Nhận ra” là bước đầu tiên để thoát khỏi tuổi thơ độc hại. Trong cuốn sách Daughter Detox: Recovering from an Unloving Mother and Reclaiming Your Life, tôi gọi giai đoạn này là “Khám Phá”—bởi lẽ, dẫu có vẻ như sự thật ấy hiển hiện ngay trước mắt, thì thực ra lại không dễ nhìn thấy chút nào. Nó cần được khám phá, được bóc trần, bởi để sống sót qua tuổi thơ ấy, bạn đã phải phát triển hàng loạt cơ chế đối phó méo mó cùng những mục tiêu sống không thật sự phục vụ cho bạn (ví dụ như: bóp nghẹt cảm xúc, không dám cất lời, luôn nhún nhường để tránh xung đột, hay mặc định bản thân phải làm người khác hài lòng). Tất cả những phản xạ ấy đều là rào cản ngăn bạn “nhận ra”, ngay cả khi bạn đã lớn, đã rời xa căn phòng thời thơ bé từ lâu.

Một điều không mang tính khoa học mà tôi rút ra từ các cuộc phỏng vấn và tương tác với những người con gái không được mẹ yêu thương qua mạng xã hội: độ tuổi “nhận ra” thường muộn một cách đáng kinh ngạc. Rất nhiều phụ nữ đến tận 45–60 tuổi mới thật sự ngộ ra mình đã bị đối xử tệ bạc. Một số ít nhận ra điều này khi còn là thiếu nữ hoặc ở độ tuổi đôi mươi, nhưng rất hiếm người hành động trước tuổi ngoài 30. Từ trải nghiệm cá nhân và kể cả qua lời kể, việc “nhận ra” thường đến rất muộn, cho thấy những chướng ngại — cả ý thức lẫn vô thức — luôn chặn đường người con gái.

Vượt qua bãi mìn tâm lý

Tảng đá lớn nhất trên con đường nhận thức chính là điều tôi gọi là mâu thuẫn cốt lõi, cuộc giằng co giữa nhận thức của người con rằng mình đã bị tổn thương, và kẻ gây ra điều đó lại chính là người mà cô vẫn luôn cần tình yêu, sự công nhận, và chở che.

Chính nhu cầu ấy là cái gốc của sự chối bỏ, sự bình thường hóa tổn thương:

“Bà ấy đâu có cố ý tàn nhẫn,”
“Bà ấy yêu tôi, chỉ là không biết cách thể hiện,”
“Nếu tôi cư xử khác đi, bà ấy hẳn sẽ quý tôi hơn.”

Từ đó kéo theo một loạt những lý do và sự đổ lỗi cho bản thân:

“Bà vốn là như thế, không thể khác được.”
“Tuổi thơ của mẹ khó khăn, tôi không nên đòi hỏi.”
“Bà ấy không hiểu tôi vì tôi quá khác các anh chị em.”
“Nếu tôi hợp ý bà hơn, bà đã yêu quý tôi, lỗi là ở tôi.”

Source: Photograph by Sergei Solo. Copyright free. Unsplash

Rồi khoảnh khắc bước ngoặt cũng đến

Bước ngoặt trong cuộc mâu thuẫn này có thể đến từ bên trong hoặc từ tác nhân bên ngoài. Có khi, người con đơn giản là đã cạn kiệt sức lực, không còn có thể bào chữa hay phủ nhận nữa. Có khi, bà mẹ lại lặp lại kiểu hành xử độc hại với chính các cháu, và người con, vì không thể đứng lên vì chính mình, liền hành động để bảo vệ con mình. Có khi, chỉ vì một lý do nào đó, cô ấy ngồi đối diện với nhà trị liệu, và sự thật âm ỉ bấy lâu bất chợt trồi lên mặt nước.

Nhưng cũng có những lúc, cần đến sự can thiệp của người thứ ba, một ai đó đã quá mỏi mệt khi chứng kiến cô bị người mà xã hội mặc định là "yêu con vô điều kiện" liên tục làm tổn thương. Có thể là chồng, người yêu, một người bạn thân, hay chính đứa con đã trưởng thành.

Và đây là điều có thể khiến bạn bất ngờ, về một khoảnh khắc vẫn thường được tô vẽ như “AHA”.

Cảm xúc bạn có thể sẽ trải qua

Khoảnh khắc ấy, khi nhận thức và nhu cầu bảo vệ chính mình khỏi những tổn thương tiếp diễn bắt đầu lớn hơn nhu cầu được mẹ yêu, là một khoảnh khắc đầy mâu thuẫn.

Bạn có thể nghĩ rằng điều đó sẽ khiến người con gái không được yêu thương thấy mạnh mẽ hơn, nhưng qua rất nhiều cuộc phỏng vấn và lắng nghe, tôi nhận ra bức tranh ấy không hề đơn giản.

Dù đúng là “sự thật sẽ giải thoát ta”, nhưng điều đó không xảy ra ngay trong khoảnh khắc ấy.

Tôi không phải nhà tâm lý học hay nhà trị liệu, nhưng những năm tháng lắng nghe vô số phụ nữ, cùng trải nghiệm của chính mình, đã dạy tôi rằng: Trong giây phút ấy, một người con gái có thể cảm thấy hàng loạt cảm xúc trái ngược, tiêu cực, và đau đớn hơn nhiều so với những gì cô từng hình dung.

Cảm Giác Bất Lực
Điều này đặc biệt gây hoang mang, bởi sau nhiều năm giằng xé nội tâm, ta hoàn toàn mong đợi rằng khi con đường trước mắt đã rõ ràng, ta sẽ thấy mình mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Nhưng thực tế lại thường không như vậy, như một độc giả từng viết cho tôi, khi hành trình nhận ra của cô bắt đầu từ các buổi trị liệu:

“Khi sự thật ấy lộ diện, tôi cảm thấy tuyệt vọng, và cả bất lực nữa. Tôi vẫn nhớ như in khoảnh khắc nhà tư vấn hỏi tôi liệu tôi có thực sự chấp nhận rằng mẹ tôi là người độc hại với tôi không, và dù tôi biết điều đó là đúng, thì cảm giác rối bời, buồn bã và bất lực vẫn ập đến. Tôi là con một, bà là người thân máu mủ duy nhất còn sống và đã già yếu, nên nỗi đau của tôi càng chồng chất. Hễ có chuyện gì liên quan đến sức khỏe, tài chính, hay bất kỳ quyết định nào của bà, thì cái tên được ghi trong hồ sơ hay người được gọi đến luôn là tôi.”

Nhưng điều khiến cô thấy bất lực lại không chỉ nằm ở đó. Cô tiếp tục:

“Điều khiến mọi chuyện thêm khó khăn chính là cách bà ấy hiện diện trước người ngoài: một bà cụ nhỏ nhắn, tóc xoăn, hài hước, và có vẻ mong manh. Nhưng thực ra, bà ấy kiên quyết như thép mỗi khi muốn thứ gì. Vậy mà tôi lại không dám phản bác lại những người luôn khen rằng tôi có một người mẹ thú vị, duyên dáng. Đó chính là phần khiến tôi cảm thấy bất lực: tôi không thể nói ra sự thật với hầu hết mọi người.”

Cảm giác bất lực cũng có thể bắt nguồn từ việc không nhận được điều ta vẫn luôn khao khát, điều mà với hầu hết những người con gái là tình yêu và sự chở che từ mẹ, dù chỉ là một hình bóng mờ nhạt của thứ tình yêu ấy, hay đơn giản là một gia đình trọn vẹn bề ngoài. Nhận ra rằng bà ấy sẽ chẳng bao giờ yêu bạn, rằng mối bất hòa ấy sẽ chẳng thể nào hàn gắn, có thể giáng một cú đòn quá lớn.

Một độc giả của tôi từng chia sẻ phản hồi sau khi tôi mời mọi người kể lại trải nghiệm của mình. Tôi tin rằng bạn sẽ cảm nhận được chiều sâu cảm xúc ấy, như tôi đã cảm nhận:

“Tôi chưa từng thấy mình bất lực… cho đến bây giờ. Giờ thì tôi phải buông tay. Phải rời xa. Tôi không còn cách nào để bảo vệ các em gái khỏi những hành vi lạm dụng và vị kỷ của mẹ nữa. Tôi bất lực. Tôi là chị cả thành đạt, người từng cố che chở cho mẹ khỏi chính những quyết định sai lầm của bà khi về già (bà vẫn uống rượu và đã có dấu hiệu sa sút trí tuệ nhẹ…). Tôi phải rời đi, nếu muốn cứu chính mình và gia đình tuyệt vời của tôi. Tôi không thấy bất lực khi bị mẹ đánh lúc còn nhỏ. Không thấy bất lực khi rời khỏi nhà năm 18 tuổi. Không thấy bất lực khi bà chia rẽ chị em chúng tôi suốt những năm tháng sau này. Cảm giác bất lực chỉ đến khi tôi nhận ra rằng giờ đây không còn gì để làm nữa, ngoài việc quay lưng bước đi.”

Tôi nghĩ lời kể ấy tự nó đã nói lên tất cả.

Cơn Giận Dữ Mãnh Liệt

Cơn giận đôi khi có thể mang ý nghĩa tích cực trong quá trình nhận ra, khi nó được hướng đúng vào những hành vi tồi tệ từ người mẹ. Nhưng cơn giận ấy cũng có thể trở nên tàn phá, nhất là khi nó biến thành một dạng tự trách bản thân, như một người phụ nữ đã kể lại trong cuộc đấu tranh vẫn chưa kết thúc của cô:

“Mỗi khi nghĩ về những năm tháng tôi đã lãng phí để làm vừa lòng bà, để tự bào chữa, để chối bỏ… tôi sôi máu. Tôi muốn lấy lại những năm ấy. Dù tôi biết điều đó không thể, tôi vẫn giận dữ vì mình đã bị cướp đi quãng đời ấy, và vâng, vì chính tôi cũng góp phần vào việc đó. Tôi biết sự giận dữ này có hại, nhưng thật sự tôi rất khó kiểm soát nó.”

Giận dữ đôi khi là sự giải tỏa, nó giúp bạn nhìn rõ toàn cảnh sự lạm dụng của mẹ, nhưng nếu bạn quay cơn giận ấy vào chính mình vì “đã lãng phí thời gian”, thì điều đó lại phản tác dụng. Nếu bạn thấy mình mắc kẹt trong vòng lặp này, đang trượt về lại những lối suy nghĩ cũ như tự trách, xin hãy tìm sự giúp đỡ càng sớm càng tốt. Kiểu giận dữ này là một con đường cụt.

Cô Đơn Và Mất Mát

Dù “nhận ra” được xem là một bước ngoặt giúp ta mạnh mẽ và tự do, nhưng nhiều người con gái lại trải qua nỗi mất mát sâu sắc. Một độc giả từng diễn tả điều đó bằng một câu rất đỗi chính xác:

“Khi bạn nhận ra, cũng là lúc hy vọng rằng mẹ bạn sẽ yêu thương bạn một ngày nào đó… chết đi.”

Thật trớ trêu mà cũng thật đúng. Với một số người, sự thật ấy như đẩy họ vào một vực sâu của nỗi buồn, thậm chí là hoảng loạn. Những câu hỏi đau lòng mà bạn từng gạt sang một bên suốt bao năm nay, bất chợt dâng lên ào ạt và khiến bạn nghẹn thở. Có thể bạn sẽ cảm thấy mình cần được than khóc, dù mẹ bạn vẫn còn sống. Xử lý nỗi buồn này một cách lành mạnh là điều nên làm, việc để tang có thể là một phần trong hành trình “nhận ra” và chữa lành. Và quan trọng là: điều này không hề bất thường.

Một lần nữa, nếu bạn thấy mình không thể tự vượt qua, xin hãy tìm đến sự hỗ trợ chuyên môn. Đây là con đường dẫn ra khỏi bóng tối, nhưng không dễ đi một mình.

Nghi Ngờ Bản Thân Và Do Dự

Nhiều người con gái thấy mình như trượt ngược trở lại sau khi đã “nhận ra”, trở lại vòng xoáy quen thuộc mà tôi gọi là mâu thuẫn cốt lõi. Điều này cũng không có gì lạ, dù nó có thể khiến bạn thấy hụt hẫng. Hãy nhớ rằng bạn đã chiến đấu với sự thật ấy trong một thời gian rất dài, đó chính là bản chất của mâu thuẫn cốt lõi. Một trong những thiếu hụt bạn từng trải qua trong tuổi thơ là không có ai đứng về phía bạn, ủng hộ suy nghĩ và cảm xúc của bạn, nên việc hoài nghi chính mình (và tự trách) đã trở thành phản xạ vô thức.

Vậy nên, xin hãy nhẹ nhàng với bản thân. Hãy tìm sự đồng hành, từ người bạn yêu thương hoặc từ một chuyên gia. Đây là một giai đoạn cảm xúc rất lớn trong đời bạn, và không có gì đáng xấu hổ khi bạn cảm thấy mình đang chật vật đối mặt với nó.

Sự thật là: việc nhận ra rằng mình đã bị mẹ ngược đãi chỉ là bước đầu tiên trong một hành trình dài. Nhưng biết trước được những gì đang chờ đợi phía trước, sẽ giúp bạn vững bước hơn trên con đường ấy.

Nguồn: The Emotional Fallout from Recognizing Maternal Abuse | Psychology Today