Về khát khao kiểm soát tương lai

Khi lo lắng, chúng ta thường bị cám dỗ bởi ý nghĩ phải dùng toàn bộ trí thông minh của mình để cố đoán trước tất cả những gì có thể xảy ra trong tương lai. Ta cố gắng lột bỏ mọi bất ngờ của điều chưa biết, và không gì khác hơn là muốn kiểm soát hoàn toàn tương lai.

Điều này không hề ngu ngốc; việc dự đoán cẩn thận và lên kế hoạch hợp lý có thể mang lại nhiều bài học quý giá. Nhưng sau khi đã cân nhắc tất cả những kịch bản có thể xảy ra và làm mọi thứ trong khả năng, chúng ta cũng cần đối mặt với một suy nghĩ tưởng chừng như điên rồ nhưng thực ra lại rất giải thoát nếu nhìn từ góc độ đúng đắn: ta không thể biết chính xác điều gì sẽ xảy ra với mình, và cũng không nên cố gắng làm điều đó.

Phần lớn cuộc đời ta nằm trong tay của điều chưa biết, trôi theo dòng chảy thời gian và thuộc về quyền năng của số phận. Dù trí óc con người có ưu việt đến đâu, nó vẫn không thể nhìn thấu mọi ngõ ngách của tương lai và triệt tiêu mọi mơ hồ. Chúng ta chịu sự chi phối của quá nhiều biến số, và chiếc kính viễn vọng của tâm trí chỉ cho phép ta nhìn được đến một giới hạn nhất định. Vì thế, ta cần học cách ngủ ngon trên chiếc gối của sự hoài nghi.

Để phát triển thái độ hoài nghi đúng đắn, ta cần trang bị cho mình sự tin tưởng hiền hòa trước sự mù mờ của cuộc sống. Một trong những cách thể hiện rõ nhất điều này trong văn hóa phương Tây có thể tìm thấy ở chương 6 của Phúc Âm Matthew, khi Chúa Giê-su – trong Bài Giảng Trên Núi – khuyên chúng ta hãy ngưng lo lắng về bữa ăn tiếp theo bằng cách quan sát những chú chim:

"Hãy nhìn xem chim trời: chúng không gieo, không gặt, cũng chẳng tích trữ vào kho, nhưng Cha trên trời vẫn nuôi chúng. Chẳng lẽ các con không đáng giá hơn chúng sao?"

(Matthew 6:26)

Ta không cần phải tin vào một Đấng Sáng Tạo hay từ bỏ hoàn toàn những kế hoạch hợp lý để nhận ra sự khôn ngoan ẩn chứa trong câu nói ấy. Bởi dù trí óc con người có quyền năng phi thường, nó vẫn cần biết cách ngừng hoạt động trong những giây phút đối diện với điều chưa biết. Ta không nên tự hành hạ mình bằng những suy nghĩ ám ảnh, dồn dập về những gì hiện tại không thể biết được.

Dưới lớp vỏ bọc của niềm tin Thiên Chúa, ta nhận ra gốc rễ của sự tin tưởng ấy: đó là những ký ức tuổi thơ, nơi Cha Mẹ mang đến cho ta niềm tin vào khả năng vượt qua tương lai mơ hồ, nơi họ luôn tin rằng dù chưa biết điểm dừng chân tiếp theo là gì, ta vẫn sẽ tìm được một nơi nào đó có thức ăn dọc đường. Và nếu tuổi thơ ấy không dạy ta điều đó, thì không bao giờ là quá muộn để học. Ta có thể thay thế hình ảnh Thượng Đế bằng những khái niệm như Thiên Nhiên, Số Phận hay Vũ Trụ.

Ta không thể đoán trước điều gì sẽ xảy ra vào năm sau, kết quả của bài kiểm tra, người mình sẽ yêu, sự nghiệp sẽ đi đến đâu hay khi nào ta sẽ rời bỏ thế giới này. Nhưng điều ta có thể tin tưởng là, dù chuyện gì xảy ra, ta vẫn sẽ ổn. Thậm chí, cái chết cũng có thể được chấp nhận.

Triết gia Friedrich Nietzsche có một tình yêu đặc biệt kỳ lạ dành cho loài bò, những sinh vật mà ông coi là triết gia chân chính nhất trong tất cả các loài động vật. Trong tác phẩm Zarathustra đã nói như thế, ông viết:

"Nếu chúng ta không thay đổi (hay được chuyển hóa) để trở nên giống như loài bò, chúng ta sẽ không bao giờ bước vào vương quốc thiên đàng."

Điều khiến loài bò trở nên khôn ngoan trong mắt Nietzsche là khả năng đặc biệt của chúng: không lo lắng thái quá về tương lai. Chúng biết cách ngồi yên tĩnh trên cánh đồng, đôi khi chỉ cần phẩy đuôi đuổi một con ruồi, nhai vài sợi cỏ đồng nội và tận hưởng từng phút giây trôi qua. Dù bị giới hạn bởi trí óc đơn giản, loài bò đã đạt được điều mà tâm trí con người rất kém cỏi: chấp nhận giới hạn của những gì có thể biết được và để phần còn lại sang một bên. Vì lẽ đó, biểu tượng của một cuộc sống trí tuệ không nên là những cuốn sách của Montaigne hay Plato, mà nên là hình ảnh một chú bò – được đặt ở vị trí trang trọng và xứng đáng.

Chúng ta thường nghe quá nhiều về lợi ích của việc tư duy không ngừng. Nhưng đôi khi, điều quan trọng không kém là biết khi nào và làm thế nào để ngừng suy nghĩ.

Nguồn: ON TRYING TO CONTROL THE FUTURE - The School Of Life