Về tư duy chiến lược

Có một sự phân biệt quan trọng giữa hai kiểu tư duy: xác định điều ta muốn đạt được và tìm cách để đạt được nó. Nói cách khác, có một khoảng cách lớn giữa chiến lược và thực thi. Chiến lược là việc xác định mục tiêu tổng thể của ta, còn thực thi bao gồm mọi hoạt động cụ thể sau đó để biến kế hoạch thành hiện thực.

Ta thường nghĩ rằng con người sẽ dành nhiều thời gian để xây dựng chiến lược trước khi bắt tay vào thực hiện, bởi dù có thực thi giỏi đến đâu, điều quan trọng nhất vẫn là việc ta có một kế hoạch đúng đắn ngay từ đầu. Kết quả cuối cùng tốt hay xấu phụ thuộc vào chính mục tiêu khởi đầu ấy.

Thế nhưng, thật trớ trêu, tâm trí con người lại có xu hướng giỏi thực thi hơn là tư duy chiến lược. Ta dường như có một nguồn năng lượng bẩm sinh để vượt qua mọi chướng ngại trên con đường hướng tới mục tiêu, và cùng lúc đó, cũng có một sức ì đáng kể khi phải dừng lại để suy ngẫm về bản chất của mục tiêu ấy. Ta thường hăng hái trong việc thực hiện nhưng lại thờ ơ khi phải đặt ra câu hỏi cốt lõi: “Mình thực sự đang cố gắng vì điều gì?”, “Điều này có mang lại hạnh phúc không?”, “Mình làm thế có đáng không?”, “Mục tiêu này có thực sự có giá trị hay không?”

Hậu quả bi thảm của việc quá tập trung vào thực thi mà bỏ quên chiến lược là ta lao vào thực hiện những mục tiêu được chọn vội vàng, kiệt sức chạy theo những đích đến mơ hồ, và tự giam mình trong những lịch trình dày đặc, trong những mốc thời gian và mục tiêu thành tích... Nhưng tất cả đều chỉ để nhận ra, sau cả một đời nỗ lực phi thường, ta đã chọn nhầm con đường ngay từ khởi điểm.

Từ góc nhìn tiến hóa, cũng không quá khó hiểu vì sao con người có khuynh hướng thiên về thực thi hơn là tư duy chiến lược. Trong phần lớn lịch sử, những mục tiêu chiến lược đều rất rõ ràng: kiếm đủ cái ăn, duy trì nòi giống, vượt qua mùa đông khắc nghiệt và bảo vệ bộ tộc khỏi kẻ thù. Khó khăn thật sự nằm ở khâu thực thi: làm thế nào để nhóm lửa trong thời tiết mưa ẩm, rèn mũi tên sắc hơn, tìm ra quả dâu rừng hay loại lá cây chữa viêm sưng... Chúng ta là hậu duệ của bao thế hệ đã dày công tìm ra giải pháp cho những thử thách thực tế, trong khi chiến lược chỉ xoay quanh vài mục tiêu sống còn. Chỉ khi bước vào thời hiện đại, khi hạnh phúc thay thế sinh tồn trở thành mục tiêu tối thượng, những câu hỏi chiến lược mới trở nên cần thiết và cũng rất dễ bị né tránh.

Ngay trong cuộc sống hằng ngày, việc đặt ra các câu hỏi mang tính chiến lược đôi khi lại bị xem là kỳ quặc và vô lý. Khi ta hỏi: “Mục đích của việc này là gì?”, ta rất dễ bị coi là đang gây khó chịu, như thể ta chỉ muốn tranh luận hoặc phản đối. Nếu ta hỏi bạn bè với thái độ nghiêm túc: “Một kỳ nghỉ thế nào mới là ý nghĩa?”, “Mục đích của một mối quan hệ là gì?”, “Một cuộc trò chuyện như thế nào mới thực sự thỏa mãn?” hay “Chúng ta kiếm tiền để làm gì?”, ta có nguy cơ bị cho là ngớ ngẩn và xa vời, như thể những câu hỏi lớn này là điều không thể trả lời được.

Nhưng sự thật thì ngược lại: vấn đề không nằm ở chỗ câu hỏi ấy vô nghĩa, mà ở việc ta hiếm khi đủ can đảm để đặt chúng với một thái độ nghiêm túc ngay từ đầu. Trong suốt cuộc đời, ta đã tích lũy đủ những dữ liệu quý giá: ta đã trải qua nhiều chuyến du lịch, nhiều cuộc mua sắm, nhiều mối quan hệ, ta đã đổi dời vài công việc và chứng kiến mối liên hệ giữa việc mình làm và cảm xúc mình có được. Về lý thuyết, ta đã sở hữu đủ chất liệu để suy ngẫm về hạnh phúc, ý nghĩa cuộc sống và mục tiêu chân chính của con người. Thách thức nằm ở việc xử lý đống dữ liệu ấy bằng cách đặt chúng qua “tấm sàng” của những câu hỏi lớn hơn.

Đã đến lúc ta phải mạnh dạn chuyển trọng tâm từ thực thi sang tư duy chiến lược. Chỉ khi hiểu rõ mình muốn đi đâu, ta mới có thể đi đúng hướng và thực sự chạm tới hạnh phúc mà mình khao khát.

Nguồn: ON STRATEGIC THINKING

By The School of Life