Vì sao người mắc BPD hay NPD hiếm khi xin lỗi?

Nhiều gia đình đã từng trải qua vô vàn giờ đồng hồ căng thẳng, mệt mỏi, chỉ để tìm kiếm một lời xin lỗi từ người thân có dấu hiệu của Rối loạn Nhân cách Ranh giới (Borderline Personality Disorder - BPD) hoặc Rối loạn Nhân cách Tự luyến (Narcissistic Personality Disorder - NPD) – mà phần lớn kết thúc trong nỗi thất vọng. Thay vì theo đuổi những lời xin lỗi đầy khó nhọc, việc tập trung vào ngăn chặn những kết quả không mong muốn sẽ bớt gây xung đột hơn, và cũng thiết thực hơn nhiều.

Người có tâm lý lành mạnh sẽ chủ động xin lỗi khi họ cảm thấy mình đã làm điều gì đó sai trái. Họ thể hiện sự ăn năn một cách chân thành, từ đáy lòng, cùng với mong muốn được sửa sai, và quan trọng nhất là nỗ lực không lặp lại lỗi lầm ấy trong tương lai. Lời xin lỗi thực sự bao hàm một cam kết: sẽ thay đổi để trở nên tốt hơn.

Ngược lại, những người mang dấu hiệu của BPD hoặc NPD thường rất khó nói lời xin lỗi. Họ hoặc sẽ phản bác, cãi vã nếu bạn cố ép họ nhận lỗi, hoặc buông một lời xin lỗi giả tạo, không hề kèm theo sự thay đổi. Trong nhiều trường hợp, thay vì bắt họ thừa nhận sai lầm, bạn sẽ thu được kết quả tích cực hơn nếu hướng đến việc cùng họ thay đổi cách hành xử.

Khi người mắc BPD phải xin lỗi

Đối với người có dấu hiệu của BPD, xin lỗi đồng nghĩa với nỗi đau. Với họ, việc nhận lỗi giống như phải thú nhận rằng bản thân yếu đuối hay hư hỏng. Sự lý tưởng hóa – rồi ngay sau đó là hạ thấp người khác – khiến họ cũng quay sang chê trách chính mình mỗi khi phạm lỗi. Vì thế, một lời xin lỗi đối với họ chẳng khác nào bản án tự kết tội chính mình, khiến họ đau đớn vô cùng và tìm mọi cách để né tránh.

Khi bị yêu cầu xin lỗi, họ có xu hướng phòng vệ, thường bằng cách đổ lỗi ngược. Câu chuyện sau đây giữa một học sinh cuối cấp và người mẹ mắc BPD là một ví dụ tiêu biểu:

Carl: Mẹ ơi, con đang mang rác ra thì thấy bức thư này gửi cho con còn chưa mở.
Mẹ: Chắc con vô ý vứt nó đi rồi.
Carl: Không đâu. Con đã chờ thư này từ lâu rồi.
Mẹ: Mẹ không biết sao nó lại vào thùng rác.
Carl: Mỗi ngày sau khi đi làm về mẹ là người lấy thư. Nhà mình có ai khác đâu.
Mẹ: Mẹ không chịu trách nhiệm về thư của con.
Carl: Chỉ có mẹ mới có thể vứt nó đi thôi.
Mẹ: Con đúng là đứa con vô ơn.

Carl đang cố gắng yêu cầu mẹ mình chịu trách nhiệm về việc bức thư bị vứt vào thùng rác. Nhưng mẹ cậu một mực từ chối. Nếu tiếp tục đối thoại, căng thẳng chỉ tăng thêm, khiến cả hai đều tổn thương. Thay vào đó, nếu hướng đến thay đổi hành vi, Carl sẽ có nhiều lựa chọn khôn ngoan hơn:

Carl: Mẹ ơi, con để một cái hộp giày cạnh cửa. Mẹ có thể bỏ thư vào đó giúp con mỗi khi lấy thư không ạ?
Carl: Hay từ giờ con tự ra lấy thư cũng được, mẹ nhé?

Khi người mắc NPD phải xin lỗi

Người mang đặc điểm của NPD thường thiếu đồng cảm, nên họ hiếm khi cảm thấy thật sự hối hận – trừ khi chính họ là người chịu thiệt hại. Vì vậy, những lời xin lỗi từ họ thường thiếu chân thành. Một câu điển hình: “Tôi xin lỗi nếu điều đó làm bạn tổn thương.” – nghe như thể trách nhiệm không nằm ở họ.

Sự thiếu hối lỗi cũng kéo theo việc thiếu động lực để thay đổi hành vi. Câu chuyện dưới đây là một ví dụ:

Ben: Bố ơi, bố làm con xấu hổ khi kể với bạn con chuyện bố từng bị bắt hồi đại học.
Bố: Nếu ai cần xấu hổ thì là bố chứ. Bố mới là người bị bắt mà.
Ben: Giờ bạn con nhìn con khác đi rồi.
Bố: Bố chỉ tiếc là con chơi với đám bạn hay phán xét như vậy.
Ben: Bố nên xin lỗi vì đã làm con xấu hổ trước mặt bạn bè.
Bố: Bố xin lỗi vì con quá nhạy cảm.

Ben chỉ mong bố thừa nhận rằng việc chia sẻ chuyện cũ không đúng lúc đã khiến cậu tổn thương. Nhưng vì chứng tự luyến, bố cậu không thể nhìn nhận hành vi đó là sai. Dù Ben có cố gắng bao nhiêu, cũng khó mà nhận được một lời xin lỗi thực sự. Tuy nhiên, nếu thay đổi cách tiếp cận, Ben có thể giúp bố mình cư xử khác trong tương lai:

Ben: Bố ơi, con thật sự mong bố đừng kể chuyện bố bị bắt cho bạn con nữa. Con muốn bạn con nhớ tới những thành tựu và những điều tốt đẹp về bố – cũng như con luôn tự hào về bố vậy.

Lời xin lỗi: Có giá trị khi nó đến từ sự tự nguyện

Một người khỏe mạnh về tinh thần sẽ xin lỗi vì họ hiểu rằng điều đó giúp gắn kết các mối quan hệ. Nhưng với người mang dấu hiệu rối loạn nhân cách, việc xin lỗi giống như phải chịu hình phạt. Dù vậy, họ lại có khả năng thay đổi hành vi nếu điều đó giúp tránh được hậu quả không mong muốn trong tương lai.

Khi bạn phải đấu tranh để giành lấy một lời xin lỗi, thì lời xin lỗi đó đã không còn ý nghĩa. Bạn không cần người khác xác nhận rằng bạn đã bị tổn thương, cũng không cần chứng minh mình là nạn nhân. Trong nhiều trường hợp, người có rối loạn nhân cách sẽ phủ nhận cảm xúc của bạn và khiến bạn đau đớn hơn.

Cách tiếp cận khôn ngoan là tìm kiếm sự thay đổi hành vi – điều có thể cải thiện mối quan hệ và giúp bạn không phải chịu tổn thương thêm lần nữa. Bạn xứng đáng được chữa lành. Và đôi khi, sự chữa lành ấy không đến từ lời xin lỗi – mà từ việc bạn biết tự trân trọng cảm xúc của chính mình.

Nguồn: Why People With BPD or NPD Don't Apologize | Psychology Today

image: Filippo Carlot/Shutterstock